گذری ساده بر لباس سنتی مردم آذربایجان!

ایران کشوری است با اقوام گوناگون؛ در ایران کرد زبان، لر زبان، ترک زبان و دیگر قوم ها با گویش و زبان های منحصر به فرد خود زندگی می کنند که هر کدام از آنان از پوشش سنتی مخصوص به خود برخوردار هستند. پوشش هایی ویژه و خاص که صرف نظر از رنگ و شکل متفاوت، بیانگر فرهنگ و آداب و رسوم آن قوم نیز می باشند و می توان با اندکی دقت در آن ها از سبک زندگی و نوع کاری که مردمان آن قوم از دیرباز به آن مشغول بوده اند را متوجه شد! اگر در ادامه این مطلب با همگردی همراه شوید، ما شما را با انواع لباس سنتی مردمان ترک زبان آشنا خواهیم کرد و به شما خواهیم آموخت که لباس، تنها یک جامه پوشیدنی لااقل برای مردم استان آذربایجان نیست و آنان لباس های خود را جزئی از تاریخ و فرهنگ غنی ترکی می پندارند؛ در میان لباس های مردمان آذربایجان، لباس بانوان ترکیاز تفاوت های بیشتری با دیگر پوشش های سنتی ایرانی برخوردار است و باید گفت نوع و طرح لباسی که آنان بر تن می کنند، نمایانگر فرهنگ و قدمت قومیت آنان می باشد. لباس سنتی ترک ها از حاشیه دوزی های ماهرانه، گلابتون و یا چین دوزی های چشم نواز، پارچه های رنگارنگ و طرح دار که با منجوق های بسیار زیبا مزین شده اند، تشکیل می شود و می توان لباس آن ها را یکی از ثروت های فرهنگی ایران به شمار آورد. پیش از معرفی لباس مردمان ترک زبان شاید بد نباشد بدانید که لباس زنان ترکی گاهی نشانه مجرد بودن و یا نبود و گاهی هم بیانگر سن آن ها می باشد که البته قطعا به صورت تخمینی سن زنان این سرزمین را بازگو می کند. این مطلب زیبا به لباس سنتی مردم آذربایجان،لباس محلی مردان ترک و لباس محلی زنان ترک می پردازد.

لباس سنتی زنان ترک زبان:

در مهد غیرت ایران، آذربایجان(همسایه کردستان، کرمانشاه، همدان، قزوین)، صنعت نساجی و لباس سنتی مردم آذربایجان از حال و روز بسیار خوبی برخوردار است؛ در جای جایلباس سنتی مردم آذربایجان پارچه های طرح دار متعدد آن هم با قیمت های مقرون به صرفه وجود دارند! از پارچه های معمولی گرفته تا پارچه های ابریشمی که با هنر و خلاقیت هنرمندان و خیاط های ترکی، از آن ها لباس های بسیار بسیار زیبا و چشم نوازی دوخته می شود. اغلب لباس سنتی مردم آذربایجان علاوه بر زیبایی های بصری خود، از پارچه های باکیفیتی نیز دوخته می شوند که کیفیت و تکنیک دوزنده در کنار سایر تجهیزات تزئین کننده سبب ایجاد یک تصویر دل نشین از لباس سنتی آن ها در ذهن و چشم مخاطبان می شود. سهم عمده ای از لباس های سنتی ترک زبانان را لباس های تهیه شده از پارچه های ابریشمی، ترمه ای و حتی مخملی تشکیل می دهند. پارچه هایی که برای تزیئن کردن و مانور دادن بسیار مناسب و ایده آل هستند و بانوان ترکی می توانند ان ها را مطابق میل و سلیقه خود بیارایند. بر خلاف بانوان ترک، مردان ترک زبان از پارچه های پشمی برای لباس های خود بیشتر استفاده می کنند و هر دو مخاطب هم برای لباس های زیرین خود، از پارچه های پنبه ای بهره می گیرند و در صورت مرفه و پولدار بودن هم از پارچه های ابریشمی برای این منظور استفاده می نمایند. در قسمت قبل به این که لباس سنتی بانوان ترکی سن آنان را آشکار می کند، پرداختیم و حال می خواهیم آن را توضیح دهیم؛ در سنت قوم ترک، زنان مسن و پا به سن گذاشته از لباس هایی که دارای رنگ های ملایم تر با تزئینات کمتری هستند استفاده می کنند و در مقابل، دختران جوان و کم سن و سال تر از آنان از رنگ های شاد و داغ و زنده توام با تزئینات فراوان بهره می برند و این از شکوه لباس سنتی مردم آذربایجان است.

بُرک

بانوان ترکی در کنار نوع پوشش سنتی و خاص خود از کلاه های مخصوصی به نام بُرک نیز استفاده می کنند. بُرک از لباس محلی زنان ترک است که اغلب به صورت تزئین شده با سکه های گوناگون و پولک های رنگی مورد استفاده قرار می گیرد اما می توان شکل ساده آن را نیز به کار گرفت! در گذشته اغلب خانم های مرفه و ثروتمند ترکی از بُرک مزین شده به سکه طلا با جلیقه های تزئین شده استفاده می کردند اما اکنون بیشتر آنان ترجیح می دهند به جای استفاده از سکه طلا و غیره از پولک های رنگی برای کلاه های خود استفاده نمایند. فارغ از همه این ها؛ بُرک شکل و شمایل خاصی را به خانم های ترک زبان می دهد و به قولی پوشش سنتی آن ها را تکمیل می کند. ناگفته نماند که در برخی از شهرها و ایل های ساکن در استان آذربایجان، زنان از کلاه دیگری به نام تاس کلا نیز استفاده می کنند که این کلا با نوارهای ریش ریش شده رنگی مزین می شود و خیلی در حال حاضر مورد استقبال قرار ندارد.

چارقد و یایلیق

زنان ترک زبان برای پوشاندن موهای خود از چشم نامحرمان، از روسری های چارقدی که کل صورت آنان را از قسمت های فوقانی گرفته تا چانه، استفاده می کنند و هنگام بیرون رفتن از خانه تنها چاقچوری در زیر پوشش خود به کار می برند و در نهایت با پوشیدن چادر مشکی و زدن روبنده ای که اغلب با قلاب های طلایی همراه است، با یک پوشش بسیار شیک و قابل احترام در جامعه ظاهر می شوند و از زیبایی های لباس محلی زنان ترک است.چارقد در واقع یک روسری مربع شکل است که اغلب از جنس ابریشمی و یا نخی دوخته می شود و آن را از قطر مربعی اش تا کرده و قسمت بزرگ را برای پوشش موهای عقب سر و دو نوار کناری را نیز برای اتصال در زیر چانه با یک سنجاق زیبا می بند. اما یایلیق که یک سربندی است با میانه مشکی و کناره قرمز رنگ که از آن برای نگه داشتن دائمی چارقد از سوی خانم ها بهره گرفته می شود و آن را بر روی چارقد و روسری می بندند. جالب است بدانید خانم های ترک زبان از چارقد و یایلیق نه تنها در مهمانی ها و دید و بازدید ها بلکه در کل زندگی شان حتی زمانی که در خانه هم هستند استفاده می کنند؛ دخترانی که کم سن و سال تر هستند از یایلیق استفاده نمی کنند و تنها از چارقد بهره می برند. اگر به برخی از روستاهای استان آذربایجان سر بزنید، خواهید دید که برخی از بانوان زرتشتی از چارقدهای بسیار طولانی که از پشت به زمین می خورند استفاده می نمایند. البته نباید از بعضی بانوان ایل شاهسون نیز غافل شویم که برای پوشش خود از چارقد گلدار که در انتها با یک کلاغی بسته می شود، استفاده می کنند. شاید بد نباشد بدانید دختران کرد درست بر خلاف دختران ترک عمل می کنند! آن ها به جای چارقد از سربندی به نام سرون استفاده می کنند و این در حالی است که دختران ترک اغلب از یایلیق استفاده نمی کنند و تنها از چارقدهایی که بیشترشان با طرح های گل گلی بزرگ دوخته شده اند و اغلب رنگشان روشن است، بهره می برند. اما جدا از این تفاوت در میان دختران جوان کرد و ترک، شباهتی در نوع پوشش زنان میانسال و مسن آن ها نیز وجود دارد که آن شباهت استفاده از چارقد و سرون برای زنان کرد و استفاده از چارقد و یایلیق برای زنان ترک می باشد که از شکوه لباس محلی زنان ترک به شمار می آید.

کؤینَک

کؤینک یک پوشش رویی برای لباس های شانه ای است که اغلب از پارچه های ابریشمی تهیه می شود و از آستین های باز و بدون یقه برخوردار است. لازم به ذکر است که بر روی کؤینک هیچ دوختی وجود ندارد و شکوه لباس محلی زنان ترک را به تصویر می کشد.

جبکن

جبکن لباسی است که آن را بر وی کؤینک می پوشند و از جایگاه والایی در فرهنگ پوشاک آذربایجانی برخوردار است؛ جبکن نیز اغلب از جنس ابریشمی می باشد و در حال حاضر با توجه به پیشرفت صنعت مد و لباس، از حالت سنتی خود کمی دور شده است اما علاقه مندان به لباس های سنتی ترکی بهتر است بدانند که جبکن در قدیمی به گونه ای دوخته می شده است که کل بدن را تحت پوشش خود قرار داده و از آستین های بسیار بلند که در قسمت انتهایی از تصاویر مختلفی متشکل بوده است و همچنین حالتی باز برای افزایش میدان حرکتی دست ها داشته است، تولید می شده است.

آرکالیک و یا آرخالیخ

آرکالیک یا آرخالیخ از جمله لباس های مورد توجه و قابل احترام آذربایجان جنوبی است. این لباس دارای طرح ها و رنگ های متعددی می باشد و دارای آستین های بلند و بسیار گشادی است. آرخالیخ ها اغلب از جنس مخمل زرشکی تیره آن هم با طرح های گلی دوخته می شوند و در قسمت آستینی خود، تا آرنج کمی تنگ و بعد از آن همراه با پلیسه هایی پهن و گشاد می شوند.

لباس سنتی مردان ترک زبان:

لباس اغلب مردان ترک زبان در گذشته همچون پوشش سنتی مردان اقوام دیگر از کؤینَک یا همان پیراهن سفید آستین دار همراه با یقه ای گرد که به آن یقه آخوندی نیز گفته می شود، تشکیل می شد اما با انجام عمل کشف حجاب توسط رضا خان در سال 1314 رفته رفته پوشش آنان نیز دستخوش تغییرات زیادی شد و آن ها روی آوردن به پوشیدن کت هایی بلند که مخصوص زمان قاجار بود و در زبان ترکی آن را آرخالیق (بوز ملی دن) می نامیدند که از شکوه لباس محلی مردان ترک است.پاپوش سنتی مردان ترک که بخشی از لباس محلی مردان ترک است، نیز درگذشته گالش و یا چاروقی بوده است که از پوست حیواناتی همچون گاو میش درست می شده است. با گذشت زمان طرح ها و نوع های مختلفی از کفش نیز مورد استفاده مردان ترک زبان ایران قرار گرفت تا نوبت به روی کار آمدن حکومت پهلوی رسید و از آن زمان تقریبا بیشتر لباس ها و پوشاک های سنتی ایرانی جای خود را به کت و شلوارهای روز جهانی دادند! البته ناگفته نماند که از زمان پهلوی به این طرف، استفاده از کلاه های لبه دار که از لباس محلی مردان ترک است، نیز در کنار استفاده از سربندهای عرقچین و یون بورک که کلاهی است سنتی و بافته شده از پشم گوسفند نیز در میان لباس محلی مردان ترک رواج پیدا کرد.