بازار تبریز | یکی از بزرگ ترین بازارهای ایران

یکی از جاذبه های کشور ایران و استان آذربایجان شرقی بازار بزرگ تبریز، بزرگترین بازار ایران است. این بازار زیبا همانطور که از اسمش مشخص هست، در شهر تبریز واقع شده است. طبق نظر اکثریت کارشناسان مربوطه، این بازار یکی از باشکوه ترین و عظیم ترین بازارهای یکپارچه و به هم پیوسته در دنیا به حساب می آید. این بازار دارای ثبات بسیار خوبی بوده و از دیرباز تا به حال وضعیت اقتصادی و مراودات خود را تقویت نموده است. در سال 1193 هجری قمری تاریخچه بازار بزرگ تبریز بر اثر حادثه زلزله تقریبا به ورطه نابودی کشانده شد ولی به کمک بازاریان متعهد تبریزی و همکاری عباس میرزا این بازار سر پا شد و بخش های مختلف آن بازسازی شد. در سال 2010 میلادی، بازار تبریز در بین جاهای دیدنی تبریز به واسطه تاریخ پرشکوه خود در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسید تا برای آیندگان هم حفظ شود. بازار تبریز تشکیل شده است از 24 کاروانسرا، 40 صنف مختلف، 5500 حجره و مغازه، 35 سرا، 20راسته، 25 تیمچه، 11 دالان، 9 مدرسه مذهبی و دینی، 1مسجد جامع و 19 مسجد زیبا.

بازار تبریز و نمای کلی آن

در همه جای جهان، بازارهای تاریخی از جاذبه های گردشگری کشورها محسوب می شوند. بازار بزرگ تبریز که بزرگترین بازار ایران هست و از معماری آجری ویژه ای بهره می برد، بسیار مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی در بین جاهای دیدنی تبریز می باشد. بازار بزرگ تبریز دارای دو بخش اصلی و مهم است، این دو بخش یعنی راسته شمالی-جنوبی و همچنین شرقی-جنوبی می باشد. از دیگر اجزای بازار بزرگ تبریز تاریخی و کهن که باید به آن اشاره داشت، راسته های کوچک وغیر اصلی است.

تاریخچه بازار و معماری

بازار بزرگ تبریز فقط به عنوان یک بازار معمولی مطرح نیست بلکه از دیدنی های دیگری هم بهره می برد. از جمله این جذابیت می توان به معماری بسیار زیبا و به هم مرتبط آجری، گنبدهای تاریخی و طاق های بلند ارتفاع، شکل ویژه حجره ها و مغازه ها، تیمچه های زیاد، مدارس و مساجد فراوان و شغل و پیشه های گوناگون اشاره داشت. بازار بزرگ تبریز یکی از بهترین محل ها برای تجارت می باشد. علاوه بر آن، بازار تبریز از مهمترین بازارهای شرقی و اسلامی است. از سندها و شواهدی که توسط تاریخ شناسان در بازه زمانی سده چهارم هجری قمری تا اوایل حکوت قاجار به اثبات رسیده و همین اطلاعات موجب رسیدن به گذشته کهن این مکان شده، نشان دهنده این مسئله می باشد که بازار تبریز بزرگترین بازار ایران و یکی از مهمترین و زیباترین بازارها با معماری کهن و تاریخی هست. وجه تمایزی که این بازار مسقف را از دیگر بازارها جدا کرده، ارتفاع کوتاه سقفش می باشد. به گونه ای که ارتفاع سقف تا زمین به 6 متر حدودا می رسد و در مقایسه با بازارهای نواحی بیابانی سقفی کوتاهتر دارد و همچنین عرض بازار تبریز حدودا بین 4 الی 5 متر می باشد.

تقسیم بازارها

همیشه بازارها از مهمترین بخش های یک شهر وحتی کشور می باشند به گونه ای که بخشی از اقتصاد یک کشور در دست بازاریان است. بازارها به صورت کلی به دو بخش دائمی و ادواری یا غیر دائمی تقسیم می شوند. بازار دائمی یا همیشگی تشکیل شده از اجزای مختلفی که یک واحد کلی تر را تشکیل می دهد. بازار دائمی نیز به سه نوع تقسیم می شود: بازار یک بنیادی یا اساسی، بازار دارای پهنا و عرض بزرگ و بازار طولی که به بازار خطی مشهور است. لازم به ذکر است که اکثر بازارها به این صورت بوده و کهن ترین نوع بازار نیز می باشد. بازار دائمی خطی به دلیل اینکه نسبت به بقیه بازارهای دائمی ساده تر بنا می شود برای وصل کردن مساجد جامع، دروازه های شهر و میدان ها به کاربرده می شود و در بازار ادواری یا غیر دائمی همانطور که از اسمش مشخص می باشد همیشه سال دایر نمی باشد و در ماه یا در سال فقط چند روز برپا می شود، همچنین این گونه بازار ها معماری خاصی ندارند و در مکان های معینی برگزار می شوند.

بخش های اصلی یک بازار

بازارهای بزرگ از جمله تاریخچه بازار بزرگ تبریز دارای بخش های مختلفی می باشند، بخش های اصلی یک بازار بزرگ را در بین جاهای دیدنی تبریز به اختصار توضیح می دهیم.
1- مسیرها: مسیرها به دو مسیر اصلی و فرعی تقسیم می شود.
2- چهارسو: چهار سو محل تقاطع دو مسیر اصلی می باشد.
3- حجره ها: حجره ها یا مغازه های فعلی، قلب بازار می باشند به گونه ای که اگر مغازه فعالی در یک بازار نباشد آن مکان به هیچ وجه به کار نمی آید. پس می توانیم نتیجه بگیریم که حجره ها یا مغازه ها چه نقش مهمی دارند. همچنین شهرها هم بخش های مهمی دارند که بازار از مهمترین بخش های آنجا می باشد. به گفته کارشناسان مربوطه، بازار خصوصا تاریخچه بازار بزرگ تبریز ستون فقرات یک شهر محسوب می شود
4- سرا: به کاروانسرای های کوچک، سرا یا خان می گویند. ورود چهار پایان به این بخش به نسبت کاروانسراها کمتر صورت می گیرد. این اماکن در خود بازار واقع شده و بیشتر به عنوان مراکز تجاری وانبار کالاهای مشخص به کار می روند.
5- تیمچه: از دیگر بخش های یک بازار بخش تیمچه می باشد که این بخش مسقف و به صورت سقفی گنبدی می باشد. این قسمت از بازار توسط بازاریان مورد استفاده قرار می گیرد و حجره ها و مغازه ها آن ها در تیمچه واقع شده است.
6- قیصریه: از قسمت های امن یک بازار خصوصا تاریخچه بازار بزرگ تبریز می توان به قیصریه اشاره نمود. این بخش از بازار دارای طرح های صلیبی چلیپایی می باشد که فقط در آن اجناس مهم و با ارزش فروخته می شوند. قسمت قیصریه به دلیل اینکه درهای مختلف و جدا از هم و همچنین دارای سراهای کوتاهتری می باشد، بسیار امن تر است. واژه قیصر از زبان آلمانی به زبان فارسی نفوظ کرده است. این واژه که در زبان آلمانی Kaiser تلفظ می شود به معنی سزار هست. البته ناگفته نماند که در زبان فارسی این واژه به معنای سرایی کم ارتفاع است.
7- دالان: یکی دیگر از قسمت های جذاب بازار خصوصا جاهای دیدنی تبریز، بخش دالان می باشد. این بخش از بازار درست بعد از سراها به صورت گنبدی شکل نمایان می شود. این بخش از بازار درست مثل تیمچه ها عمل می کند و بخش های خارجی و داخلی بازار را به هم مرتبط می سازد.

فعالیت اجتماعی، مذهبی و سیاسی بازار

در طول تاریخ حیات بشر، محل های فروش مایحتاج زندگی همیشه مهم و تعیین کننده بوده است. بازار همیشه نقشی مهم و تاثیر گذاری در زندگی مردم داشته، به طوری که در طی زمان و با ورود اسلام، در بازارها اماکن مقدس بنا شد. از جمله اماکن مذهبی می توان به حسینیه ها، مدرسه های دینی، تکایا و مسجدها اشاره نمود. پیوند خوردن بازارها با مردم شهر، موجب بنا شدن اماکن عام المنفعه ای شد که از جمله آن ها می توان به چایخانه، زورخانه و حمام سنتی اشاره کرد. البته ناگفته نماند که فعالیت های بازار به همین جا ختم نمی شود، بلکه گروهی به نام جوانمردان یا اهل فتوت شکل گرفتند که در فعالیت های مدنی و سیاسی تاثیر بسزایی داشتند. از جمله فعالیت های گروه جوانمردان می توان به شورش و حق خواهی بر ضد مغولان به رهبری کلو اسفندیار آهنگر اشاره داشت. همچنین در زمان معاصر و در بین جاهای دیدنی تبریز بازاری ها در ملی شدن صنعت نفت، پیروزی انقلاب اسلامی و مشروطه تاثیر بسزایی داشتند.

دیدنی های جذاب بازار تبریز

تیمچه مظفریه: در سال 1305 هجری خورشیدی بنای تیمچه مظفریه بنا گردید. این بنای زیبا و تاریخی در بین جاهای دیدنی تبریز توسط یکی از تاجران به نام آن زمان یعنی حاج شیخ جعفر قزوینی ساخته شد و همچنین برای گرامیداشت حضور ولیعهد، مظفرالدین میرزا این بنای زیبا به تیمچه مظفریه نامیده شد. البته ناگفته نماند که این تیمچه در زمان ناصرالدین شاه بنا شد.
بازار و کاروانسرای امیر: یکی از جذابیت های شهر تبریز بازار امیر می باشد. این بازار یکی از تیمچه های زیبا و با معماری خاص ایرانی اسلامی می باشد که به بهترین شکل ممکن بنا شده است. از دیگر جاهای دیدنی تبریز کاروانسرای امیر می باشد که در بازار تبریز واقع شده است. این کاروانسرا در دیرباز یکی از زیباترین و باشکوه ترین کاروانسراهای بازار تبریز بوده و محل تجارت و بارگیری و باراندازی بوده است.
مسجد جامع بزرگ بزرگترین بازار ایران: از جاذبه های مذهبی بزرگترین بازار ایران در بین جاهای دیدنی تبریز می توان به مسجد جامع بزرگ اشاره نمود. این مکان مذهبی که محل گردهمایی برای موضوعات عبادی سیاسی است، از معماری و طرح های زیبای ایرانی اسلامی بهره می برد.
موزه خانه مشروطه: در قسمت غربی بازار تبریز موزه خانه مشروطه قرار دارد. این موزه که یکی از جالب ترین بخش های بازار تبریز محسوب می شود و حقایق تاریخ مشروطه ایران و فعالیت مردم شهر تبریز را با سندها و عکس ها به نمایش می گذارد. از دیگر جاهای دیدنی تبریز و همچنین بازار تبریز می توان از بازار حرمخانه، بازار کفاشان، بازار امیر، راسته بازار، یمن دوز بازار، بازار حلاجان، قیزبستی بازار(قیز بسط بازار)، بازار سراجان، راسته کهنه، بازار کلاهدوزان، دلاله زن بازا، بازار مسگران، بازار حاج محمد حسین، بازار مشیر، بازار میرابوالحسن، رنگلی بازار، بازارچه دوده چی، بازارچه خیابان، بازار صفی و بازار صادقیه اشاره کرد.