مجسمه های میدان رازی قبل از شیرهای میدان حر مرمت شده اند

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، مجسمه های میدان رازی قبل از شیرهای میدان حر مرمت شده اند.

روند و شیوه مرمتی که در واقع تخریب را مبنای ترمیم مجسمه های میدان حر تهران انتخاب کرد، مجسمه هایی که سالها پیش هم در فهرست آثار ملی ثبت شده اند، نشان داد که این شیوه توان مراقبت از خود را ندارد، چه رسد به مراقبت از سازه هایی که آثار هنری و فراتر از آن، آثار هنری میراث ملی محسوب می شوند. در این شیوه، برخلاف روند اتخاذ شده در میدان رازی که البته روندی به مراتب طولانی تر بود، حتی این تدبیر وجود نداشت که محل انجام عملیات عمرانی و مرمتی محصور شود تا تخریب ایجاد شده، خاطر علاقمندان و دغدغمندان را اینگونه نیازارد.

حال تحقیقات و اظهارات مرتبطان با موضوع نشان می دهد که مجسمه های فرعی میدان رازی که دو میدان پایین تر از میدان حر قرار دارد و ماهها با حصار ایجاد شده، از دید رهگذران پنهان بود، با روندی که از جهاتی با همین شیوه تخریب محور شباهت دارد و از جهاتی با آن متفاوت است، ترمیم شده اند. شیوه ای که به نظر می رسد توقع منتقدان آن زیاد و بی راه نیست اگر می خواهند که در نوع نگرش و شیوه اتخاذ شده تجدید نظر شود.

مجسمه های شهری تهران همواره با حاشیه های متعددی روبه رو بوده اند؛ از ساخت مجسمه ها و سردیس های ناهمگون گرفته تا تخریب آنها. در چنین شرایطی آثاری که می توانند، اثر بسزایی در نشان دادن پیشینه عظیم فرهنگی یک کشور داشته باشند، سالهاست که با بی توجهی دستمایه تمسخر قرار گرفته اند و گاه به ناگاه ناپدید شده اند!

سالانه در سطح شهر، آثار حجمی متعددی بنا بر سطح نیاز، در نقاط مختلف نصب و به مجموع آثار ارزشمند پیشین اضافه می شوند. در این میان نیاز است، برای نگهداری آثاری که هنر دست هنرمندان مطرح بوده و از ارزش هنری بالایی برخوردار هستند، تدابیری اندیشیده شود.

فضای شهری و مبلمان آن، همانند فضای یک خانه نیاز به رسیدگی، نظافت و ترمیم دارد و اگر مراقبتی از آن حاصل نشود، نتیجه آن خواهد شد که یک اثر باارزش بالا به علت شرایط بد نگهداری به تدریج تخریب می شود.

در این سالها به کرات شاهد بوده ایم که آثار حجمی شهری بنا بر دلایل مختلفی چون بی توجهی و رهاسازی، فقدان فرهنگ سازی برای آسیب نرساندن به آنها و وندالیسم و ... دچار آسیب می شوند که در نهایت هم به علت سطح تخریب بالایی که به آنها وارد شده یا بطور کلی از محل نصب برداشته می شوند یا نیاز به یک ترمیم اساسی دارند که همیشه میسر نیست.

شیری که کفن پوش شد!

اگر بخواهیم به یکی از جدیدترین حاشیه های مربوط به مجسمه های شهری نگاهی داشته باشیم، به شیرهای میدان حر می رسیم. اگر این روزها از میدان حر رد شده باشید، مجسمه شیر تخریب شده را مشاهده خواهید کرد که البته پس از اطلاع رسانی های انتقادی، با داربست و پارچه ای سفید پوشانده شده است.

خبرهایی مبنی بر تخریب یکی از مجسمه های شیر میدان حر در فضای مجازی منتشر شد. مجسمه اصلی نصب شده در وسط میدان با نام «نبرد گرشاسپ با اژدها» اثر غلامرضا رحیم زاده ارژنگ، جز مجسمه های ثبت شده در فهرست آثار ملی است. این اثر سالم است اما در خبرهای منتشر شده درباره تخریب شیرهای این اثر، این ادعا مطرح شد که مرمت بهانه ای برای تخریب بود.

کمی جست و جو در این زمینه، ما را به دی 99 برد؛ زمانیکه سازمان زیباسازی شهر تهران از هنرمندان و متخصصان دعوت کرد تا در فراخوان مرمت و ساخت المان های اطراف میدان حر شرکت کنند. بر این اساس تصمیم برای ترمیم یا تخریب شیرهای مجسمه «نبرد گرشاسپ با اژدها» چندان به یکباره هم صورت نگرفته بود.

در ادامه سیدمجتبی موسوی که پیشتر مسئولیت معاونت فرهنگی و هنرهای شهری را برعهده داشت، این مسئولیت را پذیرفت که تصمیم جایگزینی شیرهای میدان حر در زمان مسئولیت او صورت گرفته اما پس از تغییر سمتش، این برنامه مدتی متوقف و دوباره به جریان افتاده است و اینکه با توجه به شرایط مجسمه ها، جایگزینی آنها بهترین تصمیم بوده است.

همچنین در همان زمان شاپور دیوسالار، معاون فرهنگی و طراحی شهری سازمان زیباسازی تهران پیرامون اینکه مجسمه های میدان رازی قبل از شیرهای میدان حر مرمت شده اند، توضیح داد که دو مجسمه شیر، مانند مجسمه اصلی به ثبت آثار میراث ملی نرسید و اینکه دو مجسمه فرعی، توسط مرحوم غلامرضا رحیم زاده ارژنگ ساخته نشده است.

او یادآور شد که «شیرهای مجسمه اصلی که توسط استاد ارژنگ ساخته شده اند، از جنس مس بوده و سالها پیش در بحبوحه انقلاب آسیب دیده اند. اما جنس دو مجسمه شیری که بعدها در پایین اثر اصلی «نبرد گرشاسپ با اژدها» نصب شده، از فایبرگلاس است که از متریال ناپایدار بشمار می رود و در گذر زمان به علت برودت آب و هوایی دچار فرسودگی و شکستگی شده اند و به همین جهت لازم بود که مرمت یا جایگزین شود.»

با این همه، پس از این اظهارات سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که تخریب این مجسمه ها بدون مشورت و اجازه آنها صورت گرفته است.

محمد ابراهیم لاریجانی که در زمان اضافه شدن مجسمه های شیر به میدان حر مسئولیت اداره زیباسازی شهرداری منطقه 11 را داشت نیز در پاسخ به اظهارنظر سازمان زیباسازی مبنی بر کم ارزش بودن شیرهای میدان حر، نظر دیگری ارائه داده و تاکید کرد که «این شیرها هنر دست استاد میرحسن ارژنگ، پسرخاله مرحوم غلامرضا رحیم زاده ارژنگ بوده که با همکاری یکدیگر پیکر نبرد گرشاسب و اژدها را در میدان باغشاه ساختند که اتفاقا ارزش هنری داشت و در تخریب آن اشتباه کرده اند.»

دیوسالار درباره نصب مجدد اثر بازسازی شده گفت: «در هفته آینده یکی از بهترین و اصولی ترین کارهای ما در آنجا نصب خواهد شد. هیاهویی به علت بی تدبیری ما در اجرا بوجود آمد که جمع خواهد شد. مجسمه های اصلی شیر میدان حر که استاد ارژنگ ساخته بود از جنس مس بود و مجسمه گرشاسب نیز از جنس بتون است که ماندگاری بالایی دارد و در اثر اصلی تناسبی بین مجسمه ها وجود داشت. در سال 84 فرد دیگری شیرها را از روی عکس ساخت که با کیفیت نبود و در شیوه اجرایی ملاحظات فنی رعایت نشده بود. اکنون برای ساخت دوباره شیرها تصمیم گرفتیم از متریالی استفاده کنیم که با اثر اصلی تناسب داشته باشد. البته پایه مجسمه اصلی نیز از فایبر و بی کیفیت است و تنها قصد بالابردن کیفیت را داشتیم و برای ساخت مجدد اثر از سه فرد حرفه ای استفاده کرده ایم.»

شاگردانی که تخریب و تعمیر شدند!

اما از میدان حر که به سمت جنوب برویم، پس از میدان رازی که سازه دارد اما مجسمه ندارد، به میدان رازی (میدان گمرک) در منطقه 11 تهران می رسیم؛ میدانی که تندیسی از زکریای رازی در مرکز آن به همراه مجسمه هایی برنزی از چهار شاگردش در اطرف تندیس اصلی بچشم می خورد. این اثر نخستین مجسمه ای است که بعد از انقلاب در ایران و در این میدان نصب شد.

قاعدتا تندیسی که از شاهکارهای استاد علی قهاری کرمانی باشد، در زمره یکی از مفاخر و برترین آثار شهری ما بشمار می رود؛ ولی اگر به تاریخچه این اثر نیز نگاهی داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که در سالهای گذشته با کم لطفی های بسیاری مواجه شده است. تا جایی که مجسمه های برنزی شاگردان در طول زمان و به علت بی توجهی ها، تا همین اواخر بر اثر شرایط آب و هوایی دچار فرسودگی شده بودند که خوشبختانه برای ترمیم مدتی از محل نصب برداشته شدند و بار دیگر در فروردین امسال در محل نصب قرار گرفتند.

پرندگانی که رنگ شدند!

درست بالای میدان حر، میدان پاستوری قرار دارد که المان حجمی آن توسط بهروز دارش ساخته شده است. این مجسمه شهری ارزشمند هم چندین بار با هدف نونواری! به صورت غیراصولی رنگ شده است. این مشکل در نتیجه تصمیم خودسرانه برای رنگ کردن یک اثر هنری آن هم بدون کسب اجازه از کارشناسان یا مشورت با هنرمند بوجود آمده است.

دیوسالار درباره رنگ کردن غیراصولی این اثر هم توضیح داد، «از آنجا که خود هنرمند اثر، نسبت به رنگ کردن غیراصولی آن معترض است، امسال این المان را با نظارت خود او (دارش) رنگ خواهند کرد.»

او همچنین توضیح داد: من هم چند بار نسبت به رنگ کردن خودسرانه این المان به شهرداری منطقه 11 اعتراض کردم. به آنها تأکید کرده بودیم که هنرمند اثر را پیدا کنند و رنگ اصلی را توسط او برگردانند، ولی به نتیجه ای نرسیده اند. امسال را سال نگهداشت و مرمت آثار تعیین کرده ایم و قصد داریم بیش از 50 درصد از بودجه را صرف ترمیم آثار شهری کنیم و تولید آثار را کم کنیم.