معرفی جواهرات و زیورآلات ترکمن | قیمت زیورآلات ترکمنی و نحوه ساخت

ترکمن ها از اقوام زردپوستی هستند که در اثر عوامل مختلف طبیعی و اجتماعی به جنوب آسیای میانه مهاجرت کرده اند. این قوم در کشور تازه استقلال یافته ترکمنستان و در شمال شرقی ایران سکونت دارند. ترکمن های ایران در دشت گرگان بسر می برند و از کرانه های شرقی دریای خزر تا کوههای شمال خراسان پراکنده اند. جواهرات و زیورآلات ترکمن هم بسیار دیدنی بوده و بخشی از فرهنگ آنها را به خود اختصاص می دهد. با ما در مقاله جواهرات و زیورآلات ترکمن همراه گشته تا برایتان کمی از قیمت زیورآلات ترکمنی و فروش زیورآلات ترکمن سخن بگوییم.

زیورهای زنان ترکمن (بزگ شای لر)

خودآرایی و استفاده از آرایه های تزئینی هیچ گاه مختص قوم یا نژاد یا محدود به دوره تاریخی معینی نبوده است. زنان همواره در همه جا از اشیای در دسترس خود از هسته میوه و صدف تا سنگ ها و فلزات گرانبها به عنوان زیور استفاد می کرده اند. زنان و دختران ترکمن نیز از زیورهایی که زرگران محلی می ساختند، بهره می بردند. جواهرات و زیورآلات ترکمن چنان سنگین و برجسته و با نقش ها و طرح های بکر ساخته می شود که کمتر شباهت به زیورهای دیگر اقوام آسیای میانه دارد. زنان ترکمن این زیورها را به قسمتی از لباس خود می دوزند یا آن را جداگانه به خود می آویزند.

انواع زیورهای زنان ترکمن (بزگ شای لر)

زیورهای سر و پیشانی

قبه به زیوری نیم کره ای شکل گویند که دور تا دور آن شرابه هایی آویزان است. روی این شرابه ها نگین هایی از عقیق یا شیشه های رنگی را می نشانند. نگین ها اغلب به رنگ قرمز است. روی نیم کره را هم با سیم های بافته نقره ای که سیم بورما نامیده می شوند، به قسمت های مساوی تقسیم می کنند و روی بدنه نیم کره جوش می دهند. معمولا قسمت ها زوج بوده و روی هر قسمت نگین هایی به رنگ قرمز را قرار می دهند. در بالای نیم کره هم استوانه ای کوچک که بر روی آن شرابه های کوچک آویزان است، تعبیه می کنند. قبه مختص دختران است. در گذشته، دخترانی که نامزد داشتند، روی قبه خود و در سر استوانه پر پرنده ای را قرار می دادند.

دختران ترکمن قبه را به کلاه های سوزن دوزی شده خود می دوزند. به قبه زیورهایی به نام قولاق چه و ینگ سه لگ را نیز اضافه می کنند. قولاق چه زیور دو طرف قبه بوده و زیوری است نقره ای و به شکل مستطیل که با نگین های رنگی مرصع می شود. این مستطیل از تکه های هندسی که به هم وصل و زنجیر شده اند، تشکیل می شود. این زیور در دو طرف سر و روی گوش ها قرار می گیرد و معمولا تا سر شانه می رسد. ینگ سه لگ هم هم شکل قولاق چه است که در پشت سر آویزان می شود.

این سه قسمت را همانند قبه به کلاه می دوزند. قولاق چه را براساس طرحی که دارد، نام های مختلف می گذارند مثلا اوچ قاشلی قولاق چه یعنی قولاق چه سه نگین دار یا اوچ قبه لی قولاق چه یعنی قولاق چه سه قبه دار که البته این اسامی و طرح ها را در زیورهای دیگر هم میتوان یافت. قسمت دیگری که به قبه اضافه گشته، زیور پیشانی است. این زیور نیز به شکل مستطیل و با طرح های مختلف است و به گونه ای به کلاه دوخته می شود که روی پیشانی را می پوشاند.

برخلاف دو تکه قبلی که به صورت عمودی به کلاه دوخته و آویز می شود، این قسمت به صورت افقی روی پیشانی قرار می گیرد. به زیور پیشانی عموما آلن شای گفته می شود. ترکمن ها یموت به آلن شای زنان و دختران سونسوله و ترکمن های تکه مانگلای لیق می گویند. زیور پیشانی را یا به کلاه می دوزند و یا به وسیله سنجاق آن را به کلاه وصل می کنند.

زیورهای سربند زنان

دختران پس از ازدواج به جای کلاه از سربندهایی که به صورت خاصی دور سر پیچانده می شود، استفاده می کنند. به سربند زنان عموما آلن دانگی می گویند. این سربند را همانند کلاه دختران با زیورهای نقره ای مطلا تزئین می کنند. نحوه بستن و تزئین سربند هم بین طوایف مختلف ترکمن تفاوت هایی دارد:

• حازاواشای: زنان یموت سربند خود را حازاوا و به زیورهایی که به آن می دوزند، حازاواشای می گویند. سربند زنان یموت از پارچه قرمز و مربع شکل است که آن را به صورت نواری در می آورند و به دور سر می بندند. در پیشانی و دوطرف آن همانند کلاه دختران زیورهایی به چشم می خورد. زیور پیشانی سربند زنان مثل قبه دختران روی پیشانی قرار نمی گیرد بلکه کمی بالاتر از پیشانی به لبه سربند دوخته می شود. زیور دیگر سربند زنان یموت دپه بند است و روی سربند قرار می گیرد. در گذشته، سنجاق های نقره ای که دارای عقیق یا شیشه های رنگی بوده، به سربند زنان سنجاق می شده است که به آن سانجاق می گفتند.
• اگمه: سربند زنان طوایف تکه و گوگلان بزرگتر و بلندتر از سربند زنان یموت است. زنان این طوایف از پوشال جارو برای سربند استفاده می کردند و دور پوشال را پارچه می دوختند. به این سربند زنان گوگلان توپ بی می گویند که روی پیشانی و دو طرف آن زیورهایی را می دوزند. زیور پیشانی زنان تکه را اگمه می گویند. این زیور برخلاف زیور پیشانی زنان یموت که از تکه های متصل به هم ساخته شده، از نقره مطلا و یکپارچه است و عرض آن معمولا 33 سانتیمتر و ارتفاعش 15 سانتیمتر هست. روی اگمه را با نگین هایی از عقیق و دیگر سنگ های گرانبها یا شیشه ای رنگی مرصع می کنند.

زیورهای مو

زنان و دختران ترکمن برای زیبایی گیسوان خود از جواهرات و زیورآلات ترکمن گوناگونی استفاده می کنند:

• آسئق: آسئق به شکل دل است و در اندازه های مختلف که در وسط آن نگینی بزرگ از سنگ و شیشه تعبیه می شود. این نگین معمولا به رنگ قرمز و جگری است. در بالای آسئق حلقه ای قرار دارد که بندی پارچه ای را از این حلقه رد می کنند و به وسیله این بند آسئق را به مو می بندند. آسئق در پشت و روی کمر قرار می گیرد و زیوری است برای زنان که گیسوان خود را در پشت قرار می دهند و معمولا نو عروسان از آن استفاده می کنند. یادآور می شود که در گذشته دختران قبل از ازدواج موهای خود را در چند دسته می بافتند و دسته هایی از آن را به جلو و دسته هایی را به پشت سر می انداختند. بعد از ازدواج زنان تمام موهای بافته شده را در پشت سر قرار می دهند.
• مونجق: زیوری است که از قطعه های هندسی شکل مختلف که در طول و عرض به هم وصل شده اند، تشکیل شده است. تعداد این قطعه ها متفاوت بوده و بزرگی و کوچکی مونجق بر حسب تعداد این قطعه ها هست. قطعه های مونجق بر حسب شکل و محل قرار گرفتن در مجموعه دارای نام های مختلف است. به قطعه های میانی که دو تکه دیگر را در عرض به هم وصل می کند، قورباقا گویند. به قسمت زنگوله مانند آن قوبه و قسمت بالای قوبه را حوزه گویند. زنجیرهایی هم که انتهای آن گلوله هایی قرار دارد، هوتوز نامیده می شود. مونجق نیز مانند آسئق در پشت سر قرار می گیرد. معمولا دختر به هنگام ازدواج آسئق و مونجق را از خانواده شوهر دریافت می نماید.
• ساچ مونجق: این زیور را برخلاف مونجق هم دختران استفاده می کنند و هم زنان. این زیور منگوله هایی (قبه) نقره ای است که بر سر آن گلوله هایی کوچک قرار می دهند همانند منگوله های انتهایی مونجق. ساچ مونجق را دختران به گیسوان بافته شده خود می بندند که در جلو سینه قرار می گیرد. زنان هم به گیسوان بافته شده خود می بندند که در پشت سر آویخته می شود. به این زیور ساچ قبه هم می گویند و از زیورآلات ترکمن ها است.
• ساچ باق یا ساچ لیق: زیوری است مثل قولاق چه که در دو طرف سر قرار می گیرد. این زیور مستطیل شکل است و از تکه های هندسی مختلف که به هم وصل شده اند، تشکیل و به وسیله بند پارچه ای یا نخ به موها بسته می شود. روی این زیور نیز نگین هایی از عقیق و دیگر سنگ ها و شیشه های رنگی به چشم می خورد. در برخی از آنها نیز شرابه هایی آویزان است.

زیور گوش

زیور گوش از شکیل ترین زیورآلات ترکمنی و زیورآلات سنتی ترکمن هاست. به زیور گوش قولاق حالکا یعنی حلقه گوش یا حالکا می گویند. گوشواره زنان یموت اغلب به شکل دایره بزرگ است که نصف دایره صفحه نقره ای مطلا بوده و روی آن نگین هایی از عقیق و شیشه های رنگی نشانده می شود. نصف دیگر دایره خالی است و به وسیله سیم محیط این قسمت مشخص می شود. این سیم از سوراخ گوش عبور می کند. برخی از این گوشواره ها به قدری بزرگ و سنگین بوده که علاوه بر قرار گرفتن در سوراخ گوش آن را با بندی به گوش می بندند. این گوشواره دارای شکل های گوناگون است.

در برخی از آنها بالای نیم دایره پر آن طرح شاخ قوچ به چشم می خورد که به آن قوچ بوینوز می گویند. در برخی آنها نیز در پایین قسمت نیم دایره پر یک ردیف گلوله (دوومه) هست که به آن تومارچاقلی حالکا می گویند. این زیورها براساس تعداد گلوله های کوچک نیز نامگذاری می شوند مثلا باش تومارچاقلی حالکا یعنی حالکا پنج گلوله دار. از نمونه های دیگر آن هم میتوان ییلان کله (سرمار)، آیلی حالکا (گوشواره با نقش هلال ماه و ستاره) و...را نام برد.

زیورهای گردن، سینه و پیش سینه بقو یا بقوطوق یا بویون طوق

• بقو: بقو به حلقه بزرگ طوق مانندی گویند که یک طرف آن بوسیله گیره یا لولا باز و بسته می شود و در قسمت جلو گردن قرار می گیرد که روی آن را مطلا می کنند و نگین های رنگی را بر آن می نشانند. برخی از بقوها در پایین این قسمت با شرابه هایی مزین شده است. عرض برخی از این زیورها به پنج سانتیمتر می رسد و برخی از آنها از سیم پیچیده شده (سیم بورما) درست می شود. زنان طایفه یموت اغلب از بقو استفاده می کنند. طوق گردنی که زنان طایفه تکه از آن بهره می برند، به صورت مربع مستطیل است که در لبه پایینی آن شرابه هایی به چشم می خورد.
• گل یا کا: گل یا کا زیور یقه زنان ترکمن بوده و در واقع کارکرد آن شبیه دکمه پیراهن است. پیراهن سنتی زنان ترکمن دارای یقه ایستاده ساده (یقه ملایی) هست با چاکی در پیش سینه. در دو طرف یقه حلقه ای از بند نخی گذاشته می شود و گل یا کا به وسیله برجستگی پشت آن در حلقه های نخی قرار می گیرد و یقه را می بندند.
• تومار: تومار آویزه گردن است. این آویزه اغلب به شکل مثلث بوده که بر قاعده آن استوانه ای تو خالی را جوش می دهند. برخی تومارهای بزرگ علاوه بر مثلث و استوانه دارای اجزایی مستطیل و مربع شکل نیز هستند با شرابه های فراوان که در انتهای شرابه ها گلوله هایی (دوومه) به زنجیر وصل است. این زیور با بند پارچه ای یا نخی (آلجه یوپ) یا بند مهره دار (هونجی) یا با تکه های هندسی کوچک که به هم زنجیر شده باشند، به گردن آویخته می شود.
• آچارباق: آچارباق آویزه گردن و به شکل مستطیل است. این زیور در واقع نوعی قوطی بوده که یک قسمت آن باز و بسته می شود و معمولا در داخل آن دعا و طلسم قرار می دهند. آچارباق هم ساده است و هم با آویزه هایی از سکه. آچارباق مثل مدالی به گردن آویخته می شود و معمولا با بند پارچه ای یا زنجیری از مهره های رنگی یا با تکه های هندسی که به هم زنجیر شده باشند، به گردن آویخته می شود.
• هیکل یا دوغاقاپ: هیکل نیز شبیه آچارباق است البته بزرگتر، داخل این زیور نیز دعا و طلسم می گذراند و مثل آچارباق آن را به گردن می آویزند. روی هیکل نیز با نگین های قرمز و جگری مزین شده است.
• آداملئق: آداملئق گردنبندهای مونجوق داری را گویند که به صورت زنجیر از گردن آویخته می شود. در انتهای قبه های آن گلوله های کوچک به زنجیر آویزان است. این زیور را بیشتر زنان طایفه یموت استفاده می کنند.
• داغدان: داغدان زیورهایی شکل گرفته از تکه های ریز و متصل به هم است که با بند پارچه ای یا زنجیر نقره ای به گردن آویخته می شود. نمونه هایی از داغدان نیز به شکل یک تکه کوچک تک نگین است. برخی داغدان ها با شرابه های نگین دار مزین شد.
• قورساق چه: این زیور شش ضلعی بوده و در سه ضلع روبه پایین آن شرابه هایی نگین دار آویزان است. قورساق چه با بند پارچه ای یا زنجیر نقره ای به گردن آویخته می شود و درست در بالای سینه و معمولا زیر گل یقه قرار می گیرد.

برخی از زیورها که به لباس و کت زنان دوخته می شوند

• تنه چر: تنه چر زیوری است که اغلب مثلثی کوچک در وسط آن به چشم می خورد و تکه های هندسی دیگر در اطراف آن از قاعده مثلث شرابه های با زنجیر آویزان است. تنه چر مثل گوشواره جفت و هم شکل ساخته می شود که یکی در یک طرف و دیگری در طرف دیگر کت قرار می گیرد. از تنه چر اغلب زنان طایفه تکه استفاده می کنند.
• چاپ راز چانگا: چاپ راز دو تکه زیور بلند مستطیل شکل است از تکه های دایره ای شکل و شکل های دیگر که به هم متصل شده اند. این زیورآلات سنتی ترکمن به دو طرف کت بلند زنان و دختران معمولا از زیر تنه چر دوخته می شود. در زیر چاپ راز زیوری به اسم چانگا قرار می گیرد. چانگا به زیور لوزی شکلی گویند که به دو ضلع پایین آن شرابه هایی آویزان است. به مجموعه این زیورها چاپ راز چانگا اطلاق می شود.
• سکه: روی کت زنان و دختران، در دو طرف دامن کت، زیر چاپ راز چانگا و روی آستین های کت معمولا ردیف هایی از سکه های قدیمی می دوزند.
• بازبند: بازبند به شکل دایره است که تک نگینی در وسط آن بوده و یا به شکل مربع که دو شاخ قوچ از جنس نقره را بر بالای آن جوش داده اند. به این بازبند قوچ بوینوز می گویند. قوچ بوینوز معمولا با شرابه هایی مزین شده است. بازبند به کت زنان و دختران در روی بازو دوخته می شود.

زیور مچ دست

بیله زیک دستبندی است بزرگ و قطور که دو سر آن در پشت دست به هم وصل نمی شوند و دو طرف آن دندانه دندانه است و از این قسمت دستبند را به دست می بندند. این دستبندها برای هر دست یک جفت بوده و انواع آن براساس قسمت بندی روی زیور است؛ بدین صورت که دستبند با سیم های نازک به شکل ملیله کاری یا به روش برجسته کاری به قسمت های مساوی تقسیم و در هر قسمت یک ردیف نگین قرمز نشانده می شود.

هریک از این قسمت ها را قوشما می نامند. بزرگترین این دستبندها پنج قسمتی است و اندازه دایره آن در قسمت بالای دست نسبت به قسمتی که در مچ دست قرار می گیرند، بزرگتر است. به این دستبند باش قو شمالی بیله زیک می گویند یعنی دستبند پنج قوشمادار، کوچکترین این دستبندها از یک قسمت تشکیل می شود که به آن بیر قوشمالی بیله زیک یعنی دستبند یک قوشمادار می گویند. گاهی هم نامگذاری براساس ردیف نگین های دستبند است، برای مثال دورت قاشلی بیله زیک یعنی دستبند چهار نگین دار.

از این زیور زنانی که ازدواج کرده اند، استفاده می کنند و اغلب خانواده داماد آن را به عروس خود به هنگام ازدواج هدیه می دهند. دستبندهای بزرگ را بیشتر در مبازرات نمایشی که به هنگام بردن عروس بین زنان خانواده عروس و داماد اجرا می شود، به دست می بندند تا با آن به همدیگر ضربه بزنند.

زیور انگشت

به انگشتر در اصطلاح محلی یوزک می گویند. زنان ترکمن اغلب تک انگشتر به انگشتر می کنند اما گاهی از چهار یا پنج انگشتر که با زنجیر به هم وصل شده اند نیز استفاده می کنند. به این انگشترها کوکن لی یوزک می گویند. برخی اوقات این بخش از جواهرات و زیورآلات ترکمن به جای اتصال به هم با زنجیرهایی به دستبند وصل می شوند. در این صورت، زنجیرها در پشت دست به صورت ردیف قرار می گیرند.

زیور کمر

کمربند زنان قوشاق یا یراق نامیده می شود. این کمربند را به عنوان زیور اغلب زنان توانگر استفاده می کردند که سنگین و توپر بود و عرض برخی از آنها به ده سانتیمتر می رسید. روی کمربند را معمولا با عقیق و فیروزه های درشت یا سنگ های قیمتی دیگر جواهر نشان می کردند. قوشاق با سگک یا قلاب زیبایی به کمر بسته میشد و برخی از آنها با شرابه هایی در لبه پایینی مزین شده بود.

تزئین در ابزار کار زنان

دست های زنان و دختران ترکمن برای کمک به چرخاندن چرخ های اقتصادی خانواده و آفرینش آثار هنری همواره در حرکت است. و کمتر پیش می آید که ابزار کار خود را زمین بگذارند. به همین دلیل هم زرگران محلی از تزئین ابزار کار آنها نبوده اند. برخی از ابزار از این قرار است:

• سارموق: سارموق از وسایل ریسندگی پشم است. پشمی را که برای ریسندگی آماده شده، دور سارموق می پیچند. این وسیله معمولا از پارچه است ولی سارموق تزئینی از تکه نقره بوده که روی آن نگین های رنگی نشانده اند. در یک سر این وسیله حلقه ای است که هنگام کار انگشت کوچک در این حلقه قرار می گیرد. در سر دیگر آن شرابه هایی قرار می دهند تا هنگام کار صدا دهد. به این وسیله کوموش سارموق یعنی سارموق نقره ای می گویند.
• ایگ ماچ: ایگ ماچ هم از ابزار ریسندگی است که آن را در انتهای دوک نخ ریسی قرار می دهند تا دوک سنگین شود و به راحتی بچرخد. این وسیله به طور معمول از چوب یا آهن است ولی نوع تزئینی آن از نقره بوده که نگین هایی هم روی آن می نشانند. این وسیله گوموش ایگ ماچ نامیده می شود.
• یونگ سا: برخی از انگشتانه های مورد استفاده سوزن دوزی دختران از جنس نقره بوده و یک انگشتر با زنجیر به آن وصل است. به این انگشتانه کوموش یونگ سا گویند. برخی از زنان برای شانه کردن موهای خود از شانه های نقره ای که روی آن با نگین هایی از سنگ های قیمتی مرصع شده، استفاده می کنند.

زیورهای کودکان

• اق یای: زیوری است به شکل تیر و کمان که شرابه هایی در لبه پایینی آن آویزان است. این زیور به پشت کت کودکان پسر دوخته می شود.
• دپه بند: زیوری دایره یا مربع شکل است که به کلاه دختران و پسران دوخته می شود. دخترانی که سن بلوغ را پشت سر نهاده اند هم به جای دپه بند، از قبه استفاده می کنند.
• نظربند کودکان: زیورهای کوچکی به شکل مثلث است. برای مصمون ماندن کودک از چشم زخم و بلایای دیگر آن را به سرشانه های لباس کودک می دوزند.
• طوق پا: حلقه هایی از نقره است مشابه خلخال پا. هنگامی که کودک شروع به راه رفتن می کند، به پاهایش می بندند. در لبه پایینی این حلقه ها هم گلوله هایی کوچک (دوومه) آویزان است که در آن سنگ ریزه قرار می دهند تا هنگام حرکت کودک صدا بدهد.

زرگران ترکمن و فنون زرگری زیورآلات ترکمنی

فن تپه ای

مشخصه اصلی شیوه استادکاران یموت برای ساخت جواهرات و زیورآلات ترکمن، برجسته کردن، مهر کردن و لحیم کردن ورقه های نازک طلا روی نقره است. مراحل تهیه زیورآلات سنتی ترکمن به شرح زیر است:

ابتدا سکه های نقره را یا قطعه های نقره را در کاسه کوچک سفالی به اسم بوته می گذارند. سپس ظرف سفالی را در معرض کوره گازی قرار می دهند تا نقره ذوب شود تا زیورآلات ترکمنی را بسازند. نقره ذوب شده را در داخل ظرف مستطیل شکل دسته دار که از جنس آهن است، می ریزند. نام این ظرف رژه هست. اگر بخواهند از نقره سیم برای ملیله کاری تهیه کنند، آن را در رژه مخصوص این کار می ریزند که این رژه ار رژه های دیگر باریک تر است.

نقره ای را کمی چکش می زنند و بعد آن را بوسیله دستگاه نورد پرس می کنند تا نقره به صورت ورق و یا سیم درآید. روی ورق نقره تهیه شده، طرح زیور مورد نظر را که الگوی آن قبلا از مقوا یا تکه حلبی تهیه شد است، می کشند. پس از کشیدن طرح مورد نظر آن را با قیچی مخصوص می برند. بعد از اینکه بدنه اصلی زیور تهیه شد، سیم های بورما و ایشمه را دور تا دور آن وسیله گیره مخصوص ثابت و سپس آن را روی بدنه اصلی لحیم می کنند. یادآور می شود که در یک زیور اجباری به استفاده از سیم بورما و ایشمه نیست، چرا که در برخی زیورها ممکن است از این سیم ها استفاده نشود.

روی بدنه اصلی جای نگین ها را جوش می دهند و آن گاه تکه های طلا را روی بدنه اصلی لحیم می کنند که به این تکه های گل می گویند. روی تکه های طلا را به وسیله قالب هایی که نقش های مختلف روی آن طراحی و حک شده است، منقوش می کنند. یعنی ورقه طلا را روی قالب می گذارند و صفحه ای سربی روی آن قرار می دهند و با پتک روی آن می کوبند تا طرح قالب روی ورق طلا حک شود. سپس، گل نقش دار را روی یک بدنه لحیم می کنند.

برای لحیم کردن یک تکه کوچک نقره با عیار کم زیر گل می گذارند تا هنگام حرارت دادن ذوب شود و گل بهتر جوش بخورد. به هنگام کار از گرد سفیدی به اسم تنه کار نیز استفاده می کنند تا ورقه های طلا بهتر لحیم شوند. بعد از کار گذاشتن سیم ها، جای نگین و گل، زیور را با تیزاب جلا می دهند تا کاملا براق شود. نگین های زیور را در جای خود قرار می دهند و با چکش کوچک لبه های آن را به طرف داخل می کوبند تا نگین در جای خود محکم و ثابت شود. به این عمل قاش کالما یا قاش باترما گویند.

در مرحله آخر هم زیور را با صابون قرمزی که معمولا از اصفهان تهیه می شود، براق می کنند. صابون را به یک تکه نمد که بر سر چرخ برقی مخصوص بسته اند، می مالند. وقتی چرخ روشن شود و نمد به چرخش درآید، زیور را در مقابل نمد می گیرند تا در تماس با نمد آغشته به صابون قرمز، تمیز و براق شود. در گذشته از شن برای براق کردن زیور استفاده میشده است.

از زرگران مشهور یموت میتوان استاد شیخ مراد کمی را نام برد که در شهر گنبد قابوس به این حرفه مشغول است و شیوه کارش را از پدر خود قربان اوستا آموخت. اکنون او این فن را به پسر خود منتقل کرده و در واقع این حرفه نسل به نسل به ایشان منتقل شده است.

فن قلم زنی

مراحل تهیه جواهرات و زیورآلات ترکمن در این شیوه بدین گونه است:

بدنه اصلی زیورآلات ترکمنی یا زیورآلات ترکمن ها را مثل فن یموتی از نقره تهیه می کنند. تفاوتی که این شیوه با فن قبلی دارد، در مرحله بعدی است. در این روش به جای اینکه ورقه های طلا را روی بدنه لحیم کنند، خمیری را که از ترکیب طلا و جیوه بدست آمده، روی آن می مالند. برای تهیه این خمیر طلا و جیوه را با هم حرارت می دهند، ترکیب بدست آمده را از پارچه توری رد می کنند تا مقداری از جیوه آن جدا شود. سپس، خمیر بدست آمده را برای مطلا کردن زیور استفاده می کنند. قبل از مطلا کردن، نقش های مورد نظر را روی بدنه زیور با روش قلم زنی ایجاد می نمایند. آنگاه به بخش هایی از بدنه اصلی خمیر طلا را به وسیله ورقه آهنی باریکی می مالند.

به این عمل سورتمه گویند و به طلایی که بدین نحو روی نقره چسبانده می شود، سورتمه قزل. بعد از اینکه خمیر طلا را چسباندند، آن را کمی حرارت می دهند تا کاملا به بدنه اصلی لحیم شود. روش براق کردن زیور مثل شیوه یموتی است. شیوه تکه به گونه ای هست که با قلم زدن و مطلا کردن زیور را آرایش می دهند. نقش هایی که در شیوه تکه قلم زده می شوند، اغلب نقش اسکندری و ماری (مروی) است. نقش اسکندری به نقش هایی گفته می شود که به هم متصلند و از یک طرف زیور شروع و در انتهای دیگر ختم می شوند. ولی نقش ماری به نقش هایی که منفصل و جدا از هم هستند، اطلاق می شود.

در برخی جواهرات و زیورآلات ترکمن از سیاه قلم استفاده می کنند، بدین صورت که نقش هایی را که بر روی زیورآلات ترکمن ها قلم می زنند و بعد به وسیله واکس های مخصوصی که از دوده و تیزآب تهیه می شود، آنها را سیاه می کنند.

وضع اقتصادی و اجتماعی زرگران و سازندگان زیورآلات ترکمنی

در گذشته که زنان ترکمن فقط از زیورهای ساخت زرگران محلی استفاده می کردند، کار زرگران و سازندگان جواهرات و زیورآلات ترکمن رونق فراوانی داشت. برخی به مزاح این مثل را عنوانی می کردند که اگر در دنیا فقط یک زن وجود داشته باشد، زرگران بیکار نمی مانند. ولی امروزه با اینکه تقریبا نیمی از جمعیت این قوم را زنان تشکیل می دهند، کار زرگران محلی رونق چندانی ندارد برای اینکه زنان بیشتر زیورهای خود را از طلافروشی های شهر تهیه می کنند. از این رو، زرگران محلی که تعداد آنها نیز بسیار محدود است، از کسادی کسب و کار خود می گویند و اینکه باید از این صنعت دستی حمایت شود تا رو به فراموشی نرود.

در گذشته، زرگران علاوه بر جواهرات و زیورآلات ترکمن، ابزارهای آهنی چون شمشیر و خنجر، نعل و تفنگ را هم می ساختند که در این صورت به آنها دمیراوستا یعنی استاد آهن کار گفته میشد. برخی از زرگران یا سازندگان جواهرات و زیورآلات ترکمن نیز در روستاها طبابت سنتی می کردند و طبیب ده محسوب می شدند. برخلاف امروز که زرگران صرفا فروشنده و طلافروشان از نظر اقتصادی از وضع خوبی برخوردارند، زرگران محلی از حیث اجتماعی و اقتصادی طبقه ای متوسط محسوب می شوند و در واقع رده ای از صنعتگران جامعه به شمار می آیند.