سیری در تاریخ رادیو در موزه صدای تبریز

ایسنا/ این خبر پیرامون سیری در تاریخ رادیو در موزه صدای تبریز برای شما مخاطبان گرامی نگارش شد.

یک قرن همراهی با رادیو

در روزهای نخست، رادیو بیشتر یک وسیله سرگرمی و تفریح برای خانواده های رده بالا محسوب می شد، اما بعد تحولات سیاسی مختلف جهان نشان داد که صحبت مستقیم با اقشار مختلف مردم از طریق یک دستگاه کوچک، چه مزیت هایی را دارد و این فرصت باعث کشف رسانه ای شد تا فرصت های جدیدی را برای بهتر زیستن پیش روی مردم قرار دهد.

رادیو درهای جهان را به روی مردم باز کرد. راهی بود که می شد از طریق آن طی چند لحظه به مهمترین خبر دنیا دست یافت و دیگر لازم نبود تا برای تجربه کردن یک واقعه در جایی حاضر شد. موزه صدا و موسیقی تبریز نخستین موزه صدای کشور و نخستین موزه تخصصی آذربایجان شرقی است که انواع رادیوهای قدیمی را از رادیوهای عتیقه نفتی و لامپی گرفته تا رادیوهای لاکچری ترانزیستوری در دل خود جای داده و میتوان گفت که در این محل، میتوان نخستین نمونه های رادیویی جهان را یافت.

در موزه صدای تبریز میتوان آثار فراوانی از دستگاه های تولید صدای یک قرن و آلات مختلف موسیقی تاریخ دراز ایران را مشاهده کرد. این اشیای قیمتی که از سوی حسین ساجدی مولف، نوازنده و پژوهشگر تبریزی جمع آوری شده است که بازگوکننده تاریخ صداست. در این میان می توان فریاد خاطرات تحول صدای دنیا و نوستالژی بزرگان عرصه صدای دنیا و ایران را در این مکان شنید.

براساس گفته مجموعه دار این موزه صدا، انواع رادیوهایی که ساخت کشورهای مختلفی چون هلند، آلمان، آمریکا هستند، در این موزه موجود بوده و قدمت هر یک از آن ها بیش از 80 سال است.

حسین ساجدی پیرامون سیری در تاریخ رادیو در موزه صدای تبریز می گوید: رادیوهای لامپی اولین نوع از رادیوهایی است که در دسترس مردم قرار گرفت، بطوریکه از لامپ خلا جهت دریافت سیگنال های رادیویی استفاده می شد. چند مدل از این نوع رادیوها که ساخت کشورهای مختلفی بوده نیز در موزه صدا موجود است.

در رادیوهای لامپی، لامپ های خلا در واقع نقش تقویت کننده سیگنال را برعهده داشتند و جریان ضعیف حاصل از امواج الکترومغناطیسی را دریافت و آن را تقویت می کردند. این نوع رادیوها به دلیل داشتن لامپ در حجم های بزرگ تولید می شد و معمولا جاگیر بوده و حمل آن ها هم به سختی امکان پذیر بود.

وی با اشاره به نوع دیگری از رادیو لامپی که با نفت کار می کرد، بیان می کند: رادیو نفتی که در این موزه نیز وجود دارد، جز رادیوهایی است که برای اولین بار پا به کشور ما گذاشته و از استقبال بالایی نیز برخوردار بوده، چرا که استفاده از آن، مستلزم برق نبود و فقط با نفت کار می کرد. اغلب مردم ایران هم که در 80 سال پیش، به برق دسترسی نداشتند و بیشتر از نفت استفاده می کردند، می توانستند از این نوع رادیو به راحتی استفاده کنند.

وی می افزاید: در نتیجه این نوع رادیو برای روستاهای دورافتاده و بدون برق بهترین دستگاه و رسانه شنیداری محسوب می شد. البته از آنجا که رادیوهای لامپی مصرف برق بالایی داشتند و تامین این انرژی به وسیله باتری برای مدت طولانی میسر نبود و حتی باتری های موجود نیز بسیار گران قیمت بودند، تامین برق با نفت بسیار با صرفه تر تلقی می شد.

وی می گوید: کار کردن رادیو با نفت برای زمان کنونی که سروکار ما با اینترنت و انواع رسانه های دیجیتالی و آخرین مدل هست، ممکن است کمی دور از انتظار و ذهن باشد اما خانواده های اعیان و اشرافی بودند که وجود چنین رادیویی در خانه آن ها جز اشیای لاکچری محسوب می شد.

ساجدی ادامه می دهد: رادیو نفتی از دو قسمت ژنراتور ترموالکتریک و رادیو لامپی تشکیل می شود، به طوری که بخش رادیو لامپی با برق کار کرده و این برق به وسیله بخش حرارتی یعنی ژنراتور ترموالکتریک تامین می شود. بگونه ای که نفت در مخزن یک چراغ نفتی ریخته می شد و حرارت چراغ، پره هایی که اطراف شعله آن بودند را گرم می کرد و این حرارت در فرآیندی تبدیل به انرژی محدود الکتریسیته شده و رادیو را به کار می انداخت.

این مجموعه دار در خصوص نوع دوم رادیوهای ساخته شده در دنیا اظهار می کند: پس از اختراع ترانزیستور، رادیوهای ترانزیستوری از اوایل قرن بیستم پا به عرصه رسانه گذاشتند. این نوع رادیوها که حجم پایین داشته و نیازی به برق نداشتند، به سرعت جای رادیوهای دیگر به خصوص رادیو نفتی را گرفته و تاکنون نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

رادیوهای ترانزیستوری که با باطری ارزان قیمت کار می کنند، زمانی در طاقچه مردم نقاط مختلف دنیا و به خصوص ایران پیدا بود و اخبار مهم و نواهای جذاب را به گوش مردم می رساند. خبر آزادسازی خرمشهر هم شاید آشناترین خبری است که از رادیو پخش شد و اشک شوق و شادی را میهمان دلهای مردم کرد.

اقتدار این رسانه شنیداری که حتی در زمانی فقط در خانه های اعیانی یافت می شد، با اختراع تلویزیون کاهش محسوسی یافت و اکنون نیز پس از گذشت 80 سال از ورود رادیو به ایران، این رسانه در جایگاهی پس از رسانه های دیجیتال و آنلاین و به خصوص تلویزیون قرار داشته، ولی هنوز هم جز اولویت های برخی افراد به خصوص رانندگان تاکسی و کامیون ها است.

بررسی مخاطبان رادیو

براساس نتایج پژوهشی در خصوص میزان مخاطبان رادیو در ایران که از سوی مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، پژوهش «موج سوم پیماش سنجش وضعیت مصرف کالاهای فرهنگی در ایران»، به کوشش سعید معیدفر (مدیر علمی)، محمد سلگی (مدیر طرح) و عباس وریج کاظمی (ناظر علمی) انجام شده و نتایج آن توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در سال 1399 منتشر شده است، مشخص شده که با افزایش سن، تمایل به شنیدن رادیو بیشتر می شود. همچنین در مجموع مردان بیشتر از زنان به رادیو گوش می کنند.

براساس این پژوهش، 29.7 درصد جمعیت اذعان داشته اند که به رادیوهای ایران گوش می دهند و در برابر، 70.1 درصد پاسخ ها منفی بوده است. بنابراین مشخص شده که با افزایش سن، افراد بیشتر به رادیوهای ایران گوش داده و مردان نیز نسبت به زنان بیشتر مشتری رادیوهای ایران بوده اند. افراد در سطح تحصیل ابتدایی، بیشتر از افراد بی سواد و دارای سواد متوسطه رادیوهای ایران را گوش می دهند.

افراد دارای درآمد بدون کار، بیشتر از شاغلان و این دو بیشتر از بیکاران و خانه دارها رادیوهای ایران را گوش می دهند و متقابلاً دانش آموزان و دانشجویان، کمتر از دیگر گروه های فعالیت، مخاطب رادیو هستند؛ همچنین افراد دارای منزلت شغلی و پایگاه اقتصادی پایین، از افراد در منزلت های شغلی و پایگاهی دیگر کمتر به رادیوهای ایران گوش می دهند.

تاریخچه اختراع رادیو

در سال 1860 میلادی، جیمز کلارک ماکسدل فیزیکدان و ریاضیدان اسکاتلندی، تئوری امواج الکترومغناطیسی را برای اولین بار عرضه کرده و در سال 1887 هنریشن هرتز مهندس و فیزیکدان آلمانی، نظریه او را تایید کرد. در واقع هرتز موفق شده بود تا از نوسانات الکترونیکی برای انتقال امواج از محلی به محل دیگر، بدون سیم استفاده کند. نام او که برای اولین بار موفق شد تا امواج رادیویی را در آزمایشگاه تولید کند، به صورت واژه بین المللی برای بیان فرکانس های رادیویی به کار می رود.

پس از این موفقیت، برانلی دانشمند فرانسوی در سال 1890 آزمایشاتی را در این راستا انجام داد و در نهایت، دانشمند روسی به نام الکساندر پوپوف موجی را از دستگاهی که شبیه دستگاه هرتز و برانلی بود اختراع کرده و آنتن را به وجود آورد، که به این صورت یک دستگاه تلگراف مورس ایجاد شد. سپس او در سال 1896 اولین پیغام تلگراف را به مسافت 250 متری فرستاد.

در این راستا، اولین کسی که متوجه شد، می توان از بی سیم به عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده کرد، مارکونی ایتالیایی بود که بعدها با نام مخترع رادیو مطرح شد. مارگونی در سال 1895 اولین خبر رادیویی خود را به وسیله بی سیم در یک فاصله سه کیلومتری فرستاد.

در سال های بعدی نیز اولین ایستگاه تلگرافی بدون سیم به کمک امواج الکترونیکی در لندن نمایش داده شده و یک ارتباط بی سیم بین دو کشتی جنگی در یک مسافت 12 کیلومتری ایجاد شد. مارکونی بالاخره در سال 1901 در تکمیل اختراع خود موفق شد تا علائم بی سیم را از یک طرف اقیانوس اطلس (شهری در انگلستان) به آن طرف اقیانوس اطلس (شهری در آمریکا) بفرستد. با توجه به شور و هیجان مردم برای پخش صدای انسان از رادیو، اما چون لامپ های به کار رفته در این دستگاه ضعیف بود، این اتفاق نیفتاد، اما پنج سال بعد یعنی در سال 1906 یک فیزیکدان آمریکایی به نام دو فورست، لامپ سه الکترونی را اختراع کرد که برای رادیو الکتریسیته خیلی قابل استفاده بود.

پس از تحولات عظیم سیاسی چون جنگ جهانی اول، در نهایت از تاریخ 1920 میلادی با اعلام پایان جنگ از طریق رادیو، بهره برداری عمومی از رادیو در جهان شروع شد. پس از تنظیم آیین نامه ای در این خصوص، رادیو تبدیل به یک رسانه جمعی و فراگیر در جهان شده و این اقتدار و سکان داری قدرت رسانه و اطلاع رسانی به مردم را تا زمان اختراع تلویزیون به تنهایی بر عهده داشت.

البته در زمینه صاحب نام و مخترع اصلی رادیو، نام نیکولا تسلا نیز به چشم می خورد. او نیز کیلومترها دورتر از مارکونی، در حال بررسی و آزمایش ایده ارسال سیگنال های رادیویی با استفاده از فرکانس های خاص بود، ولی در نهایت بر اثر بدبیاری های ناشی از آتش سوزی آزمایشگاه و بنا به دلایل نامعلومی، حق اختراع این دستگاه جادویی به نام مارکونی ثبت شده است.