ربع رشیدی تبریز | اولین دانشگاه بین المللی جهان در ایران

شهر زیبایی که قدمت سه هزارساله دارد. تبریزی که نظاره گرِ حکومت های مختلف پادشاهان بوده. بناهای تاریخی این سرزمین نشان از زندگی پادشاهانی بوده که آثاری شکوهمندی برای این شهر به یادگار گذاشته اند. بنای ربع رشیدی تبریز بزرگ ترین و اولین دانشگاه بین المللی در سرتا سر دنیا بوده که نشان از قدمت تاریخ باشکوه ایران را دارد. بنایی که شبیه شهری کوچک تمام امکانات در آن جای گرفته و زیباییش در دنیا منحصر به فرد و تکرار نشدنیست. مجموعه ی زیبای ربع رشیدی از زمان حکومت مغول ها در تبریز به یادگار مانده و اهمیت فراوانی در تاریخ علم بشری دارد. این مجموعه ی بی نظیر اولین و بزرگ ترین دانشگاه چند زبانه جهان، پس از اسلام بوده است که محبوبیت فراوانی در بین دانشمندان آن زمان داشته. ربع رشیدی در استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز و در محدوده محلات ششگلان از غرب، باغمشه از شرق، کوه های سرخاب از شمال، مهرانرود از جنوب و در چهارراه عباسی تبریز واقع شده است. در سفر به تبریز به مجموعه ی زیبای ربع رشیدی سری بزنید که یکی از منحصر به فردترین جاهای دیدنی تبریز و جاذبه های گردشگری تبریز می باشد. پس با همگردی برای سفری مجازی به این آثار تاریخی علم بشریت همراه باشید.

رَبع رشیدی تبریز

رَبع به معنی محله است و رَبع رشیدی مجموعه ای علمی، آموزشی، دینی و وقفی بود که توسط خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی در زمان غازان خان ایلخانی در شمال شرق باروی تبریز ساخته شد. پس از حمله مغول که چنگیزیان تمام ممالک ایران را از شرق تا غرب غارت کردند و بنیان مدنیت و علم و هنر و فرهنگ را در بلاد اسلامی از بین بردند، برخی از امرا برای نجات مردم به آنها باج دادند و بعضی از علما و دانشمندان به دربار ایشان پیوستند و در مدت 50 سال توانستند آنان را با تمدن خود آشنا سازند و از آنان حاکمانی مدنیت پرور و دانش دوست بسازند. یکی از این دانشمندان خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی بود که به عنوان پزشک به دربار آقاخان وارد شد و بعد از سال 697 ه.ق به وزارت غازان خان و اولجایتو و ابوسعید ایلخانی رسید. وی وزیری دانشمند و طبیبی حاذق و مورخی بی نظیر بود. از آثار خیریه این وزیر عالم و حکیم که خواجه در زمان سلطنت غازان خان تا اواخر عمر خود بنا نهاد محله ای به نام رشیدیه یا رشید آباد بود که به ربع رشیدی معروف گشته است. خواجه رشیدالدین با موقعیت ممتازی که در دربار داشت، املاک بسیاری در اقصی نقاط کشور داشته که همه ی آن ها را وقف ربع رشیدی کرده است و از درآمد حاصل از آن ها ربع رشیدی را اداره می نموده است و همه موارد را به تمامی در وقفنامه ربع رشیدی به خط خود نگاشته است.

تاریخچه رَبع رشیدی تبریز

ربع رشیدی تبریز در حقیقت دانشگاهی بود که ما بنای آن را از نامه ایی که خواجه به پسرش نوشته اقتباس می کنیم، همچنان که از مفاد نامه ها نیز به خوبی معلوم می شود، ربع رشیدی به اصطلاح امروز یک شهر علمی و دانشگاهی بود و بزرگ ترین علمای عصر در آن گرد آمده بودند. شهر دانش و پژوهش رشیدی که از هر جهت بی نظیر بوده، بزرگ ترین بنیاد خیریه ای است که تاریخ ایران چه در زمان قبل از اسلام و چه بعد از اسلام به این شکوه و عظمت نشان نداده است. چون اثری از این آثار با خاک یکسان شده به جای نمانده. شرح ابنیه آن از روی محتوای وقف نامه، قابل تصور است، وی مجموع بناهایی که در رشیدیه ایجاد نموده بود، سخن رانده و ویژگی هریک را بیان کرده است. در سفر به تبریز به مجموعه ی زیبای ربع رشیدی سری بزنید که یکی از منحصر به فردترین جاهای دیدنی تبریز و جاذبه های گردشگری تبریز می باشد. وقفنامه ربع رشیدی که یکی از بزرگ ترین وقفنامه های جهان است آن چنان دقیق و گویا نوشته شده است که با استفاده از آن و سایر منابع معتبر می توان اطلاعات مفید و باارزشی در مورد املاک وقفی، تاسیسات مختلف و از همه مهم تر تشکیلات و چگونگی اداره این مجتمع علمی آموزشی بدست آورد. از تحلیلی محتوای وقفنامه، مشخص می شود که شهرستان رشیدی همانند الگوی کلی شهرهای کهن ایران شامل چهار بخش اصلی بوده است. این چهار بخش عبارتنداز: 1) رَبع 2) ربض 3) شهرستان 4) باغ ها

بنای ربع رشیدی تبریز

ربع رشیدی تبریز که کانون و هسته اصلی شهرستان رشیدی با برج و بارو که به وسیله ی دو دروازه تودرتو که مجموعا یک ورودی را تشکیل می داده است و دارای کارکرد دینی، آموزشی و فرهنگی است که تمامی ابواب البّر رشیدی شامل مجموعه روضه: مسجد شتوی (زمستانی)، مسجد صیفی (تابستانی)، مدارس علوم اسلامی، دارالحفاظ (گنبد عالی یا مقبره رشیدالدین)، حجره های مدرسان و طلاب، کتابخانه، خانقاه، دارالضیافه، دارالشفا (دانشگاه علوم پزشکی)، دارالمساکین. ربض یا ناحیه مسکونی کارکنان ربع رشیدی شهرستان یا سکونتگاه عامه مردم و بازار و حمام ها و کاروانسراها و کارخانه ها. باغات که در نظام شهری شهرستان نقش مهمی دارند. در سفر به تبریز به مجموعه ی زیبای ربع رشیدی سری بزنید که یکی از شگفت انگیزترین جاهای دیدنی تبریز و جاذبه های گردشگری تبریز می باشد.

شهرستان رشیدی

در سفر به تبریز به مجموعه ی زیبای ربع رشیدی تبریز سری بزنید که یکی از منحصر به فردترین جاهای دیدنی تبریز و جاذبه های گردشگری تبریز می باشد. شهرستان رشیدی از محلات مختلفی تشکیل و عناصر مهم شهری در آن وجود داشت و تمام این مجموعه و باغ های آن در باروئی محصور بود که به چهار دروازه به اطراف راه می یافت. افسوس که ربع رشیدی بعد از قتل خواجه رشید الدین در 718 ه.ق با تمام مبانی علمی و خیریه آن به تاراج رفت. پسر این وزیر دانشمند، خواجه غیاث الدین محمد، نیز به حفظ این مبانی خیریه اهتمام داشت، ولی او نیز به سرنوشت پدرش گرفتار شد و ربع رشیدی بار دیگر ویران شد. در حدود سنه 1019 ه.ق شاه عباس بزرگ صفوی که با شتاب می خواست در برابر عثمانیان در تبریز دژی پدید آورد بر روی بخشی از ویرانه های ربع رشیدی در دامنه کوه سرخاب مصالح و ضروریات از عمارات منهدم شده ی تبریز خصوصا شنب غازان که ویرانی به آن را یافته بود و ربع رشیدی و مقبره الشعرا و گورستان گجیل به ربع رشیدی کشیده و حصن حصینی ساختند و حاکم تبریز به آنجا نقل مکان کرد. این قلعه نیز در اثر زلزله های متعدد ویران شده و آثار آن امروزه بر روی بخشی از ویرانه های ربع رشیدی نمایان است. در سفر به تبریز به مجموعه ی زیبای ربع رشیدی تبریز سری بزنید که یکی از منحصر به فردترین جاهای دیدنی تبریز و جاذبه های گردشگری تبریز می باشد. از آنچه تاکنون به دست آمده می توان نتیجه گرفت که آثار معماری قابل مشاهده در این محوطه مربوط به قلعه صفوی بخشی از آثار ربع رشیدی در زیر این محوطه مدفون است اما انتساب این آثار به بخش خاصی از ربع رشیدی هنوز روشن نیست اما باتوجه به گسترش آثار آن به جهت جنوب و جنوب غربی، گستره ربع رشیدی را طبق متون تاریخی تا محلات ششگلان و مهرانرود تایید می نماید.

 وقفنامه ربع رشیدی

وقفنامه ای که به وقفنامه ی ربع رشیدی معروف بود. خواجه رشیدالدین برای ساماندهی املاک وقفی تهیه کرده بود. اکنون اگر بازدید از این وقفنامه را دوست دارید سری به کتابخانه ی مرکزی شهر تبریز بزنید که یک جلد از این وقفنامه ی بزرگ در این کتابخانه نگهداری می شود. این نسخه از وقفنامه، توسط خانواده ی حاجی ذکاءالدوله سراجمیر نگهداری می شد که در سال 1348 توسط انجمن آثار ملی خریداری شد. سال 1386 سازمان کتابخانه ملی ایران این وقف نامه ی ارزشمند را به یونسکو معرفی کرد و طبق نشستی که در یونسکو برگزار شد، وقفنامه ربع رشیدی و شاهنامه بایسنقری در فهرست میراث به ثبت رسید. شعرهای زیادی در توصیف مجموعه ارزشمند ربع رشیدی سروده شده. از نمونه های این سروده ها به سروده ی زیبای اوحدی مراغه ای اشاره کرد:

ای همایون بنای فرخنده که شد از رونقت طرب زنده                      طاق کسری ز دفترت کسری است هشت جنت ز گلشنت قصری است

خاکت از مشک و سنگت از مرمر بادت از خلد و آبت از کوثر           چون ز سرخاب روی شاهد سنگ داده سرخاب را جمال تو رنگ

سروده ای زیبا در وصف مسجد جامع:

ای گرامی بهشت مسجدنام خلد خاصی ز روح جنت و عام             از تو دین را نظام خواهد بود در تو مهدی امام خواهد بود

از ستونهات بیستون سنگی وز طبقهات آسمان رنگی                      از شعاع تو در شب تیره مسجد بصره را بصر خیره

سروده ای در وصف مدرسه و خانقاه:

ای در علم و خانه دستور چشم بد باد ز آستان تو دور                   رفته بر خط استوا عرشت همدم خطه بقا فرشت

برده ابداعیان کن فیکون چارحدت ز شش جهت بیرون                شد سعادت طلایه بر تبریز تا فکندی تو سایه بر تبریز

                                      هرکه رخ در رخ سپاس نهاد در جهان این چنین اساس نهاد