عروسک ها سفیران فرهنگ و هنر تبریز می شوند

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های بدست رسیده، عروسک ها سفیران فرهنگ و هنر تبریز می شوند.

قضیه چیست؟

طرح و رنگ لباس این عروسک ها، تفسیری از فرهنگ ریشه دار این خاک دارد؛ و این عروسک ها سفیرانی هستند که تبریز تا به امروز از داشتن آن محروم بوده است.

همه با کارهای دستی مادران خود خاطره ها داریم، مادرانی که روزهای کودکی ما را با کارهای بافتنی و دوختنی دست خود به یادماندنی کرده اند اما شاید ندانیم که همان ها می توانند جاذبه فرهنگی برای دیگر فرهنگ ها باشند.

هنر دستی که طرح، رنگ و شکل و شمایل آنچه در قالب لباس باشد و چه عروسک، برگرفته از ریشه های فرهنگی است که مختص هر شهر و کشوری است؛ هنری که گرچه در دنیای مدرن بدنبال عرضه آن به صورت خارق العاده به جهانیان هستیم، اما در کمال ناباوری در تعامل میان فرهنگ ها در می یابیم که همان هنر اصیل بیشتر مورد پذیرش قرار می گیرد.

مریم فکردار مادر جوانی است که برای نخستین بار غریزه و مهر مادرانه اش وی را به کار عروسک سازی کشانده است، اما اتفاقات به نحوی پیش رفت که عروسک سازی به دغدغه اصلی اش تبدیل شد. او اکنون عروسک هایی می سازد که سفیر فرهنگ و هنر تبریز است.

فکردار پیرامون عروسک ها سفیران فرهنگ و هنر تبریز می شوند، گفت: سال 88 بود و برای دختر تازه متولد شده ام به دنبال عروسکی بودم تا بتواند آن را به راحتی در دست بگیرد، بدون این که نگران آسیب زدن عروسک به دخترم باشم و از تماشای بازیش لذت ببرم؛ اما در هیچ فروشگاهی نتوانستم عروسک مورد نظر خود را با آن طرح و رنگ بیابم از این رو دست به کار شده و نخستین عروسک را بافتم.

وی پیرامون عروسک ها سفیران فرهنگ و هنر تبریز می شوند، ادامه می دهد: آن روزها که تازه صفحات اجتماعی رونق گرفته بود، من هم تصاویر عروسک های بافتنی ام را در صفحه مجازی به اشتراک گذاشته و در این میان دوستانی از آلمان و انگلیس که از این عروسک ها بسیار خوششان آمده بود و متفاوت با عروسک های فروشگاه ها می دیدند، برای ژانویه آن سال خود سفارش دادند.

وی می افزاید: آن ها به دنبال هدیه ای تازه و متفاوت برای ژانویه خود بودند و من نیز مشتاق معرفی عروسک های بافتنی که ریشه در فرهنگ بومی و فولکلور داشت و اغلب از مادری به مادر دیگر نسل به نسل منتقل شده بود؛ عروسک های سفارشی در حدود 150 عدد شد و پیش از ژانویه به دستشان رسید و عجیب آنکه با عروسک ها ارتباط خیلی خوبی برقرار کردند و سرنوشت هر کدام از آن عروسک ها را و اینکه به دست چه کسانی رسید را به روایت عکس و تصویر برایم با ذوق و علاقه بسیار ارسال می کردند.

ظهور فرهنگ بومی آذربایجان در عروسک های دست ساز بانوی تبریزی

فکردار، حدود دو سال پیش که در فضای مجازی خبری مبنی بر برپایی نمایشگاه عروسک های دست ساز پارچه ای با هدف معرفی فرهنگ و لباس بومی مناطق مختلف منتشر شد، با دیدن این خبر مشتاقانه با برگزار کنندگان این نمایشگاه تماس گرفته و متوجه می شود این نمایشگاه سالانه هیچ وقت نماینده ای از تبریز و آذربایجان نداشته است و این درحالی بود که تمامی شهر و روستاهای مختلف کشور در معرفی فرهنگ و لباس های بومی مناطق خود از هم پیشی می گرفتند، اما تبریز با وجود فرهنگ غنی در این زمینه سفیری برای معرفی نداشت.

این بانوی جوان در این رابطه نقل می کند: پس از پیگیری هایی که انجام دادم و متوجه شدم تبریز و استان آذربایجان شرقی نماینده ای از فرهنگ فولکلور خود در این نمایشگاه سالانه ندارد، از این رو دغدغه مند شدم که یک نماینده از تبریز و فرهنگش به این فستیوال فرهنگی ببرم. بر این اساس، به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان رفتم تا اسناد تاریخی از لباس های بومی منطقه بدست آورده و دست به کار دوختن این عروسک بومی شوم.

فکردار ادامه می دهد: در گفت وگو با کارشناس سازمان میراث فرهنگی دریافتم که به جز چند رساله و پایان نامه هیچ سند و منبع معتبری در خصوص لباس بومی تبریز و حتی آذربایجان شرقی در این سازمان وجود ندارد و در نهایت تنها پیشنهادی که از سوی این سازمان به من شد، جستجو از افراد محلی در روستاهای مختلف استان برای پیدا کردن عروسک های قدیمی و دست ساز بود تا هم تصویر و سندی از چهره عروسک ها به دست آورم و هم از طرح و رنگ لباس ها چیزی بفهمم؛ اما هیچ عروسکی که متعلق به فرهنگ بومی شهر و استانمان باشد را پیدا نکردم.

او تعریف می کند: در جست وجوهای بسیار با افراد مختلفی آشنا شدم که تنها به دلیل علایق شخصی خود به فرهنگ این آب و خاک، اسناد و تصاویر مختلف مربوط به فرهنگ پوشش و لباس بومی تبریز را جمع آوری کرده و یا مطالعات تخصصی در این زمینه انجام داده بودند. در معاشرت با آن ها بود که متوجه فرهنگ غنی تبریز و آذربایجان شرقی در این حوزه شدم. هر رنگ لباس، هر نوع کلاه، مدل آستین لباس ها، مدل دامن ها، کوتاهی و بلندی شلوارها، جنس پارچه ها و حتی گل سرها هر کدام فلسفه و داستانی برای خود داشتند که شناخت آنها بسیار جذاب و شگفت انگیز بود.

این بانوی جوان هنرمند که نمایشگاه سالانه عروسک های محلی بهانه ای می شود تا بدنبال احیای فرهنگ فولکور شهر خود باشد، تحقیقات خود را در خصوص فرهنگ و پوشش زنان و مردان تبریز در دوره های مختلف پی می گیرد و هرچند هیچ ایده ای از چهره عروسک های فولکلور منطقه آذربایجان شرقی نمی یابد، اما طراحی و دوخت عروسک ها و لباس هایشان را با الهام از فیلم های قدیمی و کمک و راهنمایی افراد مختلف آغاز می کند. عروسک هایی که هر کدام شان نماینده قشری از جامعه و حرفه و پیشه ای هستند و لباس هایشان گویای فرهنگ مردمان این خطه و حتی سنت هاست.

از خلق شخصیت افسران نظامی و زن عشایر تا چالش های این راه

از دوسال گذشته تا کنون مریم فکردار موفق به خلق 20 شخصیت با هدف معرفی فرهنگ و لباس های بومی تبریز شده است. افسر نظامی، زن عشایر، عروس، زن دایره زن (قاوال زن)، زنان قالی باف، زن و مرد روستایی با تمام جزئیات در لباس ها و حفظ رنگ و نوع پوشش خلق شده اند، اما یکی از نکاتی که این بانوی هنرمند به آن اشاره می کند به نوع پارچه و رنگ آنها در لباس های بومی تبریز است.

به گفته فکردار، مردمان این خطه از ایران زمین اغلب غنی و ثروتمند بودند و از سوی دیگر تدین ریشه در فرهنگ و تاریخ این سرزمین دارد و از این رو لباس های زنان آن ها از اعلاترین پارچه ها بوده و اغلب یا از پارچه های ابریشم و زربافت و یا مخمل استفاده می کردند و یا مثل زنان عشایر لباس هایشان سکه دوزی می شد. گرچه زنان از لباس های کامل پوشیده استفاده می کردند، اما همه خوش رنگ و خوش طرح بودند و این درحالی است که فرهنگ زنان تبریزی در این خصوص با گذر ایام تغییر کرده است. تمامی این موارد تبدیل به یکی از چالش های اساسی برای فکردار در تهیه پارچه شده است.

این هنرمند در ادامه صحبت هایش می گوید: تهیه کردن پارچه با طرح و بافت قدیمی خیلی سخت بوده و نمونه مشابه آنها را تنها در بازار تبریز می توانم پیدا کنم؛ این درحالی است که در گذشته زنان از رنگ های شاد در لباس هایشان استفاده می کردند و با تمایل زنان امروزی به رنگ های تیره، پیدا کردن رنگ روشن آن هم در پارچه های ابریشم و مخمل کار دشواری است. از سوی دیگر نمی توان کمتر از یک متر پارچه خرید و این چنین برای هر عروسک مجبور به خریداری میزان زیادی پارچه هستم که از جمله چالش ها و هزینه های بالای حوزه عروسک سازی است.

سفیران فرهنگ تبریز، به بازار فروش نمی رسند

فکردار، گرانی پارچه ها و نایاب بودن آنها را علت به بازار فروش نرسیدن عروسک ها عنوان می کند و می گوید: پیدا کردن پارچه لباس این عروسک ها یکی از بزرگترین چالش هایی است که با آن مواجهم و همین علت مهم باعث می شود تا در حال حاضر به فروش آن ها فکر نکنم، چون از هر عروسکی فقط یک نمونه وجود دارد و با نایابی پارچه های مورد نظر و گرانی پارچه هایشان نتوانم مورد مشابه شان را دوباره بدوزم.

او در این خصوص ادامه می دهد: با حمایت آقایان دیده و کی نژاد غرفه ای را در نمایشگاه دائمی در دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز برای عروسک ها برپا کرده و این سفیران کوچک عروسکی را با هدف معرفی فرهنگ و سنت های مردمان تبریز به نمایش گذاشته ام. اما ایجاد زمینه های مختلف نمایشگاهی در سطح شهر و یا حضور در نمایشگاه های ملی می تواند قدم موثری در معرفی این فرهنگ بومی باشد که تاکنون چنین زمینه ای به وجود نیامده است.

این بانوی هنرمند که با عشق و علاقه راه احیا و معرفی بخشی از فرهنگ و سنت های تبریز را با خلاقیت و هنر دست خود پیش گرفته، تاکنون هیچ واکنشی را از نهادهای ذی ربط نسبت به این اقدام خود ندیده است. هرچند که هرجا سخن از گردشگری و فرهنگ باشد، مسئولان بسیاری اعلام حضور در این عرصه کرده و از حمایت و برنامه های بسیار مدون خود می گویند.

صنعت گردشگری تبریز، نیازمند سفیران فرهنگی و مدیران بلند همت

به هر کشوری از جهان که سفر کنیم سوغات های ارزان قیمت تا گران بهایی را دارند که معرف فرهنگ، هنر، جاذبه های تاریخی و گردشگری آن منطقه هستند. در واقع با معرفی پتانسیل های خود در قالب های مختلف توانسته اند آنها را تبدیل به برند کرده و از این طریق هم به معرفی جاذبه های خود به جهانیان پرداخته و هم با وحدت صنعت گردشگری و فرهنگ و هنر به رونق اقتصادی قابل توجهی برسند.

برج ایفل و طاق پیروزی فرانسه، اژدهای چین، آسیاب های بادی و نقاشی دختر با گوشواره مروارید هلند، اتوبوس های لندن و آثار تاریخی و فرهنگی ترکیه و بسیاری دیگر از شهرها و کشورهای جهان، سوغات های کوچک و بزرگ در قالب تی شرت، مجسمه، تابلو، مگنت، جا کلیدی هستند که همچون سفیری از شهر و دیار خود با گردشگران سفر کرده و به خانه ها و دیگر شهرهای دنیا رسیده اند و این چنین است که دیگر کسی را نمی توان یافت، نداند سراغ برج ایفل را کجا باید گرفت.

در این میان اما تبریز، علی رغم وجود شخصیت های مختلف ادبی، فرهنگی و تاریخی، ظرفیت ها و جاذبه های گردشگری، صنایع غذایی و صنایع دستی نتوانسته هیچ سفیری داشته باشد. سفیری که به زبان هنر لباس های خوش رنگ بومی را معرفی کند، شهریار را در طاقچه اتاق ها بنشاند و مقبره الشعرا را دست به دست و شهر به شهر بچرخاند.

به گفته کارشناسان، لازمه داشتن صنایعی که بتوانند سفیر شهری بشوند و معرف جاذبه های مختلف آن به خارج از مرزهای استانی و کشوری باشند، داشتن برنامه در حوزه گردشگری و برندسازی است که گرچه برندسازی، وعده خوش خیالی مدیران استانی و شهری تبریز بوده و در رویای مدیریتی خود سرگردان واژه برندسازی اند، اما هنرمندان و جوانان این دیار خوب می دانند که ارزش ها و جاذبه های این شهر چه بوده و چگونه می توان آنها را با آثار هنری به گردشگران عرضه کرده و به خارج از مرزها معرفی کرد.

تبریز شهر پرآوازه عرصه های فرهنگی، هنر، شعر و ادب، تاریخی، جغرافیایی و طبیعی، معماری و اقتصادی، در حوزه گردشگری سرگردان است و به عقیده صاحب نظران و متخصصان، علی رغم ظرفیت های بسیار بالای آن نتوانسته این پتانسیل ها را به گردشگران معرفی کند، بطوریکه در بسیاری از موارد مسافران تبریز نمی دانند باید از دیدن چه چیزهایی لذت ببرند و با چه فرصت هایی آشنا شوند. این ضعف بزرگ بیش از هر چیزی ناشی از بی برنامگی در عرصه گردشگری است.

علی رغم سرگردانی و بی برنامگی مدیریتی که حتی فعالیت های خلاقانه هنرمندان و جوانان را نیز در اغلب موارد دچار ناکامی می کند، همچنان ذوق جوانان این مرز و بوم به عشق نام و تاریخ تبریز می جوشد و در میان هیاهوی تبلیغاتی مدیران، در آرامش و بی هیچ جنجالی بانویی هنرمند عروسک هایی را به رشته ذوق خلق می کند که همه قدمی ماندگار در احیای فرهنگ و تاریخ این شهر هستند.