ویروس هایی خطرناک که در سایه کرونا فرصت جولان پیدا کردند

سال ها قبل خانواده ها با صحنه های تلخ و دردناکی رو به رو می شدند، فلج شدن کودک و مرگ امید یک خانواده، بروز ناگهانی دانه های پوستی روی بدن نوزاد و بعد از مدتی پایان زندگی او یا سرفه های مداوم کودک و در نهایت بسته شدن دفتر زندگی عضو کوچک خانواده، همه داغ هایی بودند که بر دل خانواده ها می نشست، مادرانی و پدرانی که حسرت بزرگ شدن فرزند به دلشان همیشه می ماند اما دیری نپایید که این بیماری ها از کشور رخت بربست، بسیاری از پدر و مادرها فقط نام این بیماری ها را شنیده اند چرا که سلاحی به نام واکسن در بدن کودکان ایرانی وجود دارد و این سلاح شر ویروس ها و باکتری های کشنده را از سر کودکان ایرانی کم کرده است.

واکسن سلاح نجات انسان ها در برابر بیماری ها

واکسن و واکسیناسیون یکی از مهمترین سلاح ها برای نجات جان انسان هاست، همانطور که در اپیدمی کرونا ثابت شد، به جز پیشگیری و تزریق واکسن هیچ راهی برای مبارزه با ویروس مرگبار کرونا وجود ندارد و همه کشورهای دنیا در تلاش هستند تا به فناوری تولید واکسن کرونا دست پیدا کنند و جان میلیون ها نفر را نجات دهند.

به همین دلیل است که ایمن سازی دوران کودکی یک سرمایه گذاری جهانی برای نجات زندگی سالیانه حدود 6/2 میلیون نفر در دنیا است. علی رغم پیشرفت های بسیار خوب در سطح جهانی، متاسفانه براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2018، همچنان سالیانه 19 میلیون کودک در دنیا از دریافت واکسن محروم هستند که اکثر آن ها در کشور های در حال توسعه زندگی می کنند.

علی رغم پیشرفت های بسیار خوب در سطح جهانی، متاسفانه براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2015، همچنان سالیانه تعداد زیادی از کودکان دنیا در اثر بیماری های قابل پیشگیری با واکسن به شرح ذیل جان خود را از دست می دهند، بر این اساس 63 هزار کودک در اثر سیاه سرفه، 112 هزار کودک در اثر سرخک، 58 کودک در اثر کزاز نوزادی، 105 هزار کودک در اثر هموفیلوس آنفلوانزا، 400 هزار کودک در اثر اسهال های ویروسی، 887 هزار کودک در اثر هپاتیت ب و 920 هزار مورد مرگ ناشی از پنومونی ثبت شده است که این میزان معادل 25 درصد کل مرگ های کودکان زیر 5 سال در دنیا است و این مرگ ها به راحتی قابل پیشگیری با واکسن هستند.

زهرایی رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت اظهار کرد: واکسیناسیون موثرترین مداخله بهداشتی شناخته شده برای ارتقای سلامت کودکان است و در طی سال های 2000 الی 2018 میلادی واکسیناسیون سرخک توانسته از مرگ 22 میلیون کودک در جهان جلوگیری کند. برنامه گسترش ایمن سازی (EPI) در جهان از سال 1974 آغاز شد و ارائه خدمات ایمن سازی به وسیله انجام دوره های بازآموزی، تأمین واکسن های ایمن و توسعه زنجیره سرمای مطمئن برای آحاد جامعه به سرعت توسعه یافت. در جمهوری اسلامی ایران نیز این برنامه پس از پیروزی انقلاب مورد مطالعه قرار گرفت و از سال 1363، برنامه اجرایی آن در سطح گسترده با تعلیم مدیران بهداشتی در سطوح مختلف، تقویت زنجیره سرما و تدوین برنامه عملیاتی ایمن سازی کشور شروع شد.

اولین واکسیناسیون کودکان در ایران

او ادامه داد: واکسیناسیون یکی از قدیمی ترین مداخلات بهداشتی برای کنترل بیماری ها در ایران بوده و اولین بار واکسن آبله در سال 1829 میلادی در ایران مصرف شده است. در سال 1322 قانون مایه کوبی همگانی علیه بیماری آبله به تصویب مجلس شورای ملی رسید و به دنبال آن ایمن سازی گروه های هدف انجام شد. واکسن های مورد نیاز علیه بیماری های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، فلج اطفال و سرخک در سال های اولیه از خارج از کشور وارد می شد ولیکن نظر به توانمندی مؤسسه واکسن و سرم سازی وقت (انستیتو تحقیقات رازی فعلی) و همت والای اساتید آن مؤسسه، به ویژه مرحوم آقای دکتر حسین میرشمسی، تولید واکسن های مورد نیاز کشور در این مؤسسه انجام گرفت.

زهرایی بیان کرد: هرچند واکسیناسیون کودکان در سال های دهه 40 و 50 شمسی نیز انجام می شد اما برنامه ای گسترده با سازماندهی و ایجاد ساختار مناسب برای ارائه خدمات مستمر واکسیناسیون وجود نداشت و پیش از انقلاب اسلامی پوشش واکسیناسیون 30 درصد بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی وبه موازات شکل گیری شبکه بهداشتی- درمانی درکشور وایجاد ساختار های لازم، برنامه گسترش ایمن سازی در کشور در سال 1363 با هدف ایجاد مصونیت فعال در کودکان گروه سنی زیر یکسال در برابر بیماری های قابل پیشگیری با واکسن شامل دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک، فلج اطفال و سل آغاز شد.

واکسن هایی که به برنامه واکسیناسیون کشوری اضافه شدند

رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت گفت: در سال 1372 نیز برنامه ایمن سازی هپاتیت ب دربرنامه گسترش ایمن سازی ادغام شد. از سال 1383 نیز پس از انجام ایمن سازی سراسری سرخک و سرخجه، واکسن سه گانه سرخک- سرخجه- اوریون (MMR) جایگزین واکسن سرخک در ایمن سازی شد و و واکسن هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب در قالب واکسن پنتاوالان از سال 1393 در برنامه ایمن سازی کودکان کشور اضافه شدند. علاوه بر این واکسن تزریقی فلج اطفال نیز برای تقویت سطح ایمنی کودکان و در راستای مراحل انتهایی ریشه کنی جهانی فلج اطفال از سال 1394 به برنامه ایمن سازی کودکان اضافه شد. طبق برنامه ریزی انجام شده امید است که در سال آینده با ورود 3 واکسن پنوموکک و روتاویروس و ویوروس پاپیلومای انسانی (HPV) به برنامه ایمن سازی گام بزرگی در جهت به روز رسانی برنامه ایمن سازی کشور برداشته شود.

او بیان کرد: اجرای برنامه ایمن سازی کودکان سبب شده است تا بیماری هایی که 50 سال گذشته موارد بالایی از مرگ و میر کودکان جامعه را تشکیل می دادند، کاهش چشمگیری پیدا کنند و به طور مثال، امکان اینکه یک دانشجوی پزشکی در کل دوران تحصیل خود یا شاید کل دوران طبابت خود یک مورد بیماری دیفتری را ببیند، بسیار اندک است، حال اینکه در سال های قبل اپیدمیهای بیماری دیفتری به طور مکرر اتفاق می افتاد. براساس برآورد وزارت بهداشت، میزان مرگ کودکان زیر 5 سال کشور در سال 1357، برابر با 154 در هزار تولد زنده بوده، که در سال 1395، به حدود 16 در هزار تولد زنده کاهش یافته است.

کزاز؛ عامل مرگ یک چهارم نوزادان پیش از واکسیناسیون

رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت اظهار کرد: بر اساس مستندات موجود در سال 1363 که آغاز برنامه توسعه ایمن سازی در کشور بود یک چهارم کل مرگ های نوزادی ناشی از کزاز نوزادی بود. شاخص مرگ نوزادی 21 در هزار تولد زنده و مرگ اختصاصی ناشی از کزاز نوزادی 5 در هزار تولد زنده بود. با افزایش پوشش واکسیناسیون کزاز در کودکان و مادران باردار به بالای 95 درصد، کزاز نوزادی به سرعت رو به کاهش گذاشت و ایران در زمره کشور هایی قرار گرفت که تا قبل از سال 2000 میلادی موفق به حذف کزاز نوزادی شدند. با توجه به تعداد متوسط متولدین در سال 1395 که حدود یک و نیم میلیون نفر بود چنانچه برنامه واکسیناسیون کزاز در کشور انجام نمی شد برآورد می شود سالیانه 7500 مورد مرگ ناشی از کزاز نوزادی در کشور رخ می داد.

زهرایی اظهار کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، گام های بلندی برای ایجاد توسعه شبکه خدمات بهداشتی اولیه (PHC) برداشته شد. هرچند که با فعالیت مؤسسه واکسن و سرمسازی رازی، قدم های بزرگی در تأمین واکسن های مورد نیاز کودکان کشور در سال های قبل از انقلاب برداشته شده بود، اما استقبال عمومی و حتی استقبال خانواده های تحصیل کرده بسیار محدود بود. طبق بررسی های انجام شده در اوایل پیروزی انقلاب، حداکثر پوشش ایمن سازی کودکان، 30 درصد و ایمن سازی زنان باردار علیه کزاز 7/3 درصد بود.

پوشش واکسیناسیون در سال 1373 به 95 رسید

رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت بیان کرد: از سال 1363 تلاش برای تقویت ایمن سازی کودکان با محوریت تقویت تولید داخلی واکسن آغاز گردید و برنامه توسعه ایمن سازی (EPI) از سال 1364 رسما به عنوان یک جزء اساسی از فعالیت های خدمات بهداشتی اولیه آغاز شد. توسعه مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت در مناطق روستایی کشور، تربیت و به کارگیری پرسنل بهداشتی مورد نیاز، به ویژه بهورز که بومی روستای محل خدمت خود بودند، ادغام وزارت بهداری و دانشکده های پزشکی و پیراپزشکی و تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی زمینه تربیت پزشکان و نیرو های تخصصی مورد نیاز را فراهم کرد.

او ادامه داد: فراهم کردن تجهیزات زنجیره سرما و خودرو های مورد نیاز نظام بهداشتی از دیگر اقدامات ضروری برای رساندن خدمات ایمن سازی به نقاط صعب العبور و دورافتاده روستایی بود که به خوبی تأمین شد. حاصل تمام این تلاش ها افزایش پوشش ایمن سازی کودکان زیر یکسال کشور به بیش از 90 درصد در سال 1369 و بالای 95 درصد در سال 1373 بود. در حال حاضر کلیه کودکان کشور علیه بیماری های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، فلج اطفال، سرخک، سرخجه، اوریون، سل، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفلوانزای تیپ ب واکسینه می شوند. بیماری های سرخک، سرخجه مادرزادی، کزاز نوزادی درمرحله حذف قرار دارند. 20 سال است که کشور از بیماری فلج اطفال پاک است و بیماری های دیفتری، سیاه سرفه و اوریون کنترل شده اند. میزان حاملین مزمن هپاتیت B از 3 درصد جامعه در سال 1370، به کمتر از 1.2 درصد در سال های اخیر کاهش یافته است.

چالش کرونا و ایمن سازی کودکان

زهرایی درباره کاهش پوشش واکسیناسیون با شیوع کرونا گفت: جهانگیر شدن بیماری کرونا به همه شئونات زندگی مردم از جمله برنامه های بهداشتی مانند واکسیناسیون لطمه وارد کرده و شدت این آسیب در کشور های مختلف متفاوت است. در کشور هایی مانند افغانستان و پاکستان که ساختار بهداشتی ضعیف و همچنین مخالفت گروه های تروریستی با انجام خدمات واکسیناسیون در مناطق زیادی از این دو کشور سبب شده تا تعداد زیادی از کودکان در این دو کشور از دستیابی به واکسیناسیون محروم بمانند.

رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت اظهار کرد: از 20 سال پیش تاکنون موردی از فلج اطفال در کشور گزارش نشده است و پارسال موفق شدیم تا تاییدیه حذف بیماری سرخک از کشور را از سازمان جهانی بهداشت اخذ کنیم و این دستاورد بزرگی برای نظام سلامت ماست، ایران در منطقه مدیترانه شرقی در زمره اولین کشورهایی است که توانسته این تاییدیه را اخذ کند، افزون بر این شیوع هپاتیت B در جامعه به یک سوم رسیده است.

سرعت انتقال سرخک چند برابر کرونا

زهرایی بیان کرد: در نتیجه بیماری مانند فلج اطفال هنوز در این دو کشور شایع است و بیماری سرخک شیوع بالایی دارد. شیوع کرونا سبب افت فاحش پوشش واکسیناسیون در این دو کشور شده و لذا خطر طغیان بیماری هایی مانند فلج اطفال و سرخک به شدت افزایش یافته است. بدیهی است که افزایش بیماری در کشور های همجوار می تواند از طریق سفر و تردد های بین کشور های همسایه منتشر شود.

همانطور که در کرونا دیدیم، مرزهای جغرافیایی تاثیری در پیشگیری از شیوع بیماری ها ندارند سایر ویروس ها و عوامل بیماری زای عفونی هم می توانند به سرعت از کشوری به کشور دیگر منتقل شوند، سرخک یکی از بیماری هایی قابل پیشگیری با واکسن بوده که سرعت انتقال و میزان سرایت پذیری آن چند ده برابر بیشتر از کرونا است و تاکنون وشش خوب واکسیناسیون موجب محافظت کودکان در برابر این بیماری شده است اما باید توجه داشت که اگر پوشش واکسیناسیون حدود 95 درصد یا کمتر باشد، در آینده خطر ابتلای کودکان ایرانی به سرخک وجود دارد و به همین دلیل نگران طغیان مجدد بیماری سرخک در کشور هستیم.

سرخک بیماری است که با لکه های پوستی قرمز و تب و التهاب خودش را نشان می دهد و یک بیماری ویروسی بسیار مسری است که از طریق آب دهان، بینی و به طور کلی مایعات مخاطی بدن و تنفس منتقل می‏ شود و به شدت واگیر دارد، تا جایی که حتی از طریق تنفس منتقل می شود. وقتی کودکی که مبتلا به سرخک است در فضایی سرفه یا عطسه کند یا حتی حرف بزند، ویروس این بیماری در هوا پخش و به دیگران منتقل می شود. ویروس سرخک حتی می تواند روی میز، صندلی یا پتو بنشیند و با لمس به بدن بقیه افراد منتقل شود و نوزادان، کودکان و حتی بزرگسالان را درگیر کند، سرخک هنوز درمان مشخصی ندارد و بهترین درمان آن پیشگیری با واکسیناسیون است.

کاهش 16 درصدی واکسیناسیون در ابتدای شیوع کرونا

او افزود: بر اساس بررسی های انجام شده وزارت بهداشت، میزان پوشش واکسیناسیون در جمهوری اسلامی ایران نیز از بیماری کرونا آسیب دیده است و برای اولین بار در طی 25 سال گذشته در 6 ماه اخیر پوشش واکسیناسیون کودکان به کمتر از 95 درصد رسیده است. با شیوع کرونا و شعار در خانه بمانیم که برای محافظت از سلامت و قطع زنجیره انتقال کرونا به مردم آموزش داده شد، بسیاری از خانواده ها به دلیل ترس از ابتلای فرزندانشان تزریق واکسن را به تعویق بیندازند، این در حالی است که مراکز بهداشت برای تزریق واکسن عاری از کرونا هستند و مدام گندزدایی می شوند.

رئیس اداره بیماری های قابل پیشگیری با واکسن وزارت بهداشت گفت: کاهش پوشش واکسیناسیون به معنی در معرض خطر قرار گرفتن کشور و بازگشت مجدد بیماری هایی مانند فلج اطفال، سرخک، دیفتری یا سیاه سرفه است که به راحتی با واکسیناسیون در کشور کنترل شده بودند، پوشش واکسیناسیون در دو ماه اسفند 98 و فروردین 99 نسبت به پارسال حدود 16 درصد کاهش پیدا کرده بود که با تلاش های صورت گرفته و تماس با مادران این عدد کمی افزایش پیدا کرد و پوشش واکسیناسیون به 95 درصد نزدیک شد، اما باید توجه داشت که پیش از شیوع کرونا پوشش واکسیناسیون حدود 99 درصد بود.

زهرایی اظهار کرد: نگرانی خانواده ها از مراجعه به مراکز بهداشتی برای دریافت خدمات واکسیناسیون مورد توجه مسئولین بهداشتی کشور قرار داشته است و پایگاه های سلامت شهری مراکز پاک از نظر کرونا تلقی می شوند. این پایگاه ها فقط دارای نیروی کارشناس بهداشتی هستند و به دلیل عدم حضور پزشک، اصولا ویزیت بیماران در پایگاه ها انجام نمی شود و خدمات بهداشت مادر و کودک در این مراکز ارائه می شود. استفاده از ماسک، ضدعفونی روزانه سطوح و محل های تماس مانند دستگیره های و صندلی های انتظار و برقراری جریان هوا و تهویه مناسب و فراهم بودن امکان شستن و یا ضدعفونی دست ها از نکاتی است که کارکنان بهداشتی شاغل در این مراکز رعایت می کنند و آموزش لازم به مراجعین نیز داده می شود. برنامه ریزی های انجام شده سبب شده تا خدمات با محوریت واکسیناسیون و مراقبت مادر باردار در پایگاه های سلامت انجام شود و تراکم جمعیت در پایگاه ها برطرف شود.

نکات مهمی که که درباره واکسیناسیون باید بدانید

واکسیناسیون به موقع کودکان در همه شرایط حتی در دوران جهانگیری بیماری کرونا باید انجام شود.

تاخیر در واکسیناسیون به موقع کودکان، سبب آسیب پذیری آنان در مقابل بیماری کرونا نیز می شود.

واکسیناسیون سپر اصلی دفاعی برای حفظ سلامت کودکان در مقابل بیماری های عفونی است و برای تزریق واکسن به موقع اقدام شود.

واکسیناسیون کودکان با تقویت سیستم ایمنی به طور عام، سبب محافظت نسبی در مقابل بیماری کرونا نیز می شود.

عدم دریافت واکسن های دوران کودکی سبب طغیان بیماری هایی مانند سرخک و یا فلج اطفال خواهد شد و بار مضاعفی بر جامعه و نظام سلامت کشور تحمیل خواهد کرد.

برای محافظت کودکانمان، باید اطمینان حاصل کنیم که همه کودکان در زمان مقرر واکسن دریافت کرده باشند.

در حالیکه جهان منتظر ساخت واکسن کرونا برای رهایی از این ویروس منحوس است، واکسن های موثر در دسترس برای بیماری های معمول را فراموش نکنیم.

واکسیناسیون کودکان از جمله کار های ضروری است که باید برای انجام آن از منزل خارج شد.

یادمان باشد وقتی گفته می شود برای رهایی از کروناویروس، فقط برای کار های ضروری از منزل خارج شویم، واکسیناسیون کودکان نیز جزو همین کار های ضروری است.

واکسیناسیون کامل کودکان سبب شده در 20 سال گذشته حتی یک مورد هم بیماری فلج اطفال در کشور نداشته باشیم.

واکسیناسیون کامل کودکانمان سبب شده تا حذف بیماری سرخک و سرخجه در کشور به تایید سازمان جهانی بهداشت برسد.

در 4 ماه اول امسال پوشش واکسیناسیون کودکان بعد از 25 سال به کمتر از 95 درصد کاهش یافته است. تداوم این وضعیت می تواند سلامت کودکان سرزمینمان را با خطر مواجه نماید.

واکسیناسیون کودکان از بدو تولد آغاز شده و در سنین 2، 4، 6، 12 و 18 ماهگی و در بدو ورود به دبستان تکرار می شود.

برخی واکسن ها برای اطمینان از ایجاد ایمنی کامل باید بیش از یک نوبت استفاده شوند لذا برای سلامت فرزندان دریافت همه واکسن ها ضروری است.

پس یادمان باشد، با تزریق به موقع واکسن، می توان کودکان را از خطر ابتلا به کرونا و سایر بیماری های خطرناک محافظت کرد.