قرار گرفتن عصارخانه ای 300 ساله در معرض تخریب برای خیابان کشی

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، عصارخانه ای 300 ساله در معرض تخریب برای خیابان کشی قرار دارد.

قضیه چیست؟

25 سال پیش حمام صفوی خسرو آقا که شاهکار حمام های ایران و جهان بود، برای ساخت خیابان حکیم با خاک یکسان شد و امروز بافت تاریخی خمینی شهر در چنین مهلکه ای افتاده، آن هم با مصوبه میراث فرهنگی؛ چراکه بنا به گفته سعید حاج هاشمی، مدیر منطقه 2 شهرداری خمینی شهر: «خیابان مرکزی در طرح تفصیلی تائید شده و آزادسازی ها هم بر همین مبنا بود. اجرای این خیابان به امضای بالاترین مقام میراث فرهنگی رسیده و اگر مخالفتی داشته باشند باید ببینیم طرح جامع را چطور امضا کردند.» منظور حاج هاشمی، خیابانی شرقی غربی، با نام فعلی خیابان مرکزی است که تلاش شهرداری خمینی شهر برای احداث آن از حدود 20 سال پیش آغاز شده و تا امروز ادامه دارد.

سال 1386، به دلیل بارندگی ها، حفره ای در محل احداث این خیابان ایجاد شد و از وجود عصارخانه صفوی ورنوسفادران در زیر زمین خبر داد؛ تنها بنای باقیمانده از مجموعه بازار قدیم ورنوسفادران که با تلاش یگان حفاظت میراث فرهنگی از محو شدن شبانه مصون ماند و سپس به ناچار از سوی شهرداری مرمت و تبدیل به سفره خانه شد. حالا و با ادامه خیابان کشی بنا به گفته دوستداران میراث فرهنگی، حیات این عصارخانه که در بافت تاریخی خمینی شهر قرار دارد در معرض تهدید است.

علی قربانیان، فعال میراث فرهنگی خمینی شهر پیرامون عصارخانه ای 300 ساله در معرض تخریب برای خیابان کشی می گوید: خیابان مرکزی از وسط بافت تاریخی خمینی شهر رد می شود و جای شگفتی است که یکبار در دهه هفتاد و بار دیگر دهه 90 در طرح جامع شهری با احداث این خیابان موافقت شده است.

وی ادامه می دهد: در مسیر این خیابان عصارخانه ای از دوره صفویه وجود دارد که بعد از کشف ناگهانی آن به مدد ایجاد یک حفره، به شیوه ای غلط توسط شهرداری مرمت و به طرز ناشیانه ای تغییر کاربری داده شد. تنها تغییری که یافت این بنای وابسته به بازار تاریخی خمینی شهر در مسیر شهرداری ایجاد کرد، این بود که با مشورت میراث فرهنگی تصمیم گرفتند عصار خانه در مرکز یک میدان قرار بگیرد و خیابان به راه خودش ادامه بدهد اما بدیهی است که چنین کاری باعث نقض حریم این بنای صفوی و آسیب رسیدن به ساختمان اصلی آن که در زیر زمین قرار دارد و نیز خسارت غیر قابل جبران به ماهیت بنا به خاطر جدا شدن از بافت تاریخی و مجموعه بازار خواهد شد.

قربانیان تصریح می کند: همه شهرهای ایران عصارخانه ندارند. عصارخانه فقط در شهرهایی موجود است که رشد اقتصادی داشته اند، ضمن اینکه وجود آن نیز وابسته به بازار و کاروانسراست. در حال حاضر قسمتی از این عصارخانه که کاروانسرا بوده و دارای اتاقک های اسکان و اصطبل و... است، توسط شهرداری پر از خاک شده و دری که از عصارخانه به بازار باز می شده نیز مسدود شده، ورودی آن به آشپزخانه تبدیل شده و به جای این در، در دیگری در خیابان ایجادشده است.

او خاطرنشان می کند: شهرداری خمینی شهر قبلا چند طاق به قصد احیای بازار خمینی شهر در این محدوده ایجاد کرده بود، اما اکنون آن طاق های تازه ساز را هم خراب کرده و این حامل پیام های بدی برای دوستداران میراث فرهنگی این شهر است.

این فعال میراث فرهنگی با تأکید بر اینکه تاریخ و فرهنگ اجتماعی خمینی شهر در معرض تهدید جدی قرارگرفته، با اظهار تأسف اعلام می کند: اکنون چند ماه است که شهرستان خمینی شهر با وسعت بسیارش، گنجینه ارزشمند میراث تاریخی و مسائل بسیار در حوزه میراث فرهنگی، تنها یک رئیس یگان حفاظت و یک مسئول حوزه صنایع دستی دارد و از داشتن مدیر در اداره میراث فرهنگی خود محروم است.

ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان اما با بیان اینکه سال 1394 میراث فرهنگی به احداث این خیابان اعتراض و شهرداری خمینی شهر نیز مصوبه 20 سال پیش را ارائه کرده است، ماجرا را اینگونه روایت می کند: مصوبه خیابانی که امروز صحبت آن به میان آمده مربوط به بیست سال پیش است و شهرداری هم در این مدت بیکار نبوده و طی این سال ها آزادسازی های لازم را انجام داده است؛ آزادسازی هایی که به هرحال بر اساس این مصوبه حق وحقوقی را برای مالکان و فروشندگان ایجاد کرده و نمی توان آن را نادیده گرفت.

او با اشاره به اینکه بضاعت میراث فرهنگی، شهرداری و کمیسیون ماده پنج در آن زمان همین مقدار بوده می گوید: اکنون گروهی نگران بافت تاریخی خمینی شهر هستند و ما نیز اذعان داریم که این خیابان از بافت تاریخی عبور می کند اما به هرحال دارای مصوبه است.

طاهری یادآور می شود: شهرداری در جریان احداث این خیابان عصارخانه مدفون شهر را کشف می کند، به درخواست میراث برای حفظ و نگهداری این اثر پاسخ مثبت می دهد و اکنون نیز این عصارخانه که با هزینه هنگفتی توسط شهرداری خمینی شهر مرمت و احیا شده در حال بهره برداری است، اما به این دلیل که باید احداث خیابان را ادامه بدهد، طراحی به شکلی انجام شده که عصارخانه در وسط یک میدان قرارگرفته و از تخریب مصون بماند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با بیان اینکه باید بین بد و بدتر یکی انتخاب می شد، ادامه می دهد: به هرحال این تصمیم قبلا گرفته شده یا باید عصارخانه تخریب می شد و خیابان کشی ادامه پیدا می کرد یا باید همین طرح فعلی که همراه با حفظ توأمان خیابان و عصارخانه است، پیاده شود که همین کار انجام شد.

او تصریح می کند که میراث فرهنگی با خیابان کشی در بافت تاریخی مخالف است و در صورت بروز شرایطی مشابه در زمان کنونی، حتماً باید مطالعات لازم انجام و مسیر قانون طی شود.

طاهری در خصوص نقض حریم عصارخانۀ صفوی نیز می گوید: نگرانی دوستداران میراث فرهنگی دراین باره قابل تقدیر است اما باید بدانند که خیابان مرکزی خمینی شهر آسفالت شده و به بهره برداری رسید. شهرداری نیز قبلاً بنای عصارخانه را طی مرمت مقاوم سازی کرده است. اکنون باید با روش های مدیریتی برای مثال مانع عبور ماشین های سنگین از این محدوده شود و یا فاصله عبور ماشین ها را از میدان بیشتر کند تا خطری این عصارخانه را که در زیر زمین قرار دارد، تهدید نکند.

او در پاسخ به سؤال خبرنگار مبنی بر چرایی تعیین نکردن مدیر میراث فرهنگی برای خمینی شهر، با اشاره به اینکه این یک بحث مدیریتی است، اظهار می کند: سرپرست اداره میراث خمینی شهر اکنون برعهده آقای حبیبی است که هم زمان سرپرستی اداره میراث نجف آباد را هم برعهده دارد و اینگونه نیست که خمینی شهر بدون مسئول باشد بلکه پاسخ استعلامات داده می شود و مکاتبات اداری نیز در جریان است.

علیرضا اشرفی، کارشناس ارشد مرمت و احیای آثار باستانی با توضیح مفهوم عرصه و حریم در میراث فرهنگی می گوید: در بناهای تاریخی بحث عرصه و حریم مطرح می شود که برای حفظ آن مقررات و ضوابطی وجود دارد به طوری که هر اقدامی در این محدوده باید با مجوز میراث فرهنگی باشد.

او ادامه می دهد: عرصه محدوده ای است که خود بنای تاریخی در آن قرار دارد و حریم نیز شعاع اطراف آن را شکل می دهد که به سه نوع حریم حفاظتی، کاربردی و بصری تقسیم می شود. کارکرد حریم حفاظتی جلوگیری از فروریختن بنا، کارکرد حریم بصری ایجاد ارتباط دیداری بین بیننده و بناست و حریم کاربردی نیز باعث حفظ پیوستگی اثر تاریخی و محدوده پیرامون آن می شود.

اشرفی با بیان اینکه هر اثر تاریخی دارای حریم درجه یک و دو است، توضیح می دهد: ضوابط میراث فرهنگی در حریم درجه یک با حریم درجه دو متفاوت است، برای مثال در حریم درجه یک، ساخت بنایی با بیش از 4 و نیم متر ارتفاع، مجاز نیست و این ارتفاع در حریم درجه دو تا هفت و نیم متر افزایش پیدا می کند.

این کارشناس ارشد مرمت و احیای آثار باستانی تصریح می کند: متأسفانه، در استان اصفهان محوریت روی حفظ تک بناهاست و بنابراین می بینیم که کنار یک عصار خانه مجوز احداث خیابان یا کنار یک اثر تاریخی دیگر مجوز احداث پارک داده می شود؛ در حالی که بنای تاریخی هویت خود را از محوطه پیرامونی می گیرد.

او یادآور می شود: در بافت تاریخی قبلاً مسجد و بازار و کاروانسرا و حمام و مکتب خانه و عصارخانه در امتداد هم قرار داشته و امروز اگر همه آن بافت را از بین ببریم و برای مثال یک عصارخانه را نگهداریم و دور آن را خیابان بکشیم هویت این بنا را از آن گرفته ایم و به آن آسیب زده ایم. کسی که 300 سال بعد یک عصارخانه زیرزمینی را در میدانی وسط خیابان مرکزی خمینی شهر می بیند، نمی تواند پیوند آن را با بازار و کاروانسرایی که از بین رفته درک کند.

اشرفی خاطرنشان می کند: گردشگر داخلی و خارجی ای که به یزد سفر می کند، پول خرج می کند تا در بافت تاریخی آن قدم بزند اما ما با استان اصفهان چه کرده ایم؟ بافت را خراب کرده ایم و به حفظ تک بناها افتخار می کنیم؟

این کارشناس ارشد مرمت و احیای آثار باستانی که در جلسات ابتدایی احداث خیابان مرکزی خمینی شهر حضور داشته، با بیان اینکه کشف عصارخانه صفوی مدفون در خاک خمینی شهر نیز مرهون بارش باران بود، می گوید، با طرح فعلی و در صورت عبور و مرور ماشین ها همین تک بنای باقیمانده نیز آسیب خواهد دید.

اشرفی می افزاید: عصارخانه صفوی ورنوسفادران یکی از بناهای شاخص خمینی شهر است که با مرمت غیراصولی و استفاده از سیمان و سنگ در کف آن، اکنون رطوبت پایه این بنا را گرفته و با همکاری احداث خیابان و عبور ماشین ها در آینده ای نزدیک از بین خواهد رفت.