حافظیه شیراز؛ آرامگاه ابدی شاعر دل ها

شیراز مرکز استان فارس بوده و در جنوب غربی ایران قرار دارد. رشته کوه های بلند مانند حصارهایی استوار، این شهر را محاصره کرده اند. این رشته کوه های استوار از بُعد دوام شهر و از نظر سوق الجیشی ارزش بسیاری دارند. شهر شیراز از قسمت های شمالی خود به رشته کوه های بمو، چهل مقام، سبز گوشان و باباکوهی محدود می شوند و از قسمت های غرب هم با کوه دراک در ارتباط هستند. در این بین ما به دنبال آرامگاه حافظ شیرازی، لسان الغیب می گردیم. آرامگاه حافظ در شیراز را کمی پایین تر از دروازه قرآن می توانید پیدا کنید. حافظیه شیراز ناحیه ای آکنده از اشعار خواجه و عطر گل های بی مثال است. اگر شما هم تصمیم سفر به شیراز و بازدید از آرامگاه حافظ را دارید، با همگردی همراه باشید.

طلوع و غروب ترجمان الاسرار

درباره سال دقیق ولادت حافظ که در حافظیه شیراز آرمیده است؛ در بین مورخان تفاوت نظرهای بسیاری دیده می شود. دکتر غنی سال ولادت حافظ را 717 می داند و در این بین دکتر ذبیح الله صفا ولادت ترجمان الاسرار را در 727 بیان کرده است. در مقابل عده ای دیگر از اندیشمندان مانند علامه دهخدا طبق بخش هایی از دیوان حافظ، ولادت او را قبل از این ها مثلا سال 710 می داند. همچنین سال وفات این مرد بزرگ را بسیاری از ادیبان معاصر با او مانند فصیح خوافی و جامی به طور قطع در سال 729 هجری قمری بیان کرده اند.

شیراز از زمان های قدیم

شیراز محل زندگی شاعران بزرگی مانند سعدی و حافظ بود و اکنون این شهر از موهبت سعدیه و حافظیه بهره می برد. این بزرگان تاریخ شیراز را با عطری دل انگیز از نثر و نظم پارسی جاودان کرده اند. قدمت شیراز به تاریخ تمدن هایی دور از پارس می رسد. در الواح عیلامی کشف شده در تخت جمشید نام شیراز به عنوان شهری دایر آمده است و این نشان می دهد که شیراز در زمان هخامنشیان از شهرهای آباد بوده است. به گفته جغرافی نویسان اسلامی محمد بن یوسف در سال 74 هجری این شهر را مجدد ساخت. در منابع قدیمی و نزدیک به دوران حافظ، دوتوصیف و تصویر از شهر شیراز بیان شده است که تصویر اول متعلق به حمدالله مستوفی و تصویر دوم از دید ابن بطوطه است. از گزارش های جغرافی نویس ها این چنین به نظر می آید که در قرن8، شیراز برج و بارویی داشته که توسط فرزند عضد الدوله، صمصام الدوله، در قرن های 4 هجری بنا شده است. همچنین در میانه های قرن 8 شهر شیراز دارای 9 دروازه و 17 محله بوده است. آب و هوای شیراز ان زمان معتدل و خوش بود و آب ان از قنوات تأمین می شد که مشهورترین قنات آب آن هم رکن آباد نام داشت. حافظ در اشعار خود از قنات رکن آباد این گونه یاد می کند:
شیراز و آب رکنی و آن باد خوش نسیم عیبش مکن که خال رخ هفت کشور است

انگور مثغالی در شیراز آن زمان بسیار نیکو بود و درخت سرو هم در ان شهر به فراوانی دیده می شد و به همین دلیل هم بود که سرو در اشعار سعدی و حافظ همانند بلبل و گل بسیار دیده می شد. مردم شهر قدیم شیراز از نظر مذهب به دسته شیعی و شافعی و حنفی تقسیم می شدند. اکثر مردم شهر پاک اعتقاد بودند و فقیر در بین مردم کم تر دیده می شد. این شهر را برج اولیا نام می نهادند، زیرا معمولا خالی از اولیا نبود. خلاصه کلام این که شهر شیراز در قرن هشتم مهد فرهنگ و علم بود. شهر شیراز دارای دارالقرآن های بسیاری بوده است و بی جهت نبود که ابن بطوطه درباره حافظ گفته است:

"روی زمین هیچ جا قرآن را به خوبی شیرازی ها نمی خوانند و حافظ نیز در اشعارش از «درس قرآن» سخن می گوید:"
حافظا در کنج فقر و خلوت شب های تار تا بود وردت دعا و درس قرآن، غم مخور

تاریخچه ای از آرامگاه حافظ در شیراز

پس از به ملکوت اعلا پیوستن روح بلند حافظ جسم او را در خاک باغ مصلی زیر سایه سرو به خاک سپردند و حافظه شیراز شکل گرفت. بعد از گذشت 65 سال از وفات حافظ، شمس الدین محمد یغمایی روی آرامگاه حافظ در شیراز یک بنای گنبدی ایجاد و یک حوض بزرگ و سرشار از آب رکن آباد قرار داد. در زمان سلطنت شاه عباس و اوایل قرن 11 هجری بود که آرانگاه حافظ شیراز بازسازی شد. اصولی ترین تغیرات بر آرامگاه حافظ در عصر کریمخان زند صورت گرفت که یک ساختمان دیدنی بر روی حافظیه شیراز بنا شد. معماری این ساختمان به شیوه بناهای زمان زندیه است. یک تالار با 4 ستون سنگی که چپ و راست آن دو اتاق قرار گرفته بود و از شمال و جنوب به فضاهای بازی می رسید. خود حافظیه شیراز در این ساختمان بر قسمت های شمالی جای داشته و قسمت جنوب آن یک باغ بزرگ و دلباز قرار دارد. چهار ستونی که در ساختمان قرار دارند با 5 متر ارتفاع هنوز هم پایدار هستند و با همه رنگ باختگی هایشان باز هم زیبایی هایشان نمایان است. سنگ قبر مرمرین آرامگاه حافظ در شیراز هم به لطف کریمخان زند بر روی آرامگاه جای گرفت. در سال های 1310 استاندار فارس سروسامانی به نارنجستان و حیاط جنوبی آرامگاه داد و خیابانی مقابل آرامگاه حافظ در شیراز احداث و نام آن را خرابات گذاشت که امروزه آن را گلستان می پندارند.

معماری حافظیه شیراز

آرامگاه حافظ در شیراز با متراژ 20 هزار متر مربعی و چهار در که در جنوبی ورودی اصلی آن است دارای دو جز شمالی و جنوبی بوده که این دو صحن با یک مجموعه پلکانی از هم جدا می شوند. حیاط جنوبی نزدیک به چهر متر و حدود 18 پله از خود حافظه شیراز پایین تر جای دارد. در میانه این صحن یک باغچه بلوار مانند چهار متری جای دارد که در آن چمن و ریحان کاشته اند. در دو طرف بلوار هم راه روهایی با عرض چهار متر قرار دارند که برای رفت و آمد بازدیدکنندگان ساخته شده اند. در اطراف آن هم راهرو ها هم باغچه هایی با سرو و کاج قرار دارند که وسط هر دو باغچه یک حوض قرار دارد. در اطراف این باغچه ها نیز راهروهایی چهار متری برای رفت و امد و همچنین آرامش بازدیدکنندگان دیده می شود. در قسمت شرقی و غربی این آرامگاه شاهد باغ های نارنج خواهید بود که هم همیشه سبز و خرمند و هم در فصل بهار با رایحه آنان فضای آرامگاه را معطر و سرزنده می کنند. تالار حافظیه همانطور که گفته شد از آن بناهای ایجاد شده در زمان زندیه بود که ابتدا در وسط آن یک تالار با چهار ستون و چهار اتاق قرار داشت، ولی در تعمیرهای اخیر آن اتاق ها برداشته شده و این تالار با بیست ستون سنگی به بلندی پنج متر بنا شده است که تلفیقی از هخامنیان و زندیه را به نمایش می گذارد. حیاط شمالی در زمان های قدیم یک قبرستان عمومی بود که وسط آن قبر خود لسان الغیب قرار داشت که نزدیک به یک متر و حدود پنج پله از زمین بلندتر بود. آن سنگ مرمرین که کریم خان زند تعبیه کرده بود هنوز هم به زیبایی هر چه تمام باقی مانده است. در قسمت های جنوبی صحن آرامگاه حافظ در شیراز نیز دو حوض بزرگ وجود دارد که منبع آنها همان حوض های صحن جنوبی است. اطراف این محوطه نیز باغچه هایی با درختان کاج و سرو و نارنج و زمین چمن کاری شده دیده می شود.

طراحی آرامگاه حافظیه شیراز

آندره گدار از آن شرقی های اهل تاریخ و تمدن بود که به هنر و تاریخ ایران علاقه بسیاری داشت. آندره از فارغ التحصیلان دانشکده هنرهای زیبا در پاریس بود. در سال 1307 بود که به میزبانی دولت آن زمان و برای نظم بخشیدن به اداره باستان شناسی و مرمت و نگهداری بناهای تاریخی به کشورمان آمد. گدار به مدت 32 سال در ایران اقامت داشت و در این زمان از اکثر آثار باستانی ایران بازدید و برای مرمت و حفاظت، لیستی از ان ها را تشکیل داد. در دوران جنگ جهانی دوم درست زمانی که فرانسه به تصرف نازی ها درآمد، آندره گدار در ایران تحت نام نماینده کمیته ملی فرانسه برگزیده شد و نشریه ای در ایران ایجاد کرد به نام فرانسه آزاد. آندره گدار در سال 1936 برای نمایش دادن آثار قدیمی ایران به جهانیان، نوشته هایی به نام آثار ایران را به فرانسه به انتشار رساند. ساخت حافظیه شیراز به شکل امروزی از کارهای تاثیرگذار او بوده که برگرفته از معماری ایرانی و تحت نظر او به سرانجام رسید.

نماد شناسی بنای حافظیه شیراز

بنای این حافظه شیراز را علاوه بر معماری و سبک و سیاق ظاهری آن می شود از نظر معنوی و عرفانی نیز مورد بحث و بررسی قرار داد. این بنا در مقابل یک خیابان جای دارد. این خیابان می تواند نمادی از اسارت در یک جهان صنعتی باشد که مادامی که در آن زندانی هستیم به تفکرات حافظ پی نخواهیم برد. همچنین هنگامی که در این خیابان هستیم، نمی توانیم آرامگاه لسان الغیب را نظاره گر باشیم. حیاط جنوبی این بنا نمادی از اسارت در هواهای نفس است. بالا رفتن از پله ها نیز خو به مثال نوعی معراج و سیر در عالم ملکوت است. صحن شمالی با یادآوری هشت در بهشت و همین طور قرن هشتم که زمان زمندگانی حافظ بود، یک نوع عالم ملکوتی را پیش چشم ها می آورد. نماد و مفاهیم بسیاری از این بنا دریافت خواهد شد که این چند خط فقط نمونه ای از این نمادها بود. هنگام سفر به شیراز ، آرامگاه حافظ را فراموش نکنید.