بازار بزرگ تهران نجات پیدا می کند؟

با اینکه سال ها از 1349 می گذرد، ولی در بافت تاریخی بازار بزرگ تهران که یکی از مهمترین بازارهای پایتخت به حساب می آید، مشکلاتی دیده می شوند که اساسی هستند. این خبر در بخش رفع مشکلات بازار بزرگ تهران هست.

فکری به حال بازار تهران کنید

در نشست پنجم از سلسله گفت و گوهای میراث فرهنگی و توسعه شهری که توسط معاونت میراث فرهنگی استان تهران برگزار می شود، این ماه با موضوع مدیریت بافت تاریخی شهر تهران در موزه فرش برگزار شد که به دنبال آن بازار تاریخی تهران و آسیب هایی که این بازار از سال های گذشته تا امروز با آن مواجه است، مورد بررسی قرار گرفت. سولماز شمشیری، کارشناس دفتر توسعه محلی بازار بزرگ تهران در سخنانی با بیان اینکه از مهر 97 این دفتر برای نخستین بار در بخش بازار تهران ایجاد شد تا وضعیت این بازار تاریخی را بررسی کند، وضعیت بازار تهران را در این بررسی، براساس پنج طرح مختلف تقسیم بندی کرد و توضیح داد: «طرح جامع تهران در سال 45»، «طرح تفصیلی ویژه در سال 49»، «طرح ساماندهی بازار در سال 59 »که در این طرح برای نخستین بار از لفظ «بافت فرسوده» استفاده شد، «طرح ساماندهی بازار در سال 85» و «طرح ساماندهی بازار در سال 92» در طول سال های مختلف تهیه و در بخش هایی اجرایی شدند که در طرح ساماندهی بازار در سال 59 برای نخستین بار از لفظ «بافت فرسوده» استفاده شد و طرح ساماندهی بازار در سال 92 توسط شورای امنیت کشور و شورای تأمین استان تهران تهیه و درخواست شد تا این طرح ملاک عمل باشد که آن تا امروز ملاک عمل بوده است. وی با بیان اینکه در سال 49، بازار منطقه ممنوعه اعلام و تاکید شد تا هر نوع امور ساختمانی و ساخت و ساز در آن متوقف شد، ادامه داد: دکتر باقر آیت الله زاده شیرازی نیز طرح ساماندهی بازار در سال 59 را با عنوان طرح تکمیل کننده سال 49 دانست. این کارشناس دفتر تسهیل گری بازار تهران آخرین برنامه ای که تا امروز ملاک عمل در این بخش از بافت تاریخی تهران بوده را مربوط به 21 بهمن 92 و با عنوان «طرح شتا» معرفی کرد و گفت: این طرح توسط کمیسیون شورای امنیت کشور تهیه شد که نخست با آسیب شناسی وضعیت، به مرور به یکسری راهکارها رسیدند و برای هر نهاد در بازار راهکاری تهیه شد. قرار بود فصل به فصل گزارش ها از وضعیت بازار ارائه شود تا بتوان طرح را به صورت کامل تکمیل کرد. وی با اشاره به اینکه سال 96 در بررسی جدیدی که در خصوص رفع مشکلات بازار بزرگ تهران انجام شد، طرح ساماندهی سال 92 بررسی شد، ادامه داد: بعد از ارزیابی های مورد نیاز، مسئولان شهری اعلام کردند از نحوه اجرای طرح راضی نیستند و باید یکسری مصوبات جدید به آن اضافه شود. بنابراین وظایف جدیدی تعریف شد، اما امروز نیز در نتایج این طرح ها می بینیم که هنوز اتفاقی برای آن نیفتاده است.

تبدیل خانه های قدیمی بازار تهران به انبار

او تبدیل شدن خانه های قدیمی در بافت تاریخی تهران به انبارها و حفظ و بدنه خانه ها و تبدیل فضای داخلی خانه به پارتیشن هایی برای تبدیل آن به بازار را از مهمترین معضلاتی دانست که در حال حاضر بخش زیادی از خانه های تاریخی تهران در بازار را تهدید می کند. شمشیری با اشاره به تخریب کامل خانه حسام لشکر با وجود داشتن معماری فاخر اظهار کرد: با تخریب این خانه قرار است یک مال در بافت تاریخی ایجاد شود. فقط یک سوال برای ما وجود دارد، «نقش میراث فرهنگی در حفاظت از این خانه و دیگر آثار تاریخی در بافت بازار تهران چیست؟ روزهای قبل و تخریب هایشان گذشتند، اما اکنون از میراث فرهنگی این درخواست را داریم تا قدری محکمتر در مقابل این تخریب ها بایستد. به اعتقاد وی، حمام سرپولک که امروز تقریبا به یک ویرانه تبدیل شده، با وجود خاطرات زیادی که مردم قدیم تهران از آن دارند، قطعا مانند خانه حسام لشکر می تواند به راحتی تخریب شود. وی با تاکید بر اینکه ما کالبد بازار تهران را از دست دادیم در حالیکه این بخش تاریخی هویتش را مدیون راسته بازار است، ادامه داد: راسته مسگرها امروز به بازار پوشاک تبدیل شده و فقط سه مغازه مسگری در آن مانند گذشته فعالیت دارد جایی که اگر یکی از سیم های شلوغی که در دور تا دور پشت بام ها روی هم ریخته شده اند، یک جرقه بزند با همه کالاهای انبار شده در آن می سوزد. به گفته او، بازار کفاش ها نیز امروز به فرش فروشی تبدیل شده و هزاران بازار دیگر که امروز کاربری اصلی خود را از دست داده اند. هیچ بازاری مانند گذشته کسبه اصلی خود را ندارد.

مشکلات سال 49 امروز به بازار تهران برگشته اند

این کارشناس دفتر تسهیل گری بازار تهران در ادامه مهمترین مشکلات بازار بزرگ تهران را آشفتگی بصری، تخریب ابنیه تاریخی، پارکینگ ها، بهسازی نامناسب کالبدی، فضاهای بی دفاع، کمبود سرویس های بهداشتی، نبود ضوابط مناسب بافت تاریخی و تخریب بناها دانست و گفت: در این میان با توجه به جایگاه قانونی سازمان میراث فرهنگی به نظارت آن ها نیازمندیم. او با اشاره به طرح های طبقه بندی شده از سال 45 تا 92 اظهار کرد: تا آن زمان راهکارهای خوبی ارائه شده بودند، اما از سال 95 می بینیم که مشکلات سال 49 بار دیگر در وضعیت بدتری به سر جای خود برگشتند پس بازار تهران نیازمند برنامه جامع راهبردی است. در این بازار هنوز اتفاقی نیفتاده بنابراین تغییر رویکردها اهمیت دارد. وی در بخش دیگری از صحبت هایش با اشاره به اقدامات مورد نیازی که باید برای بازار تهران انجام شود، مدیریت بحران در بازار، بهسازی محیطی و خدمات پشتیبان را از جمله این اقدامات دانست و تأکید کرد: بهتر است هر کاری در این بخش با همکاری همه مالکان و نهادها انجام شود تا یک مسیر پیش رو باشد و چشم اندازی مناسب برای بازار تاریخی تهران به وجود آورد.

نیازمند تدوین برنامه احیا و بازآفرینی بازار تهران هستیم

این کارشناس شهری با تاکید بر اینکه باید بدانیم اصناف بازار تهران چه می خواهند تا براساس آن طرح های ساماندهی بازار تاریخی تهران را تهیه و تدوین کنیم، ادامه داد: نیازمند تدوین برنامه احیا و بازآفرینی در بازار بزرگ تهران هستیم. مداخله مرحله ای، مدیریت هماهنگ و مشارکت بازاریان باید مورد توجه باشد. او تاکید کرد: رفع مشکلات بازار بزرگ تهران بیش از هر چیزی نیازمند توجه بیشتر میراث فرهنگی است.

درکمان از بخش تاریخی، پدیده شهر تاریخی بود

محمدسعید ایزدی، معاون سابق وزیر راه و شهرسازی نیز در سخنانی با بیان اینکه باید تلاش کنیم تا اشتباهات گذشته را در بافت تاریخی تهران تکرار نکنیم، گفت: درک ما از مفهوم بخش تاریخی پدیده ای به نام «بازار» یا «شهر تاریخی» است که اگر درک درستی از موجودیت بازار داشته باشیم راه حل ها عملی تر می شوند. در طول همه 70 تا 80 سال گذشته به مواردی در این پدیده توجه کردیم که واقعیت پدیده بازار تهران نبودند. او با تاکید بر لزوم انجام بازخوانی صحیح در تهران شاه طهماسبی و تهران ناصری و جست و جوی اینکه توسعه در این بافت چطور خواهد بود، ادامه داد: باید تداوم ساختاری بررسی شود. عرصه تاریخی در دوره تاریخی خود روندی را طی می کند تا به تدریج با تحولات در ابتدای قرن حاضر انسجام خود را از دست بدهد، بنابراین هر کدام در لایه یا دوره ای حضور دارند که ویژگی های خاص یک پدیده را نشان می دهند. به مرور کمرنگ شدن نقش خانه های تاریخی به خصوص سبک خیابان کشی ها با پیشنهادهایی که مطرح می شود رویکرد متفاوتی را نشان می دهد و حتی در کنار این مجموعه یک مرکز جدید نیز پیشنهاد می شود. به گفته وی، ما نیازمند یک نگاه متفاوت از بالا به پایین و از پایین به بالا به طور همزمان هستیم تا رویکردهایمان را به بهترین نحو نشان دهیم.

برخی نگاه ها هنوز بافت تاریخی را فرسوده و قابل تخریب می دانند

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از صحبت هایش به برخی نگاه ها نسبت به فرسوده و قابل تخریب خواندن بافت تاریخی در طرح جامع تهران اشاره کرد و گفت: با توجه به نگاه های از بالا به پایین در طرح راهبردی تهران، قلب شهر تهران و مرکز آن به تدریج نقش خود را از دست می دهد. از سال 62 به بعد دو طرح توسط کارشناسان آلمانی تهیه شدند. آن ها بافت تاریخی را لکه پردردسری می دیدند که باید برای آن فکری شود. او خلا جدی نهادهای اجتماعی بازار را نبود «متولی اصلی» در منطقه توصیف کرد و گفت: لکه زرد مترو بازار به بافت تاریخی تجاوز کرده و بخش های دیگر نیز به شکل انبا و کاربری های غیر حیات شبانه بافت را از بین بردند و حتی پروژه های تجاری زیاد مورد توجه قرار نگرفته اند، بنابراین اکنون نیاز داریم تا به ارتباطی بسیار واقعی به نهادهای خود در بازار شکل دهیم.

بعد از 27 سال هنوز معتقدم مردم به آموزش نیازمندند

ایزدی ادامه داد: بعد از 27 سال کار کردن در بافت، اگر هنوز از من بپرسند نخستین کاری که باید برای رفع مشکلات بازار بزرگ تهران انجام شود، چیست نام آن را «آموزش» می گذارم، چون به نظر می رسد تنها نهادی که از ثروت های طبیعی مراقبت می کند خود «مردم» هستند، بنابراین باید سطح آگاهی مردم را به جایی برسانیم که نسبت به این نوع حفاظت و نظارت مطالبه گر باشند. او افزود: اگر این اتفاق بیفتد به نظر می رسد، نهادی برای حفاظت از ثروت های فرهنگی تربیت کرده ایم. وی با بیان اینکه یک خلا در نگاه جدی در طرح های بصری در بازار وجود دارد، افزود: این بهترین فرصت است تا درخواست شود که برای بازار تهران طرح تجدید نظر لحاظ شود، چون نیاز به یک مدیریت هماهنگ است تا همه چیز را اشغال کند و از سوی دیگر ایجاد برنامه حفاظت جامع و توسعه به صورت توامان، تهیه پروژه های کوتاه مدت با تأکید بر امنیت و ایمنی بازار و ورود صد درصدی قوه قضائیه، دولت و شهرداری در این مسائل باید دیده شود. او تقویت برنامه های مردم محور که متقاضیان زیادی مانند بخش خصوصی و هنرمندان دارد، را نیز از برنامه هایی دانست که باید مورد توجه باشد و افزود: در انجام برخی از برنامه ها مخالفانی را به صورت دائم داریم، اما باید جریان متفاوتی را نشان دهیم چون معتقدیم ماجرای روایت داستان مرکز تاریخی تهران بسیار اهمیت دارد. ایزدی تبدیل محله رودکی به بخشی فرهنگی از تالار وحدت تا تئاتر شهر را نمونه ای از این داستان ها دانست و افزود: مانند قصه ای که در این منطقه در حال تدوین است. امیدواریم که بتوانیم این برنامه را در کنار بندهای پنج گانه به سرعت عملیاتی کنیم.

متهمان وضعیت امروز بافت تاریخی تهران کیستند؟

با مطرح شدن این صحبت ها از سوی ایزدی، معاون سابق وزیر راه و شهرسازی، شیخ الاسلامی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به شوخی تاکید کرد: با این صحبت ها به نظر می رسد همه مسئولانی که در این نشست جمع شده اند از جمله محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی، علی محمد سعادتی، شهردار منطقه 12 شهر تهران، علی اکبری، رئیس سازمان نوسازی شهر تهران مقصران اصلی وضعیت امروز بافت تاریخی تهران بوده و من نیز متهم ردیف اول این وضعیت هستم که این اتفاق را قبول می کنم.

منبع: ایسنا