بادگیری که روی اسکناس ماندگار شد + تصاویر

همه ما در طول روز یک بار یا بیشتر تصویر بادگیری دو طبقه را که نشان از مهارت معماران ایرانی در ساخت بادگیر دارد، می بینیم. بادگیر دو طبقه ای که پشت اسکناسهای دو هزار تومانی به عنوان نمادی از شکوه معماری کویر ثبت شده، متعلق به خانه ای است تاریخی در ابرکوه یزد که با نام «خانه آقازاده» شهرت پیدا کرده است.

از زمان چاپ اسکناس در ایران، تصویر بناهای تاریخی بسیاری جهت معرفی به عموم جامعه، روی اسکناس ها منتشر شدند، اما ماجرای درج تصویر خانه آقازاده روی اسکناس کمی متفاوت است. قضیه از این قرار است که سال 2013 امارات متحده عربی پرونده و درخواستی را به یونسکو ارسال کرد، مبنی بر ثبت مهارت ساخت بادگیر به نام این کشور در فهرست میراث ناملموس جهانی. بعد از اینکه مسئولان میراث فرهنگی ایران از ارائه این پرونده مطلع شدند، تصمیم گرفتند که به نوعی ثابت کنند که مهارت ساخت بادگیر متعلق به ایران است و امارات سهمی در ابداع این سازه بی نظیر معماری ندارد. بعد از رایزنی های بسیار نتیجه این شد که با همکاری بانک مرکزی، نقشی از یک بادگیر منحصر به فرد روی اسکناس چاپ شود. بعد از انجام بررسی ها بزرگترین بادگیر دوطبقه ایران برای چاپ روی اسکنانس انتخاب شد، بادگیری که در محله دروازه میدان ابرکوه قرار داشت و متعلق به خانه ای قاجاری به نام خانه آقازاده بود. همزمان با انتشار اسکناس دو هزار تومانی با نقش این بادگیر، ایران درصدد ارائه پرونده ثبت جهانی مهارت ساخت بادگیر به یونسکو برآمد و سال گذشته این پرونده را به یونسکو ارائه کرد، البته هنوز این پرونده در فهرست میراث ناملموس به ثبت نرسیده، اما اگر یونسکو با ثبت آن موافقت کند، این مهارت به نام ایران در سطح جهان معرفی خواهد شد.

حالا آدم ها، رد بادگیر روی اسکناس را تا کوچه باریک محله «دروازه میدان» ابرکوه می گیرند و می رسند به خانه ای باصفا که بادگیر دوطبقه آن، تنها یکی از جذابیت هایش محسوب می شود. خانه آقازاده پر از ظرافت ها و زیبایی هایی است که تلفیقی از نشانه های معماری خانه های تاریخی در شیراز و کاشان و کرمان و اصفهان به شمار می آید. این خانه یکی از 5 خانه تاریخی محله دروازه میدان است که در طرح پردیسان بازسازی و احیا شده اند و کاربری پذیرایی دارد. این خانه در سال 75 در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.

خانه آقازاده را به دستور حاج سید میرزا محمدحسین مجتهد ابرقویی در دوره قاجار ظرف 5 سال ساخته اند، اما نام آقازاده که همچنان بر این خانه مانده، مربوط به نوه پسری سازنده خانه است. «سیدعلی آقازاده» یکی از ملاکان بزرگ ابرکوه بوده که چند یخچال سنتی و باغ و زمین و عمارت در شهر ابرکوه هنوز هم با نام او شناخته می شوند. خانه حدود 180 سال قدمت دارد با مساحتی نزدیک به 820 مترمربع و زیربنایی حدود 528 متر که در دو بخش اصلی رستوران و کافی شاپ، میزبان گردشگران بسیاری از نقاط مختلف جهان است.

بادگیر این مجموعه از زیباترین بادگیرهای جهان است و تنها بادگیر دو طبقه ایران با 18 متر مربع مساحت و 18 متر ارتفاع است. در کنار بادگیر یک نورگیر زیبا شبیه به کلاه فرهنگی قرار دارد که روشنایی بخش تالار بنا است. کنار هم قرار گرفتن کلاه فرنگی و بادگیر در زمان ساخت بنا یک نماد شهری محسوب می شد و امروز هم از منظر حجم سازی یک شاهکار محسوب می شود. بادگیر دو طبقه خانه آقازاده 19 چشمه دارد که دو چشمه آن بزرگتر از بقیه است و متعلق به طبقه دوم بادگیر است. مهندسی این بادگیر به قدری منحصر به فرد است که نوعی ارتباط فنی بین دو طبقه آن وجود دارد، به این معنا که اگر کار یکی از بخش ها به دلایلی مختل شود. بخش دیگر به شکل مستقل عمل می کند و وظیفه خنک کردن اتاق ها را انجام می دهد و در عین حال در روزهایی که هیچ بادی در شهر نوزد، هم این بادگیر کار خود را که تهویه و سرمابخشی است، انجام می دهد.

از خصوصیات دیگر خانه وجود «چال باغ» یا «گودال باغچه» است که در معماری کویری یکی از ترفندهایی است که باعث می شود تا در روزهای گرم تابستان کویر، خانه فضایی مطبوع و خنک داشته باشد. وجود حوض در میان درختانی که در گودال باغچه قرار دارند و هوایی که در حصار دیوارها جریان دارد، خانه کویری را تبدیل به بهشت می کند.

خانه آقازاده در ابتدا تنها شامل همین خانه بود که کاربری پذیرایی داشت، اما به تدریج بناهای اطراف و خانه های تاریخی اطراف هم به این مجموعه اضافه شده، یکی پس از دیگری بازسازی و مورد بهره برداری قرار گرفتند. سه خانه دیگر با نام های موسوی، ملک و سیدعلی آقا هم جز مجموعه خانه های آقازاده هستند که صرفا کاربری اقامتی دارند. منفک بودن بخش پذیرایی از مجموعه اقامتی یکی از محاسن این مجموعه خانه های تاریخی است که تقریبا در ایران نظیر ندارد. این خصوصیت می تواند اقامتی آرام را برای مسافرانی که این مجموعه را برای اقامت انتخاب می کنند، به همراه داشته باشد. در عین حال فضای رستوران و کافی شاپ هم در بخش پذیرایی جدا از هم هستند. ظلع شمالی بنا مختص سرو ناهار و شام و در قسمت زمستان نشین یا ضلع جنوبی بنا کافی شاپ مجموعه قرار دارد که صبحانه میهمانان هم در این بخش سرو می شود.

اگر گذرتان به خانه آقازاده افتاد و تصمیم گرفتید تا شام یا ناهار را در رستوران این مجموعه میل کنید، توصیه ما به شما این است که حتما «مسما بادمجان» و «مسما گوشت» این رستوران را که از غذاهای محلی ابرکوه است و توسط خانم های ابرکوهی طبخ می شود، تجربه کنید.

علاوه بر پذیرایی و اقامت در این مجموعه، گردشگران این امکان را دارند که از بخش های مختلف و پشت بام این مجموعه بازدید داشته باشند. این مجموعه حدود 5 هزار متر پشت بام پیوسته دارد که تماشای شهر به ویژه هنگام غروب خورشید از روی این بام می تواند تجربه خاطره انگیزی برای مسافران باشد.