مسجد جامع ساوه

مسجد جامع ساوه از اولین مسجدهایی است که در ایران و در شهر ساوه ساخته شده و طی دوره های مختلف توسط هنرمندان ایرانی تزئین و مرمت شده است بطوریکه نوسازی های انجام شده موجب گشته که اثری از بنای اولیه مسجد در روزگار کنونی باقی نماند. این مسجد تماما از خشت و گل ساخته شده و در نوع خود بی نظیر هست. این مسجد مشتمل بر یک صحن و گنبدی در جنوب، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان، محراب هایی متعدد و قدیمی با خطوط کوفی و دو محراب از دوره صفویه با خط ثلث است.

خصوصیت این بنای تاریخی مذهبی آن است که نمودهایی از سه مقطع تاریخی (قبل از اسلام، قرون اولیه اسلام و دوران صفوی) در آن دیده می شود. آثار و بقایای موجود بیانگر این مطلب است که در مکان مسجد فعلی در دوران ایران باستان آتشکده بوده و در دوره اسلامی تبدیل به مسجد شده است. این بنا دارای شبستان ها و دهلیزهای زیبای آجری بوده که هر چشمه به عرض 5٫3 و طول 20 متر هست و از آثار سده ششم و عصر سلجوقیان به شمار می رود. محراب آن دارای کتیبه های متعدد عمودی و افقی است که سه جانب آن را فرا گرفته و روی آن سوره هایی از قرآن (سوره قدر، اخلاص، جمعه) به خط ثلث و کوفی گچبری شد.

در ضلع غربی میان شبستان های این بنا ایوان باشکوه و رفیعی قرار دارد و در هر جانب این ایوان هم حجره ای با درگاه تنگ و کوتاه نمودار است. گنبد مسجد به قطر 14 و ارتفاع 17 متر بوده که ساق یا گردنه گنبد 4 متر ارتفاع دارد و آراسته به کاشی های معقر هست. این بنا از لحاظ معماری، نقاشی، کاشی کاری و تزئینات انجام شده ای همچون گچ بری بسیار ارزشمند است، چرا که در بنای آن میتوان سه دوره تاریخی ساسانیان، قرون اولیه اسلامی و همچنین دوران پادشاهی حاکمان صفوی را مشاهده کرد.

این مسجد کهن که از جاهای دیدنی ساوه به شمار می رود، دارای مساحتی بالغ بر 4 هزار و 200 متر مربع بوده و اثری است باشکوه و بی نظیر از هنرنمایی اساتید ایرانی و میتوان آن را گوهری گرانبها از معماری و تزئینات خاص ایرانی نامید که در صحن، مناره، شبستان ها، محراب های قدیمی، ایوان ها، گنبد، دو محراب از عهد صفوی و دیگر قسمت های آن مشاهده کرد. در گوشه شمال شرقی و بیرون از مسجد، مناره ای رفیع و آجری مربوط به دوره سلجوقی واقع شده است.

قسمت پایین این مناره ساده و قسمت های بالایی آن با نقوش آجری مزین شده و براساس شواهد و مستندات، به مرور زمان قسمتی از آن تخریب یا ریزش کرده و ارتفاع فعلی آن 14 متر و با قطر 5٫3 متر هست. راه پله ای مارپیچ که به نقوش متنوع و برجسته مزین شده، امکان دسترسی به نوک مناره را فراهم می آورد. مناره در بیرون از باروی مسجد قرار دارد و دارای 14 متر ارتفاع و 3/5 متر قطر است که با کتیبه های متعدد کوفی تزئین شده است. بدنه این اثر تاریخی دارای سه ردیف کتیبه همراه با سایر تزئینات بوده و بیانگر اتمام بنای آن بنا در سال 504 هجری قمری است. مسجد جامع ساوه در سال 1310 به عنوان نخستین مکان تاریخی استان مرکزی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.