کاخ موزه ملت (کاخ سفید تهران)

در منطقه شمالی تهران، مجموعه کاخ های سعدآباد قرار دارد و بزرگترین کاخ این مجموعه هم کاخ موزه ملت است. این بنا دارای نمای سفید رنگ بوده و به همین علت به نام کاخ سفید معروف است. رضا شاه در سال 1310 هجری شمسی دستور ساخت این بنا را داده که 5 سال بعد ساخت آن به پایان رسید. بعد از اتمام ساخت این کاخ، بعد از 3 سال کم کم مورد استفاده قرار گرفت. از این کاخ به عنوان اقامتگاه تابستانی محمدرضا شاه و فرح پهلوی استفاده میشد و همچنین در کاخ سفید تهران امور تشریفاتی و اداری نیز اجرا می گردیدند.

مساحت زمین کاخ ملت 2146 متر مربع و مساحت زیر بنای آن 5000 متر مربع است. نقشه این کاخ دو طبقه توسط مهندس خرسندی کشیده شد و لئون طاطاووسیان، پپسیان و بوریس روسی محاسبات فنی این بنا را انجام دادند. در نمای کاخ ملت چهار ستون در چهار طرف سرسرا دیده می شوند که میتوان گفت دارای معماری ایرانی رومی بوده و در سقف این بنا همچنین 4 نورگیر در قسمت مرکزی قرار گرفته است. در کاخ موزه ملت 10 تالار تشریفاتی وجود داشته که تالار کاخ از همه آنها بزرگتر است. کاخ سفید دارای 54 واحد مختلف بوده و در سرسراهای این کاخ از سنگ های مرمری استفاده شده که از معدن تربت حیدریه و یزد بدست آمده اند. استادان حسین کاشی، غلامرضا پهلوان، رضا ملائکه و عبدالکریم شیخان، گچبری های داخل این کاخ را به زیبایی تمام انجام داده اند.

استاد لرزاده سنگ فرش این کاخ را انجام داده و تالارهای تشریفاتی این کاخ مانند کاخ های اشرافی فرانسوی ساخته شده اند. در دیوار تالارها از پوششی از جنس پارچه ابریشم، تافته و اطلس و برای تزئین داخلی این کاخ از آثار گرانبهای ساخته شده در ایران و جهان بهره برده اند. کاخ سفید تهران شامل زیرزمین، همکف و طبقه اول است. در طبقه اول سفره خانه، سرسرای بزرگ، دفتر کار فرح، تالار تشریفات، دو آپارتمان متعلق به شاه و فرح، تالار پذیرایی و موسیقی فرح و اتاق نشیمن خانوادگی، در زیرزمین انبار لباس، انبار ظروف، موزه مجموعه هنری فرح، رختکن لباسشویی، تاسیسات و سالن سینما و در طبقه همکف، سرسرای بزرگ ورودی، تالار پذیرایی، ورودی سینما و موزه هنری، تالار غذاخوری، اتاق محافظین، دفتر کار شاه و دستشویی اختصاصی او، دفتر کار رئیس تشریفات، آرایشگاه اختصاصی، رختکن مراجعین، اتاق بیلیارد، دفتر کار وزیر دربار و اتاق انتظار قرار دارند.

بین سالهای 45 تا 49 کاخ موزه ملت مورد بازسازی قرار گرفت، در این زمان فرح پهلوی دکوراسیون و تزئینات داخلی بنا را تغییر داد. از جمله این تغییرات قرار دادن آسانسور و دستگاه های خنک کننده و گرمایشی به جای رختشویخانه، انبار ظروف و آبدارخانه، ساخت سالن سینما و تاسیس موزه مجموعه هنری فرح در زیرزمین و گلخانه کاخ هست. در طبقه همکف کاخ موزه ملت شیشه های پنجره ها تعویض شده و به جای آنها شیشه های ضدگلوله قرار داده شدند.

موزه مجموعه هنری فرح هم امروزه به موزه هنر ملل تبدیل شد. آثاری که در این موزه نگهداری می شوند و به نمایش در آمدند، متعلق به تمدن های پیش از اسلام، بعد از اسلام، مایاها، هند، آفریقای سیاه، خاور دور و دوران معاصر ایران و جهان هستند. این آثار یا اهدایی بوده یا از موزه های موجود در سراسر دنیا خریداره شده اند. این موزه شامل چندین بخش با توجه به مکان پیدایش این اشیاست. در بخش هنر باستان آثاری متعلق به تپه های دشت مرکزی ایران و اسماعیل آباد قزوین نگهداری می شود.

اشیای موجود در بخش تمدن مایا متعلق به قرن اول قبل از میلاد هستند. یکی از آثار باارزش در موزه هنر ملل، قلب تپنده اثری از یاکوف آگام بوده که در این اثر تاریخی 6 استیل خمیده توخالی دیده می شوند که قلب های توخالی و تو در تویی را پدید آورده اند. این قلب ها هیچ اتصالی ندارند و با دست میتوان آنها را حرکت داد. از جمله جزئیات و اشیای باارزشی که در کاخ ملت تهران وجود دارند، میتوان به پرده های بزرگ که در اطراف نورگیر سرسرای طبقه اول دیده می شوند، اشاره کرد. این پرده ها توسط استاد بهزاد و شاگردانش با رنگ روغن نقاشی شده و نقاشی روی این پرده ها مربوط به داستان های شاهنامه است.

این نقاشی ها در سال 1320 به پایان رسیدند. در تالار نشیمن واقع در طبقه اول این بنا هم دو پرده حریر و ابریشم با گلدوزی نخ ابریشم متعلق به هنرمندان چینی نیز به چشم می خورند. در کاخ سفید تهران همچنین چندین فرش باارزش و نفیس که توسط هنرمندان و قالی بافان ایرانی بافته شده اند، وجود دارند. این فرش ها به دستور رضا شاه تهیه شدند. در سفره خانه تالار کاخ بزرگترین فرش موجود در این بنا بر روی زمین پهن شده که 140 رج، 145 متر مربع مساحت دارد. طرح این فرش بسیار بزرگ، شمسه و قندیل است.

در سالن انتظار طبقه اول کاخ ملت تهران فرش بسیار زیبایی به مساحت 145 متر مربع اثری از هنرمندان کرمانی به نام فرش ارجمندی وجود دارد. گره بکار رفته در این فرش از جنس پرز پشم بوده و رنگ حاشیه و رنگ زمینه فرش ارجمند متمایل به کرم است. از دیگر اشیای موجود در کاخ سفید تهران، کریستال های دوران قاجار و همچنین سفالینه های ایران که متعلق به 4000 هزار سال پیش از میلاد تا قرن 7 هجری قمری بوده، هستند. در ویترین سرسرای اول این کاخ، کاسه سفالی به نام سفال چشمه علی قرار دارد. این سفال قرمز متعلق به 5000 سال قبل از میلاد و دوره مس سنگی است. ساخت سفال چشمه علی بدون استفاده از هیچ گونه دستگاهی بوده و در آن زمان هنوز چرخ سفالگری اختراع نشده و به همین دلیل کاملا دست ساز است.

یکی دیگر از سفال های کاخ موزه ملت که در سرسرای طبقه اول قرار دارد، سفال کوباچه است. این سفال دارای لعاب فیروزه ای رنگ بوده و بر روی آن نقوش اسلیمی و همچنین نوشته والله و الا له به خط کوفی نوشته شده اند. در کاخ سفید ظروف چینی آلمانی و کریستالی فرانسوی بسیار باارزشی وجود داشته که به سفارش پهلوی ساخته شده اند و پشت ظروف چینی ارم سلطنتی دیده می شود. در کنار این ظروف، چینی های کارخانه سور ارزش بسیار بالایی دارند و در این ظروف تصاویر ناپلئون بناپارت به رنگ سبز و طلایی بر روی زمینه سفید نقاشی شده اند.

همچنین، در میانه سال 2000 قبل از میلاد در شمال، شمال غربی و شمال شرقی ایران سفال خاکستری پدید آمد که امروزه از این سفال ها در سراسرای اصلی کاخ ملت تهران دیده می شود. همانطور که گفته شد، در این موزه ظروف بسیار زیادی نگهداری می شوند و یکی از این ظروف باارزش در اتاق پذیرایی طبقه همکف قرار دارد. در این اتاق یک سرویس کامل غذاخوری ساخته کارخانه رزنتال دیده می شود که زیبایی آن هر فردی را به خود جذب می کند. پشت این ظروف مارک شرکت رزنتال دیده می شود. همچنین، به دلیل سفارشی بودن این ظروف توسط دربار سلطنتی، حاشیه آنها طلایی و نشان طلایی سلطنتی بر روی آنها حک شد. در جشن های 2500 ساله با این ظروف از میهمانان در کاخ سفید تهران ویژه پذیرایی شد.

لوسترهای این کاخ متعلق به فرانسه، چک و ایتالیا هستند و یکی از زیباترین این لوسترها هم در سفره خانه طبقه اول قرار دارد. در اتاق انتظار طبقه همکف کاخ ملت تهران دو تابلو نقاشی اثری از هنرمندان کارگاه ذوالفنون دیده می شوند. این دو دارای سبک مینیاتور مکتب اصفهان هستند و به صورت سوخت روی چرم کشیده شده اند. نقاشی به نام نبرد لوتزن بر روی پرده ای در دفتر کار شاه دیده می شود. در کاخ سفید تابلوهای نقاشی بسیاری وجود داشته که هم متعلق به هنرمندان ایرانی مانند استاد فرشچیان و هم متعلق به هنرمندان خارجی مانند پل گوگن و مارک شاگال هستند.

یکی از اشیای باارزش و مهم در این کاخ، پیانو بسیار قدیمی بوده که در سرسرای طبقه اول قرار دارد. این پیانو به دستور نیکلای دوم و توسط بکر یکی از هنرمندان به نام اتریشی آلمانی حدود 130 سال پیش ساخته شد. منبت کاری این پیانو نشان دهنده هنر روس ها و خاندان سلطنتی است. کلاویه های این پیانه روکش عاج فیل دارند و تعداد آنها 52 عدد است. در پیانوهای ابتدایی و نخستین پدال وجود نداشت و این پیانو نیز به همین صورت است. هنوز دلیل و سندی وجود ندارد که چرا این پیانو به خانواده پهلوی اهدا شده است.

زمانی که تشک مبلمان داخل کاخ مورد مرمت قرار گرفت، در داخل آنها یک قران کوچک به ابعاد 4 در 5.1 سانتیمتر پیدا شد. این قرآن شامل آیات 1 تا 2 سوره المومنون بوده که 15 بار در 30 صفحه نوشته شده و مضمون این آیات گشایش و پیشروی در کار هست. میز بیلیارد دست ساز و منبت کاری شده موجود در این بنا هم در کارگاه Cox & Yeman ساخته شد و یکی از دیدنی های کاخ ملت تهران به حساب می آید. اگر دوست دارید که هر چه بیشتر درباره جاذبه های دیدنی تهران نظیر کاخ موزه ملت بدانید، می توانید سری به راهنمای سفر به تهران زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.