قلعه ایزدخواست

قلعه ایزدخواست یکی از آثار تاریخی استان فارس مربوط به دوره ساسانیان بوده و در شمال ایزدخواست و در 60 کیلومتری شمال آباده واقع شده است. این قلعه نخستین آپارتمان نشینی در جهان را دارا بوده و با شماره 9800 در تاریخ 11 شهریور 1382 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. چهارطاقی درون این قلعه هم در سال 1327 و با شماره 376 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این دژ نخستین بنای طبقاتی دنیا و بعد از ارگ بم هم بزرگترین سازه خشتی جهان محسوب می شود. این دژ باستانی را با نام های دیگری همچون قلعه سرسنگ یا قلعه کهنه نیز می خوانند.

سازندگان این اثر از عوامل طبیعی بیشترین بهره را برده و شهر خود را روی یک صخره رسوبی بزرگ برپا ساخته اند که از سه سوی رو به پرتگاهی با بلندای 6 تا 15 متر دارد. تنها یک سو که کمابیش همسطح زمین است، یگانه راه درونشد به دژ را در خود جای داده و دری کوچک در ضلع جنوبی دژ است. همین عامل مایه آسودگی و امنیت دژ و دژنشینان درون آن شده و راه دستیابی دشمن به درون دژ را را نشدنی میکرد. بلندای این دژ قلعه استوار از کف زمین های پیرامونی با در نظر گرفتن ساختمان های آن نزدیک به 22 متر هست. اندازه ضلع شمالی دژ نزدیک به 10 متر و ضلع جنوبی 70 متر بوده و درازای دژ که خیابان اصلی است هم از آغاز تا پایان آن 332 متر هست.

در درون دژ خانه های بسیار کوچک با کوچه های بسیار تنگ و باریک دیده می شود. خانه های درون دژ حیاط نداشته و پشت بام طبقه یکم در واقع حیاط طبقه دوم بوده است. همچنین، با بکار بردن چوب اضافه سقف ها، برای خانه های پیرامونی حصار قلعه بالکن ساخته اند که آثار آن هنوز هم به چشم می خورد. در پیرامون ایزدخواست، چندین قلعه دیرینه و برماندهایی از یک سد تاریخی و کاروانسرایی از دوره صفویه بر جای مانده است.