عمارت آقازاده اردبیلی

این خانه قاجاری در مرکز شهر اردبیل قرار گرفته و از جمله نمادهای معماری این شهر شناخته میشود. مالک این خانه حاج اسماعیل که با مناطق آسیای میانه و قفقاز دادوستد می کرد در یکی از سفرهای تجاری به کشور روسیه، نقشه این عمارت را تهیه کرده و به ایران آورد. این خانه قاجاری در عصر ناصری در زمینی مستطیل شکل به مساحت تقریباً هزار و چهارصد مترمربع در دو طبقه و بخشی از آن در سه طبقه (دو بام) بنا شده است. خانه تنها عمارت از هفت عمارت حاج اسماعیل آقااُف تاجر سرشناس دوره قاجار بوده که از آسیب حوادث و گذر زمان جان سالم بدر برده است.

خانه آقازاده اردبیل

این خانه قاجاری مانند بیشتر عمارت های هم عصر خود به صورت متقارن ساخته شده و بخش های مختلفی مانند دهلیز، تنبی (تالار اصلی)، مخارجه، صندوقخانه، نشیمن، قول (قولچا)، دوبام، مطبخ، حمام یری (محل حمام) و … را در خود دارد. عرصه این عمارت شامل دو حیاط بزرگ و کوچک بوده و اعیانیِ آن شامل اندرونی و بیرونی است. حیاط این عمارت در میان دو بنا قرار گرفته است که بنای شرقی شامل سردر ا سکو های سنگی، هشتی (دالان) و در طرفین آن اسطبل اسب ها، انبار علوفه و اقامتگاه خدمه بوده که در سال 1342 خورشیدی طی عملیات تعریض خیابان، این بخش از عمارت از بین رفته است. اما بنای اصلی عمارت که در قسمت غربی ملک قرار دارد از این اتفاق آسیبی ندیده است.
در وسط حیاط آجرفرش شده، حوض سنگی مستطیل شکلی با سنگ های تراشیده و فواره قرار دارد، همچنین با اندکی فاصله در طرفین این حوض سنگی، باغچه های بزرگی با حاشیه های سنگ چینی به چشم می خورد. در قسمت بیرونی یک تالار بزرگ (شاه نشین) با اتاق های دو در وجود دارد، این اتاق که نسبت به سایر بخش های عمارت ارتفاع بیشتری دارد در وسط دو دهلیز و رو به حیاط قرار گرفته است.
اُرسی و درب های چوبی این تالار را می توان برجسته ترین شاهکار هنری بنا دانست که بدست گروهی 15 نفره از هنرمندان روسی ساخته شده است. این گروه از صنعت گران و هنرمندان که به مدت 3 سال در آن عمارت مشغول به کار بوده اند را آقااُف برای اجرای تزئینات این بنا به ایران آورده بوده است. پنجره های دو لایه اُرسی در هفت دهنه (اُرسی هفت دری) با ترکیب هنرمندانه ای از چوب و شیشه های الوان، زیبایی خاصی به این بنا بخشیده است، در قسمت فوقانی اُرسی و سردرها، اسماء متبرکه و آیات قرآنی (از جمله آیت الکرسی) بر روی بته جقه ها به صورت نقاشی پشت شیشه به خط ثلث بالای دیگر نقوش به چشم می خورد که آن را می توان تلفیق بی نظیری از هنر ایرانی و فرهنگ اسلامی دانست. علاوه بر اُرسی تالار اصلی، اُرسی های دیگری نیز به عنوان حائل میان بخش های داخلی ساختمان تعبیه شده است.
نمای داخلی سقف این عمارت را تیرهای چوبی تراش خورده با رنگ آمیزی زیبا تشکیل می دهد.
از دیگر تزئینات داخلی عمارت آقازاده می توان به گچبری های اطراف طاقچه ها، پنجره ها و نقاشی دیواری تالار اصلی اشاره کرد که این عمارت را از سایر بناهای هم عصر خود متمایز می کند. سنگ های اِزاره، ستون ها و تزیینات چوبی ایوان، رواق و هِره، گره چینیِ و تاج آجری، در کنار یکدیگر زیبایی منحصر بفردی به نمای بیرونی بنا بخشیده است.
پس از حاج اسماعیل، مالکیت عمارت به فرزندش محمدهاشم آقازاده اردبیلی رسید که کاربری مسکونی آن تا اوایل دهه هشتاد خورشیدی توسط نوادگان آقازاده حفظ شده بود، سپس این میراث با ارزش جهت نگهداری اصولی و مرمت واگذار گردید و با شماره ثبت 19529 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.