آتشکده مند (معبد کلات)

آتشکده مند مربوط به دوره اشکانیان دوره ساسانیان است و در شهرستان دشتی، درکوه مند و در جوارر وستاهای حیدری و وراوی واقع شد. این اثر در تاریخ 27 تیر 1377 با شماره 2095 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این اثر تاریخی باستانی در دامنه کوه مند و به فاصله حدودا 30 کیلومتری خورموج قرار دارد. در ارتفاع سنگی مشرف به رودخانه خشکی که بستر رودخانه قدیمی است هم آثار حجاری و کوه تراشی در دل صخره وجود دارد. از بستر رودخانه راهی به ارتفاع 60 متر که اولین مدخل آتشکده بوده، کشیده شده است. یک شاه نشین با یک سکوی میانی و یک سکوی افقی که در سمت راست شاه نشین قرار گرفته و یک اتاق قوسی با انحنای منظم که با سنگ و گچ و گل ساخته شده نیز جالب توجه هست.

نمای خارجی فعلی آتشکده عبارتست از یک مدخل با سقف قوسی و دو مدخل مستدیر القاعده و ده حفره به شکل مدخل های طرفین سکوی شاه نشین مدخل اصلی و با اندازه های متفاوت که به احتمال به منزله پنجره و نورگیرهای رواق های اصلی آتشکده بوده اند. آتشکده از سه طبقه میانی یا اصلی، تحتانی و فوقانی تشکیل شده که با هم ارتباط داشته و در عین ارتباط، نوع ساختمان هر یک با دیگری متفاوت بوده که گویا از هر یک از طبقات برای منظور خاصی استفاده میشد.

با توجه به وجود آثار آب انبار و بقایای درختانی از فاصله دویست متری پای کوه احتمال می رود در جلوی آتشکده میدانی وجود داشته و برای جلوگیری از نفوذ سیلاب های شدید در اطراف تپه، بندهای زیادی را از سنگ و گچ ساخته بوده اند. بیش از نیم قرن پیش در جانب شمالی آتشکده و پشت کوه نیز آثار حفره ها و شاه نشین و درختانی وجود داشته و از آنجا راهی به آتشکده منتهی میشد که به مرور زمان و بر اثر ریزش کوه آن آثار از بین رفته اند.

گویا نقشه اصلی مغایر کلات متأثر از مقابر فنیقی است و با توجه به طرز قرار گرفتن دخمه ها بر روی یکدیگر و کم شدن تدریجی ابعاد آنها در طبقات بالاتر، همان نقشه زیگورات ها و میل های خاص مضرس هست که اصلی ایلامی و بابلی دارد اما نقشه صلیبی دهلیزها نقشه هندی و ایرانی است. مقابر کلات دارای صفحه ای مستقل و در عین حال متأثر از تمدن های مختلف ایرانی و هندی و آشوری، فنیقی و ایلامی هست.