تنگ چوگان

تنگ چوگان تنگه ای در نزدیکی شهر بیشاپور در کازرون است که رود شاپور از میان آن سرچشمه می گیرد. سنگ نگاره های نقش برجسته شاهان ساسانی مانند آنچه در نقش رستم و بیستون وجود دارد هم در اطراف آن دیده می شود که برخی از آنها یگانه اند. تمامی نقوش اینجا نیازمند به مرمت فوری است اما هیچ پاسخی نیست. لازم به ذکر است که اینجا ثبت جهانی شده و در این تنگه آثاری چون غار شاپور و 6 نقش از شاپور بزرگ، بهرام اول و دوم و چهارم وجود دارد.

تنگ چوگان محل بازی سنتی چوگان توسط شاهان ساسانی بوده و سه روستای تنگ چوگان سفلی، علیا و وسطی به همراه باغ ها و کشتزارهایی در پهنه ای میان دو کوه در برگیرنده تنگ چوگان قرار دارند. در اولین نقش برجسته، شاپور اول در مرکز نقش و سوار بر اسب به تصویر کشیده شده است. جنازه گردیانوس در زیر پاهای اسب شاپور افتاده و دستان والریان به نشانه اسارت در دست شاپور قرار دارد. فیلیپ نیز در جلوی اسب شاپور زانو زده و تقاضای صلح دارد. افسران و نظامیان ایرانی در 5 ردیف سوار بر اسب در پشت سر شاپور قرار داشته و سربازان و صاحب منصبان رومی نیز در 5 ردیف در جلوی شاپور در حال حمل هدایا و پیشکش هایی برای او دیده می شوند.

در این نقش برجسته 115 پیکر دیده می شود و از این نظر رکورددار نقش برجسته های ایرانی به شمار می آید. دومین نقش برجسته مربوط به پیروزی بهرام دوم بر اعراب بیابانگرد هست. در این نقش برجسته بهرام سوار بر اسب در سمت چپ نقش قرار داشته و اعراب در حال راهنمایی توسط سرداران ایرانی به منظور پیشکش اسب و شتر در مقابل او دیده می شوند. سومین نقش برجسته که کامل ترین و زیباترین نقش برجسته زمان ساسانی به شمار می آید، مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) توسط بهرام اول از اهورامزدا را به تصویر کشیده است. حکاکی این نقش برجسته بسیار هنرمندانه بوده و چین و چروک ها و حرکت لباس و…همگی بسیار زیبا نشان داده شده اند.

همه چیز در این نقش به شکل حیرت انگیزی تناسب دارد. حتی جزئیات فیزیکی اسب و رگ های روی پای اسب نیز مشخص شده است. نقش برجسته چهارم صحنه پیروزی بهرام چهارم بر یاغیان را به تصویر کشیده است. در این نقش پادشاه در مرکز نقش نشسته بر تخت و به صورت روبرو به تصویر کشیده شد در حالیکه در سمت راست او سربازان و سرداران ایرانی به احترام ایستاده و اسرا و یاغیان در سمت چپ توسط سربازان ساسانی به حضور شاه آورده می شوند. نقش برجسته پنجم که در سمت راست تنگه واقع شده و سالم ترین نقش برجسته در میان نقوش 6 گانه است نیز به پیروزی شاپور بر دولت روم اختصاص دارد.

ششمین و آخرین نقش برجسته که آنهم در سمت راست تنگه و دقیقا در کنار جاده واقع شده ، متاسفانه بیشترین آسیب را در طی زمان دیده و قسمت های بالای آن تقریبا از بین رفته است. در این نقش برجسته مراسم دریافت فر ایزدی (حلقه شهریاری) توسط شاپور اول از اهورامزدا و همچنین پیروزی وی در جنگ با رومیان به تصویر کشیده شد. در این نقش زیر سم اسب مظهر اهورامزدا، اهریمن و زیر پای اسب شاپور، گردیانوس امپراتور کشته شده، لگدمال می شوند. فیلیپ نیز طبق معمول جلوی اسب شاه زانو زده و تقاضای صلح و بخشش دارد. در آذر سال 1390 قسمت منگوله اسب سنگ نگاره بهرام دوم در تنگ چوگان توسط فرد یا افرادی با پتک تخریب گشت.