مجموعه ابراهیم خان کرمان

مجموعه ابراهیم خان مجموعه ای از بناهای تاریخی در شهر کرمان است. این مجموعه در ضلع شمالی مجموعه گنجعلی خان و در جوار میدان گنجعلی خان واقع گردید. بانی آن ابراهیم خان ظهیرالدوله، حاکم کرمان در زمان فتحعلیشاه قاجار است و در سال 1231 بنا شد. این مجموعه شامل مدرسه، حمام، آب انبار و بازار بوده و مساحتش 4500 متر مربع است. این مجموعه با الهام از معماری عصر صفویه بنا شده و یکی از مجموعه هایی است که کاشی خشتی هفت رنگ عنصر تزئینی غالب در آن هست.

مدرسه

پلان آن مستطیل شکل بوده و حجره های آن مستطیل شکل هستند و در اطراف و چهار ضلع آن واقع شده اند. عناصر فضایی کارکردی مدرسه عبارتند از حجره مدرسه، کتابخانه، مسجد، اتاق های خادم و چراغ دار و آبکش و سرویس های بهداشتی. ساختمان آن را شاه نشین، محراب، ایوانچه و غرفه های اطراف تشکیل می دهند. در انتهای ایوان قبله هم محرابی از کاشی هفت رنگ وجود دارد. در تمامی بخش های مدرسه عناصر تزئینی مانند گچ بری، کشته بری، مقرنس کاری و کاربندی دیده می شود. ایوان شرقی و برج ساعت این مدرسه هم کاشی کاری و چشم اندازی زیبا دارد.

حمام

حمام ابراهیم خان از دیگر بخش های مجموعه ابراهیم خان در کرمان است که سردر آن در ضلع جنوبی بازار قیصریه مجموعه قرار دارد. سازندگان این حمام آن را همانند دیگر حمام های قدیمی در مکانی پایین تر از سطح زمین احداث کرده اند تا با این روش آبرسانی بهتر صورت گرفته و گرمای داخل حمام نیز تا حد قابل توجهی حفظ شود. در این حمام تزئینات کاشی کاری از نوع خشتی هفت رنگ کار شده که در سردر حمام میتوان آنها را مشاهده کرد.

همچنین طاق حمام نیز به هنر مقرنس کاری مزین شده است. با طی کردن راهرویی زاویه دار میتوان به بخش رختکن حمام رفت که دارای یک گنبد مرکزی، ایوان های جانبی و در مرکز نیز حوض آب هست. این حوض آب نه تنها به زیبایی فضای داخل حمام افزوده ، بلکه نقش پررنگی را در بازتاب نور به درون رختکن ایفا می کند. تزئینات کاربندی از عمده تزئیناتی است که در ستون های سنگی که سقف های حمام بر آنها قرار گرفته ، مشاهده می شود. گرمخانه از دیگر قسمت های حمام است که برای رسیدن به آن باید راهرویی طویل و زاویه دار را طی کرد.

بازار

بازار مجموعه ابراهیم خان به قیصریه زرگری نیز شناخته می شود. این قسمت از مجموعه ابراهیم خان در ضلع شرقی مدرسه و حمام ساخته شده و خوشبختانه کاربری این بخش نیز همانند مدرسه همچنان حفظ شده است. این قسمت از مجموعه نیز همانند دیگر بخش ها تاثیر گرفته از معماری عصر صفویه ساخته شده و کل سقف های آن به همت استادان سازنده کادربندی گشت. این بازارچه دارای 47 باب مغازه و طولی نزدیک به صد متر است که فضای بازار قیصریه در حد فاصل آن ایجاد شده و ورودی به آب انبار، حمام و مدرسه نیز در این بخش قرار دارد.

آب انبار

آب انبار ابراهیم خان در ضلع شمالی قیصریه واقع شده و در عصر خویش یکی از آب انبارهای معتبر شهر کرمان بوده که آب بخشی از شهر قدیم کرمان را تأمین می نمود. سردر آب انبار ابراهیم خان دارای مقرنس کاری و کتیبه ای از کاشی خشتی زینت بخش آن هست. این سردر با دهلیزی مسقف و پله کانی سنگی به پا آب راه دارد و مخزن آن در عمق زمین بنا شده است. کاشی کاری زیبای سردر آب انبار دارای زمینه زرد هست. هفت قاب به شکل گل با گلبرگ های نامنظم در یک خط افقی روی زمینه قرار گرفته اند که زمینه قاب ها سفید و حاشیه آنها سیاه است. داخل هر قاب یک گلدان گل قرار دارد. در فواصل قابها هم دسته گل محمدی و گل کوکب آبی دیده می شود.

حاشیه تابلو دارای زمینه سیاه و نقش آن گلهای ریز قرمز و زرد و خطوط مارپیچی زرد است. حاشیه سیاه و زرد قابی مناسب برای این تابلو بوده تا نقوش متنوع و رنگین تابلو جلوه بیشتری داشته باشد. تضاد رنگی زرد و سیاه در کاشی کاری قاجار نقش مهمی دارد. شکل این ترنج ها با قاب های حاوی گل و گلدان نیز از انواع شکل های منحصر بفرد این مجموعه هست. طبیعت گرایی و منظره پردازی در کاشی کاری های مجموعه ابراهیم خان نمونه ای زیبا و بی نظیر از هنر بومی و محلی منطقه کرمان است که با سایر تزئینات دوره قاجار در شهرهای ایران متفاوت است. پرندگانی چون کبک کوهی، طوطی، گل های پنیرک، لاله، مینا، زنبق و آفتابگردان و…با تنوع در نقش و رنگ به گونه ای جلوه گری می کند که این کاشی ها را همچون نقش قالی کرمان از سایر نقاط ایران متمایز ساخت.