مزار سلطانی بیدخت

مزار سلطانی در شهر بیدخت شهرستان گناباد واقع است. این مزار مدفن برخی از عرفای بزرگ و نامدار ایرانی بوده و ساخت بنای آن در محل دفن سلطان محمد گنابادی در بیدخت گناباد توسط جانشین وی یعنی ملاعلی گنابادی شروع شد. سپس، این بنا توسط جانشینان وی و همچنین دوستان این افراد توسعه یافت به نحوی که به تدریج به صورت مجموعه ای وسیع مشتمل بر حسینیه، کتابخانه، مهمانسرا، اتاق های پذیرایی زائرین و مرکز درمانی با نام بهبودستان با معماری سنتی درآمد.

ساختمان مزار سلطانی بیدخت شامل سه صحن وسیع متصل به هم است. در اطراف این سه صحن هم اتاق هایی بنا شده که برای اسکان عموم در نظر گرفته گشته است. صحن بالا یا صحن کوثر شامل اتاق هایی در اطراف و یک حوض در وسط هست. آب این حوض به آب قنات جاری در بیدخت متصل بوده و با معماری خاصی به صحن وارد شده است. در ضلع غربی صحن کوثر هم مهمانخانه ای ساخته شده که در مراسم مذهبی از میهمانان در آن پذیرایی می شود.

در صحن وسط نیز همچون صحن کوثر، اتاق هایی در اطراف بنا شده است. در مرکز صحن وسط، ساختمان بقعه مزار سلطانی قرار دارد و در این بقعه پنج تن از اقطاب دراویش گنابادی مدفون هستند. در ضلع غربی این صحن نیز حسینیه ای قرار دارد که جهت برگزاری مراسم مذهبی از آن استفاده می گردد. صحن پایین که نسبت به صحن وسط در ارتفاع پایین تری قرار دارد هم دارای یک حوض و اتاق هایی در ضلع شمالی هست. پوشش اول گنبد در سال 1345 قمری (1926 میلادی) پایان پذیرفت. بیشتر معماری بنا را ابوالقاسم توکلی (معمار یزدی) که خود درویش بود، برعهده داشت.

عملیات ساختمان پوشش دوم گنبد که با استفاده از بتن آرمه و تیرآهن در سال 1370 قمری شروع شد هم به مدت یک سال به طول انجامید. بر کتیبه دور گنبد آیاتی از سوره فتح به خط ثلث و توسط مرتضی عبدالرسولی نوشته شد. در روی کاشی گنبد و در اطراف نوک آن دوازده کلمه «هو» به خط نستعلیق، در زیر آن دوازده مرتبه کلمه توحید، در زیر آن به طور یک در میان اسامی شش نبی مرسل، در پایین آن اسامی اهل بیت و در بالای اسامی هر یک از چهارده معصوم جمله محمد رسول الله نقش شد.

تزئینات داخل بقعه سفیدکاری و گچ بری است. در سال 1321 خورشیدی برابر 1361 قمری، ازاره دور بقعه به ارتفاع یک متر و بیست سانتیمتر از کف به خرج مشیرالسلطنه سنگ مرمر شد. حجاری و صیقل نمودن این سنگ به وسیله عبدالولی حجار هنرور، فرزند کرمعلی حجار اصفهانی انجام گردید. سنگ مزبور از معدنی در قائن و در نزدیکی املاک امیر شوکت الملک علم با اجازه و اطلاع وی به بیدخت آورده و تراشیده شد. در سال 1328 خورشیدی، کتیبه داخل بقعه کاشی کاری گشت.

روی این کاشی ها اسامی چهارده معصوم و بعد نام اقطاب سلسله نعمت اللهی مطابق خطبه ای که روزهای جمعه در مزار سلطانی خوانده می شود، البته با تلخیص القاب، به خط ثلث توسط مرتضی عبدالرسولی نوشته شد. هزینه تهیه و نصب این کاشی ها هم توسط سید علی آقا روح الامین تامین گشت. در خرداد 1340 خورشیدی برابر ذیحجه 1380 قمری، مشیرالسلطنه برای آینه کاری داخل بقعه اقدام نمود. در روز یازدهم تیر 1340، عملیات آینه کاری توسط سید باقر فراهی مشهدی شروع و در اردیبهشت سال بعد پایان پذیرفت و شب عید غدیر (اول خرداد 1341) جشن باشکوهی برپا شد.

در این مراسم، پس از خوانده شدن قصایدی در مدح مولا امیرالمومنین، مطالبی درباره تاریخچه بنای مزار سلطانی و کسانی که در تکمیل آن همکاری داشته و خدماتی را ارائه داده بودند، بیان شد. بعدا ایوان های اطراف بقعه نیز آینه کاری گشت و کل هزینه آینه کاری داخل بقعه حدود 62 هزار تومان شد.