مسجد ایاصوفیه استانبول

ایاصوفیه یک بنا و عبادتگاه تاریخی واقع در استانبول است که به عنوان کلیسای جامع مسیحی ارتدوکس، کلیسای جامع کاتولیک رومی، مسجد عثمانی و یک موزه استفاده شد. از ژوئیه سال 2020 هم این بنا توسط رئیس جمهور ترکیه دوباره به عنوان مسجد طبقه بندی شده است. ایاصوفیه از سوی سازمان یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شده و مورد احترام مسیحیان و مسلمانان است و از مهمترین مکان های گردشگری ترکیه محسوب می شود. این بنا یادگار امپراتوری روم شرقی و شاهکار معماری بیزانسی است و یک کلیسای مسیحیت شرقی بود که ساختمان فعلی آن در دوره امپراتوری بیزانس به سال 532 میلادی بنا به دستور همسر امپراتور ژوستینین یکم، تئودورا ساخته شد.

برای بازسازی بنا دو معمار به نام های ایسیدوروس (از میلتوس یا سوکلی فعلی) و آنتِمیوس (از تراللس یا آیدنلی فعلی) مأموریت یافتند. بنا با کار 10 هزار کارگر در طول پنج سال و تحت نظر 100 استاد باشی تکمیل شد و به تاریخ 27 آرالیک 537 افتتاح گشت. این کلیسا نخست کلیسای بزرگ نام گرفت. پس از فتح استانبول، سلطان محمد فاتح دستور داد تا کلیسای ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کنند. سلیمان اول دستور داد نقاشی ها و نگارگری های داخل ایاصوفیه را بپوشانند تا نماز جمعه در آنجا خوانده شود. سلیم دوم به معمار سنان دستور داد که ایاصوفیه را مرمت کند. در زمان مراد سوم هم مناره، منبر و محراب به ساختمان ایاصوفیه افزوده شد.

در زمان مراد چهارم، آیاتی از قرآن به خط مصطفی چلبی در دیوارها و سقف ایاصوفیه نگاشته شد. علاوه بر این، لوحه هایی دور تا دور سقف ایاصوفیه نصب گشت که در آن نام الله، محمد، ابوبکر، عمر، عثمان، علی، حسن و حسین نوشته شده بود. این لوحه ها در زمان سلطنت عبدالمجید با الواح مدوری که به خط ابراهیم افندی نوشته شده بود، جایگزین گردید. پس از اعلام حکومت جمهوری در ترکیه و به قدرت رسیدن آتاتورک، ایاصوفیه به موزه تبدیل شد و تا 11 ژوئیه 2020 به همین شکل باقی ماند.

در این تاریخ با موافقت رجب طیب اردوغان، ایاصوفیه مجدداً به مسجد تبدیل شده و برای برگزاری مراسم عبادی آماده گردید. پس از تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد، جمعه 24 ژوئیه 2020 و پس از 86 سال دوباره در این محل نماز جمعه برگزار شد. ارتفاع گنبد بزرگ این مسجد از سطح زمین 55 متر و قطر آن 31 متر بوده و به وسیله 40 پشت بند بزرگ و روی چهار ستون اصلی سوار شده است. یکی از باارزش ترین هنرهای موجود در این بنا، تزئینات داخلی با موزائیک و ستون های مرمر آن است. این معبد با چنان شکوه و زیبایی دکور شده بود که جاستینیان ها (Justinian) اعلام کردند: «سولومان، ما با ساخت این بنا از شما جلو افتادیم.»

جاستینیان خودش ساخت این کلیسای جامع را دقیقاً دنبال نمود و زیر نظر داشت. این بنا بزرگترین کلیسای زمان خود بوده و این امر برای 1000 سال واقعیت داشت تا اینکه کلیسای جامع در سیویل (Seville) اسپانیا ساخته شد. کلیسای جاستینیان در یک زمان هم یک دستاورد بی نظیر معماری روزگار باستان و هم یک شاهکار معماری عرصه بایزنتاین بود. اثرات ساخت چنین بنای باشکوهی چه از دیدگاه معماری و همچنین علم العبادات در تمامی فرهنگ ها من جمله ارتودکس شرقی، کاتولیک های رومی و بالاخره بر دنیای اسلامی غیرقابل انکار است.

بلندترین ستون ها بین 19 تا 20 متر ارتفاع و حداقل 5/1 متر قطر دارند، از سنگ گرانیت ساخته شده و بزرگترین آنها وزنی در حدود 70 تن دارد. به دستور جاستینان 8 ستون ساخته شده در کورنیت یونان (Cornit) که در بعلبک لبنان (Baalbek) قرار داشتند، برداشته شده و جهت استفاده در ایاصوفیه به محل احداث منتقل گشتند. فضای وسیع داخلی دارای سازه ای بسیار پیچیده است. سالن اصلی کلیسا با گنبدی مرکزی با شعاعی 24/31 متری و ارتفاع 6/55 متری پوشیده شد. این گنبد به نظر می رسد با یکسری سقف های متوالی حاوی 40 پنجره کمانی در زیر آن بدون وزن در فضا قرار گرفته است. وجود این پنجره ها باعث ورود سیل وار نور از همه طرف به داخل سالن می گردد.

با توجه به ترمیمات متعدد گنبد در طول قرن ها به نظر می رسد که گنبد حالت دایره ای کامل خود را از دست داده و بیشتر به یک بیضی می ماند که شعاع آن در نقاط مختلف بین 86/30 تا 24/31 متر هست. گنبد بر روی طاسچه های قرار گرفته تا 4 بخش مقعر (واگرا) مستطیلی که مشکل قرار گرفتن پایه مدور گنبد بر روی یک پایه مستطیلی را حل می نماید. وزن عظیم گنبد ایاصوفیه از طاقچه ها عبور کرده و به 4 موج شکن تا سشه های سالن منتقل می شوند. در بین این 4 ستون گنبد به نظر می رسد که بر روی 4 قوس عظیم شناور گردیده است. این قوس ها در زمان عثمانیان زیر نظر معمار سنان با استفاده از تعدادی آرماتور مستحکم گردیده بودند.

در انتهای بخش غربی (ورودی) و شرقی (محل عبادت) فضاهای موجود در قوس ها دارای نیمه گنبدهایی بوده که خود آنها بر روی سازه های شبیه به گنبدهای دیگری قرار گرفته اند. همه این گنبدها و شبه گنبدها به ترتیبی که در کنار هم قرار گرفته اند، باعث بوجود آمدن فضای مستطیلی و دراز درونی می گردند که گنبد اصلی شامل تاجی بر روی همه آنها قرار گرفته است. تمام سطوح داخلی ساختمان با استفاده از سنگ مرمر چند رنگ، سبز و سفید یا سنگ آذرین بنفش و موزائیک های طلایی پوشیده شده اند. ستون های بزرگ نیز همین نوع روکش را داشته و در نتیجه براق به نظر می آیند.

یکی از منارها (در جنوب غربی) ساخته شده از آجرهای قرمز است. در حالیکه دیگر 3 منار موجود از سنگ مرمر سفید ساخته شده اند. یکی از این 3 منار مرمری که از 2 تای دیگر ظریف تر است، توسط بایزید دوم بنا شده و دو تای بزرگتر دیگر در غرب توسط سلیم دوم بنا گردیده و توسط آرشیتکت عثمانی معمار سنان طراحی شده اند. اگر دوست دارید که هر چه بیشتر درباره دیدنی های استانبول نظیر مسجد ایاصوفیه بدانید، می توانید سری به راهنمای سفر به استانبول زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.