آغاز تأسیس دانشگاه بیرجند به سال 1354 بر می گردد. در سیزدهم خرداد ماه این سال شورای گسترش آموزش عالی در یکصد و دومین نشست خود با تأسیس مؤسسه آموزش عالی در بیرجند موافقت نمود. در مهرماه همان سال دکتر محمدحسن گنجی به عنوان اولین رئیس این مؤسسه مأمور فراهم ساختن مقدمات تأسیس دانشگاه شد. فعالیت آموزشی و علمی دانشگاه بیرجند از سال 1356 با پذیرش 120 دانشجو در سه رشته شیمی، ریاضی و فیزیک در مقطع کارشناسی آغاز شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به مجتمع آموزش عالی تغییر نام یافت و به تدریج مراحل رشد و شکوفایی خود را با سرعت بیشتری ادامه داد. در سال 1368 به مجتمع دانشگاهی تبدیل شد تا اینکه به لحاظ موقعیت شایسته علمی در اسفند ماه سال 1371 به دانشگاه بیرجند ارتقاء یافت. *وضعیت کنونی* دانشگاه بیرجند در حال حاضر با 11دانشکده به عنوان قطب علمی آموزشی شرق کشور و بزرگترین و قدیمی ترین موسسه آموزش عالی استان خراسان جنوبی دارای بیش از 13.000دانشجو در 299 کد رشته در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری و 307 نفر عضو هیأت علمی ثابت می باشد. حضور این تعداد عضو هیأت علمی در دانشگاه بیرجند علاوه بر این که باعث شده نسبت عضو هیأت علمی به دانشجوی این دانشگاه از متوسط کشوری بالاتر باشد که خود در ارتقاء کیفیت آموزشی مؤثر است، موجب بهره مندی سایر مؤسسات آموزش عالی و دستگاه های اجرایی استان از خدمات آموزشی تحقیقاتی آنان شده است. دانشگاه بیرجند در راستای انجام رسالت آموزشی و علمی خود دارای بیش از 150 هزار متر مربع فضای آموزشی شامل کلاس های درس، آزمایشگاه ها و کارگاه های مجموعه های تحقیقاتی، کتابخانه ها، خوابگاه های دانشجویی، فضاهای مذهبی، فرهنگی و ورزشی، بخش های ستادی و اداری و رفاهی می باشد. این دانشگاه برخوردار از 180 آزمایشگاه و کارگاه آموزشی و پژوهشی است که برخی از آزمایشگاه های پژوهشی آن دارای امکانات وf تجهیزات منحصر به فردی در سطح کشور می باشد.