برکه کل

برکه کل یا گنج البحر یک آب انبار تاریخی مربوط به دوره قاجار است که در شهر گراش استان فارس قرار دارد. این اثر در تاریخ 25 اسفند 1379 با شماره 3292 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این آب انبار بزرگترین آب انبار ساخته شده در ایران است. برکه کل در جنوب غربی شهر گراش و در مسیر رودخانه فصلی پئت قرار دارد. برکه کل توسط حاج اسدالله که از نیکوکاران نامی گراش در دوران قاجار به شمار می رود، ساخته شده است. جانمایی این بنا به گونه ای هست که در فصول بارندگی از آب پر شود و آب مورد نیاز در فصول خشکسالی و گرما را تأمین کند. این جانمایی به قدری هنرمندانه صورت گرفته که امروزه و با وجود ساخت و ساز در اطراف بنا و تخریب قسمت های قابل توجهی از مسیرهای آبگیری آب انبار، پس از بارش های فصلی مخزن آب انبار پر می شود.

هیچ کتیبه ای بر این بنا وجود ندارد که بتوان تاریخ دقیق ساخت برکه را از آن استخراج کرد اما با استناد به اسناد تاریخی مربوط به ساخت آب انبار اسدالله، میتوان دوران ساخت آب انبار را به دوره قاجار نسبت داد. در مورد نامگذاری این برکه به کل دو فرضیه وجود دارد: نخست، در زبان اچمی واژه کل معادل کر در زبان فارسی و به معنی ناشنواست. این فرضیه با توجه به نبود سقف در این برکه و عدم پژواک صدا در آن که در ظاهر به نظر می رسد برکه کر است و صداها را نمی شنود، مطرح شده است. فرضیه دوم اما با استدلال به این که در زبان اچمی به گوسفند بدون شاخ کل گفته می شود، این برکه بی سقف را نیز ناقص دیده و نام کل را بر آن نهاده است.

پلان آن به صورت مدور و در نتیجه مخزن آن استوانه ای است. آب انبار کل با مخزنی به حجم 13 میلیون لیتر بزرگ ترین آب انبار ایران هست. با توجه به این حجم، دیواره این بنا از دو لایه داخلی و بیرونی تشکیل شده که در مجموع ضخامت دیواره را به 3 متر می رسانند. قطر داخلی این برکه 29 متر و عمق آن 21 متر معادل 12 قد انسان است. ارتفاع دیواره بیرونی تا پایین سقف فروریخته برکه نیز 5 متر هست. برکه کل شش ورودی برای آبگیری و شش ورودی هم برای آب برداری دارد که با سنگ های تراش خورده کف سازی شده اند.

ورودی های این برکه با طاق های تویزه دار تزئین شده اند. در ورودی های بزرگ که جهت آب برداری از برکه مورد استفاده قرار می گرفته اند، ارتفاع 220 سانتیمتر و عرض دهانه 75 سانتیمتر هست. در ورودی های کوچک تر مختص آبگیری این ابعاد 190 سانتیمتر و 75 سانتیمتر در نظر گرفته شده اند. دسترسی به کف آب انبار از طریق سنگ پله هایی بوده که در زیر یکی از این ورودی ها قرار داشته و امروزه قسمت های زیادی از آن از بین رفته است.