مسجد سنگی ترک

مسجد سنگی ترک یکی از مساجد تاریخی استان آذربایجان شرقی است که در شهر ترک از توابع شهرستان میانه و در 25 کیلومتری شهر میانه واقع شد. اغلب قسمت هایی آن از سنگ ساخته شده است. مسجد ترک از آثار بسیار مهم آذربایجان شرقی بوده و از شگفتی های منحصر بفردی برخوردار است. شیوه معماری و مصالح ساختمانی که در آن بکار رفته، باستان شناسان را به تحیر واداشته و در عین حال تاریخ درخشان هنر معماری اسلامی را در قرون گذشته به تماشای علاقمندان می گذارد.

مسجد سنگی دارای صحنی با دو در ورودی، شبستان و مناره ای است که گلدسته و قسمت فوقانی آن منهدم شد. کتیبه ای در پیشانی دیوار و در داخل هفت ترنج نوشته شده و یک کتیبه سنگی در کنار در ورودی به چشم می خورد. شبستان مسجد مستطیل شکل با ابعاد 90/17 × 5/21 متر است. یک گنبد بزرگ بر فراز جلوخان محراب و 12 گنبد کوچکتر روی ستون های سنگی حجاری شده و جرزهای شبستان استقرار یافته اند. شبستان مسجد دارای یک محراب اصلی با مقرنس کاری ساده و دو محراب کوچکتر سنگی نقش دار بوده که در طرفین محراب اصلی قرار دارند.

تاریخ بنای مسجد سنگی ترک به طور دقیق مشخص نبوده و هیچ کتیبه ای نیز در این رابطه یافت نشده است. نائبی با استناد به نوشته شیخ صفی الدین اردبیلی در قرن هفتم، قدمت ایلخانی را برای این مسجد رد کرده و قدمت قرن اول هجری را تأیید می کند. تاریخ ساخت مسجد جامع ترک که با نام مسجد جامع روستای ترک بالا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، توسط سازمان میراث فرهنگی مربوط به اواخر دوره ایلخانی تشخیص داده شده و در تاریخ 28 مرداد 1348 با شماره 868 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کتیبه ها و کنده کاری های مسجد سنگی ترک به خط نستعلیق مزین شده و ستون های این مسجد از سنگ یکپارچه ساخته شده است. مسجد سنگی ترک از 10 بخش تشکیل شده که ساختمان آن از سنگ و شبستان های آن از آجر بنا شده است. آرامگاه بانی این مسجد در حجره ای در ضلع جنوب شرقی شبستان قرار گرفت. برخی پژوهشگران زلزله شناسی هم مسجد سنگی ترک را منسوب به شخصی به نام خواجه کاووس ترکی نموده اند.