نخل و نخل گردانی یزد

یکی از مراسماتی که ماه محرم در تمام نقاط استان یزد برگزار می شود نخل گردانیست. نخل گردانی نام مراسمی که شیعیان استان یزد به عنوان تشییع نمادین پیکر امام حسین (ع) در عزاداری روز عاشورا برگزار میکنند. البته این مراسم تنها در این استان برگزار نمی شود و در شهرها و آبادی های اطراف کویر مرکزی نیز رواج دارد. از جمله جنوب خراسان، سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان و نائین که البته بیشترین و شاخص ترین نخل های ایران در استان یزد دیده می شود. در مراسم نخل گردانی، مردم، اتاقکی شبیه به تابوت را که با انواع شال ها آراسته شده است حمل می کنند. اتاقک یا همان نخل، جنسی چوبی دارد به شکل مکعب مستطیل و با بامی شیروانی. چارچوب آن بر اساس کوچک یا بزرگی، دارای چوب بستی با یک کف بند شامل هشت تا بیست تیرچه چوبی و الوار و چهار تا دوازده ستون چوبی بلند است. تنه نخل از به هم پیوستن تعدادی ترکه، تیرک، دستک و چند قید و بست تشکیل شده است؛ دو جبهه جلو و عقب نخل نیزچوبی و معمولاً مشبک است. فاصله سطح قاعده نخل تا زمین نیز چهل تا پنجاه سانتیمتر است. این فاصله به اندازه ای است که هنگام بلند کردن نخل از زمین ، کمترین فشار به افراد وارد می شود. معمولا ارتفاع دیواره جلویی نخل 2/5 تا 3/5 متر است و فاصله پایه های دستگیره ای به اندازه ای است که چند نفر بین آن قرار گیرند و هر پایه را دو تا چهار نفر به دست می گیرند .

این نخل را تنها در روز عاشورا (10 محرم) بلند کرده و طبق آداب خاص خود می گردانند. البته در برخی مناطق روز 11 محرم این کار انجام میشود.

برای برداشتن نخل در مناطق مختلف، سنت های خاصی وجود دارد و برخی از آن ‎ها همچنان رعایت می شود. به عنوان نمونه در بلند کردن نخل، برداشتن هر پایه آن ، مخصوص صنف، طایفه یا اهل محل خاصی بود و معمولا این حق موروثی بوده است به عنوان مثال در نصرآباد پیشکوه یزد، هر پایه مخصوص صنف های نجار، آهنگر، قصاب ، دباغ ، سراج ، میرآب و مانند آن بوده و امروزه نیز این رسم تا حدودی در این محله و همچنین میبد، تفت و برخی نقاط دیگر پابرجاست.

مردم یزد در گویش محاوره ای به نخل ها «نقل» می گویند و معتقدند که «نخل» یا «نقل» نشانی از قامت برافراشته شهدا دارد. ساخت نخل در یزد چند روز قبل از شروع ماه محرم، توسط «باباهای» (خادمان) میدان شروع می شود و حداقل یک هفته به طول می انجامد.