نشستی با موضوع بررسی نگرش و رفتار زائران و گردشگری شهر مشهد برگزار شد

ایسنا/ براساس آخرین گزارش های بدست آمده، نشستی با موضوع بررسی نگرش و رفتار زائران و گردشگری شهر مشهد برگزار شد.

حامد بخشی در سلسله نشست های موج دوم پیمایش ملی، ارزش ها، نگرش ها و رفتارشناسی گردشگری ایران با موضوع «بررسی نگرش و رفتار زائران و گردشگری شهر مشهد» اظهار کرد: دو موج از طرح پیمایش ملی گردشگری اجرا شده است؛ موج اول گردآوری داده های داخلی در سال 1396 و موج دوم گردآوری داده ها 1401 انجام شد. مهر زمان گردآوری داده ها انتخاب شد و شیوه نمونه گیری ما، نمونه گیری در مبدا بود. به این صورت که پرسشگران به منازل افراد مراجعه کرده و از آنها خواسته اند سفرهای یک سال گذشته خود را توصیف کنند.

وی اضافه کرد: بر مبنای آنچه که از سفرهای سال گذشته شان توصیف میشد، آخرین سفری که در یک سال گذشته انجام داده بودند را مبنا قرار می دادیم و از آنها می خواستیم که آخرین سفر را به صورت تشریحی توصیف کنند. به عنوان مثال مواردی از قبیل سکونت در چه اقامتگاهی، استفاده از خدمات پذیرایی و تغذیه، انتخاب برای مقاصد از موارد این پیمایش بود؛ لذا این ملاک برای ما زائران و گردشگران و به طور کلی افراد جامعه ایرانی است که یک سال گذشته سفر کرده اند و این مورد مبنای آمارگیری ما شد.

بخشی ادامه داد: ما دو رویکرد در پیمایش های گردشگری داریم؛ پیمایش در مقصد که معمولا در مقاصد گردشگری انجام می شود و معمولا سفارش دهنده آن خود مقصد گردشگری است و مد نظر این است که رفتار گردشگران به آن مقصد را توصیف کند. دسته دوم پیمایش ها در مبدا است که هدف آن عام تر از یک مقصد گردشگری است و می خواهد رفتار گردشگری مردم آن جامعه را فارغ از اینکه به کدام مقصد گردشگری سفر می کنند را توصیف کند که پیمایش ما در این دسته قرار می گیرد.

وی پیرامون اینکه نشستی با موضوع بررسی نگرش و رفتار زائران و گردشگری شهر مشهد برگزار شد، عنوان کرد: در این پیمایش در سطح داخلی 5000 نمونه داخلی داشته ایم و بر مبنای این داده ها گزارش انجام شده است و داده های داخلی بر مبنای آخرین سفری که از مهر 1400 تا مهر 1401 اتفاق افتاده، انجام شده است. آنچه که مبنای این آمارگیری است یک ساله منتهی به مهر 1401 است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی گفت: یک مقوله متفاوتی در سال 1401 وجود داشت که مهر 1401 مصادف شد با اعلام پایان محدودیت های کرونایی، لذا پاییز 1401 همراه شد با حجم زیادی از سفرهایی که در سال گذشته یا انجام نشده بود یا بسیار کمتر اتفاق افتاده بود. با توجه به موج پیشین در پاییز سفرهای گردشگری کمی رخ می دهد، این در صورتی است که در آبان و آذر 1401 حجم بالایی از سفرها را در جمع آوری داده ها شاهد بودیم. چیزی حدود 20 تا 30 درصد سفرهای گردشگری سالانه در این 3 ماه اتفاق افتاد و همین مورد کار ما را مشکل کرد، به این دلیل که حجم داده قابل توجهی بود که نه می توانستیم از آن بگذریم و نه در چارچوب یک ساله آماری ما می گنجید، لذا سعی شد در این بخش با دقت آمار انتخاب و ارائه شود.

بخشی عنوان کرد: سهم زائران و گردشگران خراسان رضوی و مشهد را از کل مسافران کشور برآورد کردیم. طبق برآوردی که انجام شده بود خراسان رضوی 25 درصد مسافران و گردشگران را در یک ساله منتهی به مهر 1401 به خود اختصاص داده است. این سهم که مربوط به خراسان رضوی است شامل تمامی سفرهای درون و برون استانی است که در خراسان رضوی اتفاق افتاده و مقصد این استان بوده است.

وی ادامه داد: به طور معمول حدود 13 تا 15 درصد سفرها درون استانی است و 85 درصد دیگر سفرها برون استانی است. سفرهای درون استانی مانند سفر یک فرد سبزواری به مشهد است، به این معنی که این سفرها مبدا و مقصدشان درون استان است. این 15 درصد که برای استان خراسان رضوی 13.9 و برای متوسط کشوری 16.8 است، تقریبا در همین رنج است که باید در نظر گرفته شود.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اظهار کرد: پس از خراسان رضوی، مازندران قرار می گیرد که 15 درصد مسافران و گردشگران را به خود اختصاص می دهد. تهران سهم 7 درصدی، گیلان سهم 10 درصدی، فارس 5 درصد و سایر مقاصد 38 درصد باقی مانده را به خود اختصاص داده اند. نکته جالب توجه این است که سهم استان اصفهان رو به کاهش بوده است، این در حالی است که اصفهان جزو 5 استان اول در موج پیشین بوده است؛ در این موج سهم این استان تنزل پیدا کرده است و در سهم سفرهای این موج پایین تر از آذربایجان شرقی قرار می گیرد.

وی افزود: اگر بخواهیم سهم مشهد را از کل مسافران در نظر بگیریم در مجموع 17 درصد گردشگران را مشهد به خود اختصاص داده است. سهم مشهد به تنهایی از مقاصدی مانند استان مازندران، تهران، گیلان و شیراز بیشتر است. حال چرا در این پیمایش مازندران و گیلان بر خلاف دیگر مقاصد که به صورت شهر و مقصد خاص در نظر گرفته شده است به صورت استان آورده شده به علت پیوستگی شهرهای این استانها است.

بخشی ادامه داد: اما در این موج بین مازندران و گیلان تفاوت ایجاد شده است، به این دلیل که سفر به شمال بیشتر به مازندران الصاق می شود و این سرجمع کردن مازندران و گیلان آمارها و نسبت ها در بحث مقاصد را بر هم می زند. باز هم میتوان دید با اینکه شیراز مقصد پنجم پر بازدید گردشگران داخلی است اصفهان در اینجا جایی ندارد، اما سهم مشهد سهم بالایی است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اظهار کرد: حال اگر بخواهیم ویژگی های جمعیت شناختی زائران و گردشگران مشهد را مقایسه کنیم با ویژگی های جمعیت شناختی زائران و مسافران کل کشور، تقریبا ترکیب جنسیتی در گردشگران و زائران مشهد با کل کشور نسبتا نزدیک است، با این تفاوت که در کل کشور سهم مردان قدری بیشتر و در مشهد سهم زنان بیشتر است. در یکی از مقاله هایی که نگارش شده ما عنوان کردیم که زنان با توجه به محدودیت هایی که برای آنها وجود دارد سفرهای زیارتی را راحت تر انجام می دهند، چرا که برای سفرهای زیارتی زنان نیازی به اجازه همسر ندارند و این نوع از سفرها با محدودیت ها سازگار است، به همین دلیل سهم سفرهای زیارتی در بین زنان بیشتر از سهم زنان است که در مورد مشهد نیز این اتفاق قابل مشاهده است.

بخشی خاطرنشان کرد: در بحث تاهل نیز سهم بیشتر مربوط به متاهلین بوده است. در مشهد نیز به همین ترتیب است و سهم کشوری و مشهد یکسان است. گروه های سنی میانگین زائران و گردشگران مشهد قدری کمتر از میانگین سنی گردشگران کشور است. اگر چه در رده سنی جوان مانند 15 تا 24 ساله ها سهم مشهد قابل توجه است و در بررسی گروه های مسن تر سهم مشهد کمتر می شود. داده ها نشان می دهد که بر خلاف تصور اولیه که مقاصد زیارتی افراد مسن تر را جذب می کند، سهم جمعیت 15 تا 24 سال در این پیمایش در سفرهای مشهد قابل توجه بوده و بیشتر از میانگین کشوری است.

وی اضافه کرد: به لحاظ تحصیلات نیز متوسط تحصیلات زائران و گردشگران مشهد از متوسط تحصیلات کشوری قدری بالاتر است، تقریبا بافت و ساختار جمعیت شناختی گردشگری و زائران مشهد با کشور یکسان است و در بسیار از موارد شاید تفاوتی وجود نداشته باشد، اما باز هم به لحاظ حجمی تحصیلات گردشگران و زائران مشهد بالاتر است.

بخشی ادامه داد: همچنین سهم بی سوادان در گردشگران کشوری بالاتر از زائران و گردشگران مشهد است. همچنین در سطوح افراد دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد نیز می بینیم که سهم زائران و گردشگران مشهد از متوسط گردشگران کشوری قدری بالاتر است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی عنوان کرد: به لحاظ انگیزه سفر نیز انتظار ما این است که انگیزه سفر در زائران و گردشگران شهر مشهد قاعدتا در حوزه انگیزه های زیارتی افزایش داشته باشد که همینطور نیز هست، در حالی که 13.2 انگیزه سفر گردشگران کشوری زیارت بوده و 87.6 درصد انگیزه سفر در زائران و گردشگران مشهد زیارت عنوان شده است.

بخشی ادامه داد: ما معمولا در نوع پیمایش های مقصدی که در شهر مشهد انجام می دهیم، زمانی که پرسشگر نمونه معرفی که برای پرسش انتخاب می کند از اطراف حرم است، چرا که به دلایل مختلف همواره استدلال ما این بوده که اطراف حرم بهترین جایی است که برای نمونه گیری از زائران و گردشگران شهر مشهد انتخاب می شود. به این دلیل که به صورت سنتی افراد زمانی که به مشهد سفر می کنند حتما به حرم می روند و در ادامه باید گفت که ما هر روش جایگزینی را در نظر بگیریم دارای دشواری های بسیار زیادی است، اینکه بخواهیم از اقامتگاه ها آمار بگیریم بخش قابل توجهی از اقامتگاه های زائران و گردشگران در مشهد اقامتگاه های شخصی و اجاره ای است که آماری از آنها وجود ندارد و پراکندگی دارند.

وی اضافه کرد: دشواری که ایجاد می کند این است، زمانی که اطراف حرم از زائران و گردشگران نمونه گیری و هدف از سفر و انگیزه سفر پرسیده می شود، قاعدتا انگیزه فردی که به حرم مراجعه کرده است، زیارت عنوان می شود. ما هیچ گاه درصد زائران و گردشگران درون استانی و برون استانی در اطراف حرم را نمی توانیم محاسبه کنیم. نمونه از مبدا در مشهد این قابلیت را برای ما داشت که بتوانیم درصدهای نسبت افرادی که با انگیزه های غیر زیارتی به مشهد سفر می کنند را سرشماری کنیم.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اظهار کرد: 12.4 درصد گردشگرانی که به مشهد سفر کردند، زیارت را به عنوان انگیزه اعلام نکرده اند؛ پرسش این مرحله به صورت چند پاسخی بوده است، یعنی فرد می توانسته چندین انگیزه را اعلام کند؛ چرا که ما نخواسته بودیم انگیزه اصلی سفر را مطرح کنند. در این پیمایش هدف انگیزه های کلی بوده است که گردشگران برای سفر به مشهد داشته اند. در نهایت میتوان اعلام کرد که از هر 8 نفر که به مشهد سفر کرده اند یک نفر به دلایلی غیر از زیارت از جمله دیدار اقوام، تفریح و سیاحت، ماموریت های کاری و درمان سفر می کند. سهم دیدار اقوام و تفریح و سیاحت بسیار قابل توجه است.

بخشی عنوان کرد: در بحث توزیع فصل و ماه سفر نیز در این پیمایش مورد توجه قرار گرفته است، ساختار سفرها به مقصد مشهد با ساختار سفرهای کلی کشور یکسان است و اینگونه نبوده که شهر مشهد ساختار متفاوتی داشته باشد، در مشهد نیز مسافران همانند کشور توزیع شان در تابستان و بهار بیشتر و در پاییز و زمستان کمتر بوده است؛ البته اندکی سفرهای زمستانه مشهد از متوسط کشوری بیشتر بوده است. اگر بخواهیم به تفکیک ماهها نشان دهیم باید گفت که مشهد در ماههای پایانی سال قدری افزایش و در شهریور قدری نسبت به میانگین کشوری کاهش ورود مسافران را دارد، در فصل فروردین نیز سفر به مقصد مشهد کمی از متوسط سفرهای کشور کمتر است.

وی خاطرنشان کرد: مدت اقامت در مشهد از متوسط کشوری مقداری بیشتر بوده است. در حالی که مدت اقامت در متوسط کشوری 3.5 روز است، متوسط زمان اقامت در مشهد 4.1 روز بوده است. سفرهای به مقصد مشهد قدری بیشتر خانوادگی و با خویشاوندان است و سفرها به سایر مقاصد کشور بیشتر دوستانه و شخصی است. سهم سفرهای خانوادگی و خویشاوندی به مقصد مشهد از متوسط کشوری بیشتر است و سهم مشهد از سفرهای انفرادی و همراه با دوستان مقداری کمتر است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اضافه کرد: نسبت سفرهای درون استانی و برون استانی خراسان رضوی نسبت به سایر مناطق کشور یکسان است و در ویژگی های جمعیت شناختی تفاوت خاصی میان زائران و گردشگران مشهد با متوسط کشوری نمی بینیم.

بخشی گفت: در حالیکه سهم خودرو شخصی در سفرهای کشور حدود 73 درصد است، این سهم در سفرها به مشهد حدود 52 درصد است؛ به این معنی که سفرهای مشهد کمتر با خودروی شخصی و بیشتر با وسایل حمل ونقل عمومی از جمله هواپیما، قطار و اتوبوس انجام می شود. سهم سفرهای هوایی شهر مشهد به نسبت کل کشور نزدیک به 2 برابر است، 9.6 درصد سفرها به مشهد با هواپیما بوده و این در حالی است که میانگین کشوری 5.3 درصد است.

وی ادامه داد: قطار نیز سهم 3 برابری در سفرهای مشهد دارد که سهم بالایی است. در اتوبوس نیز سهم مشهد نسبت به متوسط کشوری بیشتر است. اما بیشترین تفاوت در این حوزه تفاوت بین استفاده از خودروی شخصی به عنوان وسیله نقلیه در مقصد مشهد و سایر مقاصد بوده است، همین ویژگی تا اندازه قابل توجهی طبقه اجتماعی زائران و گردشگران مشهد را نسبت به متوسط کشوری تعیین می کند. به این معنی که مشهد در مجموع یک سفر گران قیمت نسبت به سفرهای متداولی که در کشور انجام می شود، بحساب می آید. با توجه به داده های این پیمایش میتوان گفت که سفر به مشهد بیشتر توسط طبقه اجتماعی متوسط و بالا انجام می گیرد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی گفت: اگر اقامتگاه را به عنوان یک شاخص مصرفی در حوزه منزلت و طبقه اجتماعی در نظر بگیریم سهم اقامتگاه ها 39.7 درصد است. این در حالی است که در یک ساله منتهی به 1401، 10 درصد گردشگران کشوری در هتل اقامت داشته اند و این سهم برای مشهد 24 درصد بوده است. مشهد مقصدی است که به نوعی به سمت مصارف گردشگری نسبتا تجاری تر و گران تر حرکت می کند. استفاده از هتل آپارتمان در شهر مشهد 13 درصد و در سایر کشور 4 درصد بوده است. مهمانسراهای رسمی در کل کشور 4.5 درصد و آمار در مشهد 3.6 درصد بوده است. استفاده از منزل شخصی در سطح کشور 1.33 درصد بوده و در مشهد 0.18 بوده که بسیار ناچیز است.

بخشی ادامه داد: سهم استفاده از مسافرخانه ها در مشهد 7.8 درصد بوده که در متوسط کشوری 3.5 درصد است. منازل اجاره ای در سطح کشور 13.7 درصد بوده که در مشهد 10.5 درصد بوده است به طور کلی سهم اقامتگاه های رسمی در مشهد بیش از متوسط کشوری است و به صورت ویژه استفاده از هتل ها و خانه های شخصی تفاوت معناداری نسبت به متوسط کشوری دارند.

وی گفت: بازدید از جاذبه ها ناظر به استفاده از جاذبه ها در طول سفر افراد به مشهد مد نظر قرار گرفته است، باید ببینیم مسافرانی که به مشهد سفر می کنند در طول سفر خود از جاذبه هایی که بازدید می کنند با سایر مسافران و گردشگران که مقاصد دیگری را برای سفر انتخاب کرده اند متفاوت است یا نه؟ استفاده از جاذبه های تاریخی در مسافران و گردشگران کل کشور قدری بیشتر از گردشگران با مقصد مشهد است، به این معنی که مسافرانی که به مشهد سفر کرده اند کمتر به بازدید از جاذبه های تاریخی پرداخته اند و بیشتر به استفاده از جاذبه های تفریحی مانند استفاده از پارک های آبی پرداخته اند. نزدیک به 40 درصد از زائران و گردشگران مشهد در طول سفر خود از یک جاذبه تفریحی و سرگرمی استفاده کرده اند که این نسبت برای گردشگران کشوری 30 درصد است.

بخشی اظهار کرد: گردشگران و زائران مشهد کمتر در طول سفر خود از جاذبه های طبیعی استفاده کرده اند که سهمی 21 درصدی را به خود اختصاص داده و این در صورتی است که متوسط گردشگران کشوری 42 درصد از جاذبه های طبیعی در سفرهای خود استفاده کرده اند.

وی عنوان کرد: در حوزه جاذبه های مذهبی نیز سهم مشهد همانطور که باید، بیشتر است و 83.7 درصد زائران و گردشگران در طول سفر خود در مشهد از جاذبه زیارتی (حرم) استفاده کرده اند و این سهم در مورد گردشگران کشوری 34.7 درصد است. افرادی که به دیگر مقاصد رفته اند در طول سفر حداقل از یک جاذبه زیارتی دیدن کرده اند.

بخشی در خصوص تهیه حداقل یک بار غذا از بیرون مسافران عنوان کرد: این سهم برای متوسط کشوری حدود 42 درصد است و برای زائران و گردشگران مشهد 45 درصد است و تفاوت معناداری بین این دو آمار در پیمایش وجود ندارد. به لحاظ خرید سوغات نیز تفاوت هایی بین گردشگران کل کشور با مشهد وجود دارد. سهم پوشاک در سوغات و خرید زائران و گردشگران مشهد بالاتر از متوسط کشوری است، این آمار ارقام تقریبا 37 درصد مقابل 25 درصد گردشگران کشوری را نشان می دهد.

وی خاطرنشان کرد: به همین ترتیب حتی سهم سوغات ها و خریدهای خوراکی نیز بیشتر است، مشهد سهمی 43 درصدی در مقایسه با سهم 24 درصدی کل کشور دارد. خرید فرش، صنایع دستی، زیورآلات و وسایل منزل اما تفاوتی در مشهد با سایر کشور وجود ندارد و قابل توجه نیست.