بررسی مفاهیم اصلی در حفاظت از میراث معماری معاصر ایران

ایلنا/ براساس آخرین گزارش های منتشر شده، بررسی مفاهیم اصلی در حفاظت از میراث معماری معاصر ایران صورت پذیرفت.

بابک افشار (عضو هیأت علمی پژوهشکده ابنیه و بافت های تاریخی فرهنگی) در نشست تخصصی هفته پژوهش، موضوع «مفاهیم اصلی در حفاظت از میراث معماری معاصر» را مطرح کرد و گفت: مفاهیم نقش مهمی در شکل دهی و هدایت اعمال انسانی ایفا می کنند. هر چند که اعمال هرگز به وسیله مفاهیم «تعیین» نمی شوند، میتوان گفت که مفاهیم با ایجاد افق های انتظار، به مجموعه اعمال قابل تصور و در نتیجه «محتمل» شکل می دهند و نقش بنیادینی در تبدیل عاملیت های انسانی منفرد به گروه ها، سازمان ها، جوامع و حتی سنت ها ایفا می کنند.

در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی به طور عام و حفاظت از میراث معماری معاصر به عنوان یک گونه خاص از میراث فرهنگی نیز مفاهیم همین تأثیرات اساسی را اعمال می کنند و از همین رو، در اینجا هم موضوعاتی پراهمیت و شایسته توجه هستند.

او افزود: در بحث حاضر، از همین چشم انداز، بررسی مفاهیم ناظر بر حفاظت از میراث معماری معاصر را مدنظر قرار داده ایم. انجام این کار هنگامی که در قالب یک پژوهش علمی مد نظر باشد، پیش از هر چیز نیازمند مواجهه با این پرسش اساسی است که چنین مفاهیمی را چطور میتوان شناخت. یکی از راههای حصول این شناخت تأمل در بنیادی ترین مفاهیم موضوع بحث، در اینجا خود مفهوم «میراث»، و پیش برد بحث از طریق استدلال منطقی و بسط هر مفهوم تازه از دل مفاهیم پیشین است تا در نهایت شبکه ای از مفاهیم غنی شده در پیوند با یکدیگر به منزله یک چارچوب مفهومی روشنگر برای نگاه کردن به مسئله حاصل شود.

راه دیگر، جستجوی معنای مفاهیم در چگونگی کاربست آنها ست؛ یعنی شناسایی مفاهیم از طریق بررسی چگونگی استفاده شان توسط کنشگران این حوزه که برای مثال، می تواند با رجوع به عام ترین و گویاترین مستندات نشانگر این چگونگی یعنی اسناد حفاظتی بین المللی ناظر بر میراث معماری معاصر حاصل شود. در بحث امروز تلاش می کنیم تا هر دوی این شیوه ها را به طور مقدماتی و طی دو گام پی در پی برای پرداخت به موضوع مدنظر قرار دهیم.

افشار تصریح کرد: در گام نخست، از تأمل در مفهوم «میراث» و واسازی آن از طریق استعاره «ماتَرَک» آغاز می کنیم و می کوشیم تا بر این بنیاد فهمی از امکان «معاصر بودن میراث» ذیل «تجربه مدرنیته» ارائه کنیم که بر «فشردگی زمان» و انگاره «پیشرفت» متکی است و زایش مداوم «آینده های تازه» و در نتیجه زایش مداوم «گذشته های تازه» را در پی دارد. گذشته های تازه ای که در عین سپری شدن، هنوز با آنها احساس «هم عصری» می کنیم.

سپس نحوه کاربست مفاهیمی نظیر «معماری معاصر» را در ایران امروز از دو چشم انداز متفاوت، یکی ناظر به طراحی و برنامه ریزی (معماری معاصر ایران به منزله «مآثر و آثار») و دیگر ناظر به تاریخ نگاری و حفاظت (معماری معاصر ایران به منزله «میراث») مطرح می سازیم و با اشاره به مفهوم «دوران های معاصر»، بر قراردادی بودن مفهوم «دوران معاصر» در جامعه خودمان در نسبت با رویداد تاریخی انقلاب مشروطه درنگ می کنیم. در همین امتداد مفهوم «هویت ملی» به منزله «آرزو و حسرت» را در مقابل هویت به معنای «هستی شناسی خودمان» مدنظر قرار می دهیم و به نقش و اهمیت «گذشته نزدیک» و «هویت از پایین» در شکل گیری های هویتی جامعه مان اشاره می کنیم که همگی مفاهیمی بنیادین در پرداخت به میراث معماری معاصر ایران هستند.

عضو هیأت علمی پژوهشکده ابنیه و بافتهای تاریخی فرهنگی پیرامون بررسی مفاهیم اصلی در حفاظت از میراث معماری معاصر ایران تصریح کرد: در گام دوم، با روشی متفاوت، مجموعه ای از اسناد بین المللی ناظر بر حفاظت از میراث معماری معاصر مربوط به نهادهایی نظیر ایکوموس، دوکومومو و تیکی متعلق به بازه زمانی 1990 تا 2022 م را معرفی و بررسی می کنیم.

نحوه انجام کار در این بخش، تحلیل محتوای کیفی متن این اسناد از طریق کدگذاری باز آنها مطابق روال مرسوم در نظریه زمینه ای در مرحله اول و سپس ارزیابی دقیق، پالایش و ساخت دهی به کدهای حاصله با هدف دستیابی به یک چارچوب کدگذاری داده محور در خصوص این اسناد است که در نهایت، به استخراج و معرفی 337 مفهوم طبقه بندی شده از دل این اسناد، ذیل 12 مضمون اساسی مشتمل بر «عاملیت های عمومی»، «عاملیت های میراثی»، «سنخ ها»، «شواهد مادی»، «شواهد غیرمادی»، «بازه های زمانی»، «سطوح جغرافیایی»، «ارزش ها»، «ایده ها»، «دانش ها و روش ها»، «اقدامات» و «تعریف گرها» و شفاف سازی شبکه روابط متقابل میان این مفاهیم و مضامین منجر شده است.

منیژه هادیان دهکردی (رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی) در تشریح اهمیت و نقش موزه های سبز در مواجهه با تغییرات اقلیمی تصریح کرد: امروزه جهان با یک بحران زیست محیطی مواجه است که تمام مناطق جهان و تمام سطوح جامعه را تحت تأثیر قرار داده است به این معنا که انتشار گازهای گلخانه ای منجر به افزایش بالقوه فاجعه بار دمای آب و هوای جهانی و تغییرات اقلیمی شده است.

او افزود: مصرف بی رویه منابع انرژی و مداخلات محیط زیستی و تغییرات اقلیمی ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای نگرانی هایی برای جامعه جهانی به همراه داشت که جنبش های پایداری، سبز، بیانیه ها و کنفرانس های متعدد بین المللی و مهمترین آنها توافقنامه پاریس در سال 2015 حاصل این نگرانی ها است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تصریح کرد: طبق توافق نامه منعقده بین 195 کشور در پاریس در سال 2015 با کاهش مصرف انرژی و سوخت های فسیلی، افزایش دمای جهانی می بایست تا سال 2030 زیر 2 درجه سانتیگراد نگهداشته شود. همچنین در این توافقنامه به نقش مهم موزه ها در «تقویت اجرای آموزش و پرورش، آگاهی های عمومی، مشارکت عمومی و دسترسی عمومی به اطلاعات» در توسعه پایدار اذعان شده است.

او خاطرنشان کرد: از سوی دیگر نوع فعالیتهای موزه ها برای حفظ و نگهداری آثار و همچنین رسالت آموزش و انتقال فرهنگ در جامعه ایجاب می کند که موزه ها چند برابر مراکز دیگر هزینه داشته باشند و انرژی مصرف کنند لذا آگاهی از تأثیرات زیست محیطی منجر به تغییر شیوه در فعالیت نهادهای میراث فرهنگی از جمله موزه ها نیز شد. با این ترتیب طی دو دهۀ گذشته با ورود بحث پایداری در حوزه موزه، مفهوم جدیدی با عنوان «موزه سبز» در جهان ظهور کرد.

هادیان دهکردی افزود: سبز بودن برای یک موزه فقط در مورد ساختمانهای هوشمند، انتخاب محصولات پایدار یا شیوه های آگاه از محیط زیست نیست بلکه در مورد تعهد به آینده در سطح مدیران و کارکنان موزه و انتقال آن به مخاطبان داخلی و خارجی و انتخاب شیوه ما برای زندگی است.

او تصریح کرد: ایجاد سیستم های رتبه بندی موزه های سبز یکی از راهبردهای جهانی برای برقراری مقررات و سیستم نظارتی تضمین کیفیت و تعهد موزه ها نسبت به حفظ گذشته، سبز بودن در زمان حال و پایداری برای آینده است، موضوعی که در ادامه پژوهش های صورت گرفته در قالب پروژه «موزه سبز» توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی در دست تحقیق است.

یاسر حمزوی (عضو هیأت علمی و دانشیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) نیز در این نشست به بیان مواردی در خصوص نتیجه مطالعه منابع مکتوب مبنی بر تاریخچه استفاده از ملاط گچی در بناهای باستانی و تاریخی و همچنین قدیمی ترین بناهای دارای آرایه گچی پرداخت.

او در ادامه نتیجه طبقه بندی فنی آرایه های گچی تاریخی را در قالب نمودارها و تصاویری ارائه داد و در بخش پایانی با تکیه بر 11 پارامتر تأثیرگذار و همچنین دانش پیش از مداخله و حین مداخله، دستورالعمل های مرمتی در قالب نمودارهایی ارائه شد. همچنین پیشنهاد ثبت جهانی آرایه های گچی ایران برای نخستین بار در این جلسه به صورت رسمی اعلام شد.