درج نامی از یک پادشاه گمنام دوره تیموری روی صندوقچه امامزاده یحیی

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین گزارشات بدست رسیده، درج نامی از یک پادشاه گمنام دوره تیموری روی صندوقچه امامزاده یحیی صورت پذیرفته است.

امامزادگان یحیی و محمد در خیابان پانزده خرداد در کوچه امامزاده یحیی قرار دارد. این امامزادگان در ناحیه 2 در منطقه 12 واقع شده و جزو نخستین بناهای ساخته شده در دوره خوارزمشاهیان است. بقعه زیر نظر اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه 3 اداره می شود و با شماره 11196 در تاریخ بیست و پنجم مهر سال 1383 در فهرست آثار میراث فرهنگی ثبت شده است.

محله ای که بقعه در آن واقع شده، به محله امامزاده یحیی معروف است. این محله در همسایگی بازار تهران قرار گرفته و از بافتهای قدیمی تهران محسوب می شود. بنای قدیمی بقعه برج خشتی هشت ضلعی بود که مثل سایر بناهای عصر مغول گنبد آجری دوازده ضلعی هرمی شکلی در بالای آن قرار داشت. در زمان قاجار اطراف این برج خشتی، چند ایوان و اتاق و بناهای دیگری ساخته شد. بعد از آنکه بنای قدیمی تخریب شد، در پاییز سال 1320 شمسی بنای جدید از روی نقشه بنای قدیمی و به همان ابعاد قبلی بازسازی شد.

در گذشته، مجموعه امامزاده یحیی شامل مدرسه، شفاخانه، حوض، مسجد، توتستان، غسالخانه و گورستان بوده و در اطراف بقعه، باغ و زمین های زیادی بود. امروز، همه این باغ و زمین های اطراف آن به واحدهای مسکونی و تجاری تبدیل شده اند. عده ای سابقه بنا را به دوره مغول نسبت داده و عده دیگری معتقدند ساخت بنا به دوره حکومت آق قویونلوها بر می گردد.

قدیمی ترین اثر موجود در این بقعه، صندوق چوبی روی مرقد است که تاریخ 895 هجری روی آن حک شده است. نوع معماری گنبد برگرفته از معماری دوره آل بویه است.

در عملیات پی برداری بقعه، در سردابه لوحه برنجی کوچک شش گوشه ای پیدا شد که زیارت نامه امامزاده یحیی به صورت عبارات ناخوانایی به خط نسخ نامرغوب بر روی آن نوشته شده بود. کارشناسان بر این باورند که این لوحه برنجی مربوط به اواخر دوران حکومت صفویه است.

یکی دیگر از اشیای قدیمی در امامزاده یحیی، لوحه کاشی فیروزه ای رنگی است که نوشته هایی با خط نسخ برجسته روی آن نقش گرفته که بنا به گفته مرحوم مصطفوی از بقعه یکی از بزرگان شیعه به اینجا منتقل شده است. این لوحه در قسمت خارجی دیوار خشتی غربی بقعه قدیمی امامزاده یحیی نصب شده بود که در مدت خرابی و مرمت بقعه در موزه ایران باستان نگهداری میشد.

در حاشیه لوحه آیه 60 سوره مائده نقش بسته است. البته گفته می شود قبل از رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، این آیه مبارکه را بر روی الواح و بناهای مربوط به بزرگان شیعه می نگاشتند. کلماتی به خط نسخ در قسمت پایین وسط این لوح کاشی نوشته شده که مربوط به یکی از شخصیتهای مذهب شیعه است که سال 628 هجری قمری یعنی بیست تا بیست و پنج سال بعد از دفن امامزاده یحیی (ع) در جوار تربت آن حضرت مدفون شده است.

قبر امامزاده یحیی و امامزاده محمد هر دو در سرداب کنار یکدیگرند. در شبهای قدر و شبهای جمعه جمعیت زیادی برای زیارت و دعا به این امامزاده می آیند و از شلوغ ترین امامزاده های منطقه است. درباره نام و نسب این امامزادگان چنین نقل شده که نسب سید عزالدین ابوالقاسم یحیی به عبدالله باهر بن امام زین العابدین (ع) می رسد. او بعد از پدر نقابت طالبیه ری، قم و آمل را بر عهده داشت و سال 592 هجری قمری به دست علاء الدین تکش خوارزمشاه به شهادت رسید.

به گفته مرحوم مصطفوی (به نقل از ناصرالدین شاه حسینی) بر روی در قدیمی نه چندان بزرگ بقعه، علاوه بر منبت کاری دو کتیبه کوچک زیر به خط ثلث نگاشته شد: بنده درگاه قرابشاره و معمارالعماره دیوحسن. بر طبق این کتیبه ها میتوان گفت بانی بقعه خشتی قدیم شخصی بنام قرابشاره بوده و دیو حسن، معماری ساختمان آن بوده است. قرا به ترکی یعنی سیاه و در قدیم پیش از اسم غلامان می آمد.

معنی عبارت این است که غلامی با نام بشارت، بانی این بنای متبرک خشتی بوده است. کلمه دیو هم در نواحی مازندران مخصوصاً نواحی سوادکوه پیش از اسم می آمد و در نام خانوادگی هم استفاده میشد و به معنی بزرگ است.

در کتاب امامزادگان دارالخلافه تهران نوشته بهزاد یعقوبی که اطلاعاتی درباره این امامزاده داده آمده: گفته می شود فقط سه امامزاده از بین امامزادگان موجود در دارالخلافه صندوق های تاریخی این چنینی داشته اند و از بین این سه صندوق، صندوق امامزاده یحیی از صندوق های دیگر زیباتر و قدیمی تر بوده که تاریخ روی آن 895 هجری قمری را نشان می دهد.

صندوق امامزاده یحیی حاوی اطلاعات تاریخی مفید و بی سابقه ای است، چرا که این صندوق تنها صندوقی است که نام شاهزاده عضدالدوله فرزند شاهرخ پادشاه معروف تیموری و گوهرشاد خاتون ملکشاه غازی در آن دیده می شود. نام این شاهزاده در هیچ یک از کتب تاریخی مربوط به دوره تیموری نیامده است.

شریف رازی درباره شخصیت امامزاده یحیی چنین نوشت: امامزاده یحیی سیدی شریف بود شیخ منتجب الدین، یکی از علما و فضلای بزرگ که احادیثی را از پدرش شرف الدین محمد و از مشایخ دیگر نقل می کند درباره امامزاده یحیی نوشت: سلطان عترت طاهره، رئیس رؤسای شیعه، صدر علمای عراق قدوة الاکابر، حجه الله علی الخلق ذی الشرفین، کریم الطرفین، سید امراء السادات شرقاُ و غرباُ، ملک الساده و منبع السعاده و کهف الامه و سراج المله و عضو من اعضا الرسول (ص) وجزء من اجزای الوصی والبتول وغیر ذلک.

در منابع آمد پدر این بزرگوار چند دختر داشت و فرزند پسر نداشت. چون مادر یحیی باردار شد، پدرش حضرت رسول (ص) را در خواب دید. عرض کرد یا رسول الله (ص) نام این بچه را که در شکم همسرم است چه بگذارم؟ حضرت فرمودند یحیی. به خاطر همین وقتی این پسر به دنیا آمد، او را یحیی نام گذاشتند.

به نقل از محمد اسماعیل شمس زاده خطیر، همسر امامزاده یحیی دختر عمه سلطان سنجر بن ملکشاه پادشاه مقتدر سلجوقی بود. روزی سلطان سنجر پیش عمه خود رفت و به او گفت هرچه از من میخواهی عنوان کن. ایشان گفتند: حاجتم آن است که دختران من و عزالدین علوی را احترام کنید و تعظیم ایشان نمائید. به همین دلیل، سلطان سنجر به اولاد عزالدین احترام زیادی میگذاشت.

سلطان وقت، طغرل بیک سلجوقی امامزاده یحیی را پیوسته تجلیل و تعظیم میکرد و بارها با امرای دولت برای زیارت و دست بوسی خدمتش شرفیاب میشد. در زمان خوارزمشاهیان، سلطان محمد خوارزمشاه که سنی بسیار متعصبی بود به جنگ طغرل سلجوقی آمد و او را کشت. پس از کشتن طغرل، سلطان محمد، امامزاده یحیی را نیز گرفت و مظلومانه شهید کرد.

بیشتر افراد در خاندان امامزاده یحیی از علما، وزرا، نقبا، فقها، شعرا و متکلمان دوره خود به حساب می آمدند که از برخی از آنان مانند علامه نقیب سید ابوالحسن المطهر، ابوالفضل محمد الشریف الحسین الکوکبی، السید علاءالدین، السید شریف الدین محمد، السید زین الدین مطهر، السید علاءالدین المرتضی، السید تاج الدین علی، السید شمس الدین و السید فخر الدین در کتب تاریخی یاد شد.