جشن سده چگونه جهانی شد؟

ایسنا/ بدنبال آخرین گزارش های منتشر گشته، این پرسش مطرح می شود که جشن سده چگونه جهانی شد؟

«جشن سده» به عنوان میراث ناملموس ایران و مشترک با کشور تاجیکستان روز چهارشنبه 15 آذر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. «سده» از آیین های مهم ایران باستان است که همچنان در مناطقی از ایران و در آغاز شامگاه دهم بهمن برگزار می شود. در این آیین، آتش به همراه آب، باد و خاک از عناصر مقدس به شمار می رود که در بسیاری از جشن های ایرانیان نقش کاربردی داشته است. ایرانیان باستان معتقد بودند آتشی که در این روز افروخته می شود، سمبل و نشانه گرم شدن زمین و آماده شدن برای ورود به فصل بهار است.

علیرضا حسن زاده، مسئول تدوین و تهیه پرونده جشن سده گفت: «جشن سده» به عنوان یکی از جشن های باستانی ایران در دو حوزه فرهنگی زرتشتیان ایران یعنی شهرها و در حوزه های فرهنگی چون کرمان، یزد، شیراز، اصفهان و...برگزار می شود و از سوی دیگر در حوزه فرهنگی خراسان نیز به ویژه در میان روستایی ها این آیین برپا می شود.

او پیرامون اینکه جشن سده چگونه جهانی شد؟ افزود: همه پرونده های میراث ناملموس با همکاری اجتماعات و گروه هایی که حافظ عناصر ناملموس هستند تهیه می شود و پرونده جشن سده هم بر همین مبنا تهیه شده است. این عنصر میراث ناملموس متعلق به حوزه ایران فرهنگی است و مردم تاجیکستان نیز آن را برگزار می کنند. با توجه به جایگاه میراث کشاورزی در تاجیکستان این آیین در آن کشور بیشتر شبیه حوزه فرهنگی خراسان ماست.

رئیس پژوهشکده مردم شناسی به اقداماتی که برای پویایی و حفاظت «سده» باید انجام شود، اشاره کرد و گفت: اصولا هر یک از پرونده های میراث ناملموس دربردارنده مجموعه اقدامات پاسدارانه برای حفظ و معرفی بیشتر عناصر میراث ناملموس است که در پرونده «جشن سده» هم این اقدامات معرفی شده اند و هم اجتماع های برگزار کنندگان این آیین و سازمان ها و انجمن های غیر دولتی و هم نهادهای دولتی را در بردارد. وظیفه نهادهای دولتی از جمله تسهیل برگزاری این آیین در نواحی مختلف کشور و کمک به مردم و انجمن های غیر دولتی است.

او پیرامون اینکه جشن سده چگونه جهانی شد؟ تاکید کرد: طبیعی است که با ثبت جهانی این عنصر، نهادهای دولتی باید حمایت بیشتری از اجتماعات محلی و برگزار کنندگان این آیین داشته باشند. برای حفظ و نگهداشت بیشتر این عنصر، باید از اجتماعات محلی کمک گرفت و در حوزه اقتصاد فرهنگ و رسانه، فعالیتهای گوناگونی را تعریف کرد که در پرونده این اقدامات در هر دو کشور معرفی شده اند.

حسن زاده در پاسخ به این پرسش که گفته شده است در جریان رای گیری پیشنهاد ثبت در حوزه حفاظت اضطراری داده شده و چرا چنین پیشنهادی مطرح شده است؟ اظهار کرد: فکر نمی کنم چنین باشد و بهتر است از نمایندگان ایران که در اجلاس یادشده حضور داشتند سوال کنید. آنچه من به طور آنلاین دیدم، این عنصر در بخش «فهرست معرف» ثبت شد و نه فهرست «میراث در خطر». از سوی دیگر این عنصر در خطر زوال و فراموشی در میان زرتشتیان ایران و مردم تاجیکستان نیست، اما باید از نظر کمّی نقاط برگزار کننده آن در حوزه فرهنگی خراسان تقویت شود.

مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی جشن سده افزود: این عنصر یک میراث ملی در نزد ایرانیان است و ایرانیان آن را دارای ارزش بالایی از نظر فرهنگی و هویتی می دانند و مهمترین منابع ادبی و هویتی ما چون شاهنامه دربردارنده اشارات مفصل و مهم به این عنصر است. این عنصر نماد وحدت اقوام ایرانی و همزیستی صلح آمیز آنان طی قرون بوده است. سده یکی از منابع وحدت و همبستگی ایرانیان بوده و هست. اصولا یکی از مطالبات مردم ایران به ویژه زرتشتیان ایران ثبت جهانی این آیین و جشن کهن بود. پاسخ به این مطالبات سرمایه اجتماعی جامعه را از نظر همبستگی ملی بالاتر می برد. تقویت گفتمان ایران فرهنگی یکی دیگر از نتایج ارزشمند این ثبت است که جایگاه دیپلماسی میراثی را نشان می دهد.

حسن زاده همچنین در پاسخ به اینکه ایران این پرونده را از سال 1399 در فهرست رزرو قرار داده، آیا به جز تاجیکستان کشورهای دیگری می توانستند به این پرونده بپیوندند؟ و چرا در این پرونده مشارکت دیگری را شاهد نبودیم؟ گفت: در حال حاضر دو کشور اصلی برگزارکننده این آیین، ایران و تاجیکستان هستند و در کشورهای دیگر جز این دو کشور جشن مذکور به شکل گسترده برگزار نمی شود. توجه داشته باشید که جشن های آتش به عنوان جشن های بهاری در بسیاری از کشورها برگزار می شوند، اما آن جشن ها «جشن سده» نیستند. «سده» تعریف خاص خود را دارد و این مانند این می ماند که شما جشن سال نو چینی ها را به دلیل پیوند آن با بهار با نوروز یکی بدانید.

این مردم شناس ادامه داد: اصولا از نظر فنی باید تعریف عناصری که قرار است ثبت شوند بسیار روشن و شفاف و قابل فهم برای داوران و کارشناسان غیر ایرانی یونسکو باشد. اگر تعریف عنصر شفاف نباشد ممکن است داوران و کارشناسان نتوانند آن را درک کنند، چون به هر حال فرهنگ دارای ابعاد بافتی است و فهم صورت های فرهنگی هم در دو حوزه فرهنگی جدا متفاوت است. در این موارد داوران و کارشناسان چون موضوع را مبهم می یابند آن را «ریفر» می کنند، توجه کنید ریفر نه دیفر، مانند اتفاقی که برای «مهرگان» افتاد.

حسن زاده تاکید کرد: شفافیت تعریف عنصر برای ثبت جهانی آن بسیار مهم است. بنابراین افزودن دولتهای پیشنهاد دهنده عنصر لزوما یک امتیاز تلقی نمی شود. اندک مواردی چون نوروز است که هم فهم و تعریف آیین آن می تواند شفاف باشد و هم تعداد کشورها و دولتهای پیشنهادد هنده که بتوان آنها را افزود.