اندرونی خانه خان خوراسگان در معرض تخریب کامل قرار گرفته است

ایسنا/ براساس آخرین گزارش های بدست آمده، اندرونی خانه خان خوراسگان در معرض تخریب کامل قرار گرفته است.

علی برهانی رارانی، دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی پژوهشهای مهمی را درباره مجموعه خان خوراسگان به انجام رسانده که یکی از آنها «خانه عطایی و ربی» است. او در توضیح خانه هایی که با عنوان مجموعه خان خوراسگان شناخته می شوند، بیان کرد: در اسناد اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان و در بافت تاریخی خوراسگان که 22 هزار مترمربع وسعت دارد، از 9 خانه تاریخی به نامهای خانه های «سعیدیان»، «نادری»، «رسول حسینی»، «حسن حسینی»، «محمدی»، «صدری»، «کمالی»، «آرایی» و «عطایی و ربی» نام برده شده است. البته تعداد خانه های موجود در بافت تاریخی خوارسگان بسیار بیشتر است اما این 9 خانه مشخص و ثبت شده اند.

او افزود: تعدادی از این خانه ها در اختیار مالکان خصوصی قرار دارد و برخی نیز دارای مالکیت مشترک بین شهرداری خوراسگان، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان و همچنین مالکان خصوصی است.

برهانی با بیان اینکه مجموعه خانه های ذکر شده با عنوان مجموعه خان خوراسگان نیز شناخته می شوند، گفت: برخی علت این عنوان را به «باقر خان خوراسگانی» نسبت می دهند که از حاکمان اواخر دوره زندیه بوه است و حتی چند روز نیز خود را پادشاه ایران خواند، اما واقعیت جز این است و دلیل نامیدن این مجموعه خانه ها با عنوان خانه خان خوراسگان به حضور خان های محلی باز می گردد که یکی از آنها «محمد علی خان امین الرعایا» بود که با ظل السلطان، حاکم اصفهان ارتباط داشته و احتمالاً لقب خان را نیز از او گرفته است.

او اضافه کرد: این فرد واسطه بین ظل السلطان با مردم بود و از میان 9 خانه ای که نام برده شد حداقل 4 خانه «آرایی»، «رسول حسینی»، «عطایی و ربی» و همچنین «خانه صدری» که در گزارش اداره کل میراث فرهنگی استان نیز آمده، متعلق به «محمدعلی خان امین الرعایا» بوده اند.

این باستان شناس تأکید کرد: خانه سید رسول حسینی که یکی از بزرگترین و زیباترین این خانه ها و تحت مالکیت مشترک شخصی و میراثی است، بخش های مختلفی مانند سردر، سنگر، هشتی، اتاق ارسی دو رو، اتاق پنج دری آینه کاری، باغ، اتاق تابستانی، برج های نگهبانی و «گاو چاه» دارد. مهمترین بخش این خانه و باغ سه هزار متری، اتاق پنج دری آینه کاری و اتاق ارسی دو رو است.

او ادامه داد: از همان ابتدا با عبور از ساباط منتهی به این خانه و مشاهده سردر آن، هر بیننده ای متوجه می شود که قرار است با خانه ای باشکوه روبرو شود. پس از عبور از هشتی و دالان به حیاط خانه می رسیم. اتاق ارسی دورو، در مرکز آن، دارای یک ارسی پنج دری گرانبها و نقاشی های نفیس قاجاری و علی الخصوص یک حوض سنگی از جنس مرمر است. زیبایی این اتاق به حدی است که با وجود ریزش بخشی از سقف و سرقت برخی از نقاشی های آن، هنوز شکوه خود را حفظ کرده است. جالب اینکه این ارسی به طرف بخش دیگری از خانه باز میشده و اکنون مسدود و جدا شده است.

برهانی یادآوری کرد: بخش دیگر، اتاق زیبای پنج دری آینه کاری است. در این اتاق تصاویر شخصیتهایی نقاشی شده که به گفته برخی پژوهشگران، تصویر باقرخان خوراسگانی» است. اما این نقاشی ها، تصویری از «محمد علی خان امین الرعایا» و «ارباب محمد کریم»، از خان های قریه خوراسگان در دوره قاجار است. مطلبی که با توجه به پژوهش های نادرقلی نادری رارانی درست به نظر می رسد و نمیتوان آنها را تصاویر باقر خان دانست.

او توضیح داد: در باغ این خانه، یک اتاق تابستانی مخروبه قرار گرفته است. در انتهای این اتاق، شومینه ای گچ بری شده و زیبا خودنمایی می کند اما دو برج این باغ نیز وضع خوبی ندارند. یکی از آنها در آستانه فروریختن است و بخشی از آن توسط شهرداری مرمت شده و دیگری نیز حال خوشی ندارد. پشت یکی از این برج ها گاو چاهی قرار گرفته که به علت ریختن آوار دیوارها قابل مشاهده نیست.

این دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی تصریح کرد: خانه دیگر که در زیر ساباط کوچه خان قرار دارد، «خانه سعیدیان» است. خانه ای کوچک که با وجود مرمت ناشیانه آن هنوز زیبایی خود را حفظ کرده است. این خانه که در تملک اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوده و برای اسکان کارمندان آن سازمان در نظر گرفته شده است. شومینه ای زیبا در یکی از اتاق های این خانه وجود دارد.

او با بیان اینکه خانه دیگری که روبروی خانه سعیدیان قرار گرفته، «خانه کمالی» است، بیان کرد: این خانه ، نیمه مخروبه و تحت مالکیت اداره کل میراث فرهنگی استان است. اتاق ها، پنجره ها و ایوان زیبا و بلند آن شکوهی دیرینه را به نمایش گذاشته است. با این وجود قسمت هایی از این خانه کاملاً تخریب شده و سایر بخش ها نیز فاصله ای تا ریزش کامل ندارد.

برهانی رارانی با اشاره به خانه محمدی افزود: در سمت راست خانه سعیدیان نیز خانه ای قرار گرفته که با نام «خانه محمدی» ثبت شده و علی رغم پیگیری های زیاد مشخص نشد مالک فعلی این خانه چه کسی است؛ اما بنا به گفته اهالی محله، زیبایی این خانه کمتر از سایر خانه ها نیست و از آنجایی که کسی در آن زندگی نمی کند، سرنوشتی مشابه با خانه کمالی برای آن دور از انتظار نیست.

برهانی اضافه کرد: خانه پنجم که یکی از زیباترین و ناشناخته ترین خانه های این بافت تاریخی محسوب می شود، «خانه صدری» است. بادگیرها، کتیبه های اشعار و تزئیناتی مانند مقرنس کاری از ویژگی های این خانه تاریخی است.

این باستان شناس توضیح داد که اگر بخواهیم دیگر خانه های این بافت تاریخی را بشناسیم، باید کمی آن سوتر و به نزدیکی مسجد گلزار خوراسگان برویم؛ جایی که یک هشتی و ساباط و چندین باب خانه قرار دارد.

او سپس گفت: اولین خانه، «خانه آرایی» است؛ خانه ای که زیباترین بخش های اسرارآمیز این بافت تاریخی در آن بچشم می آید.

برهانی افزود: اندک تصاویری که از این خانه در دست است، شکوه بی نظیر آن را به نمایش می گذارد. این خانه از قسمت های مختلفی از جمله، گاو چاه، دیوان خانه، شربت خانه، مطبخ، حوائج خانه و عمارت تشکیل شده است. اما زیباترین بخش های آن در بخش «عمارت» این خانه قرار دارد. ارسی گل و ارسی نقش دو بخش درخشان این خانه و دارای زیباترین تزیینات معماری ایرانی است. نکته جالب توجه در ارسی گل، نقاشی داستان های ایرانی است که در مقرنس های آن تصویر شده است.

این دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی بیان کرد: هر ضلع عمارت خانه آرایی، یکی از این شاهکارهای معماری و هنری قرار دارد؛ یک طرف آن ارسی گل، طرف دیگر ارسی نقش و دیگرسو ارسی دوروی خانه سید رسول حسینی قرار دارد و در ضلع آخر ایوان بادگیر خانه صدری وجود داشته است. این خانه ها طی سالهای گذشته با دیوارکشی از یکدیگر جدا شده اند.

او ادامه داد: اگر باز به هشتی و ساباط قسمت شمالی برگردیم. جایی که یکی از درهای واقع در آن، ما را به یک محوطه باز هدایت می کند که روزگاری بخش انبار و کارگاه قالی بافی خان در آن قرار داشته است اما با وجود تخریب های سالهای اخیر هنوز نشانه هایی از گذشته را در خود دارد.

برهانی به دو خانه دیگر از مجموعه خان خوراسگان اشاره کرده و گفت: دو در دیگر اما ما را به خانه هایی می برد که با نام خانه های «نادری» و «سید حسن حسینی» شناخته می شود. این دو خانه که در گذشته یک خانه واحد را تشکیل می داده اند، تحت مالکیت مشترک اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و مالک خصوصی قرار دارد و از بخش های زیبایی تشکیل شده اند که اندک تصاویر موجود از آن، تأیید کننده این موضوع است.

این باستان شناس خاطرنشان کرد: خانه نهم و آخرین خانه که یکی از مهجورترین خانه های این بافت تاریخی محسوب می شود؛ «خانه عطایی و ربی» است. درب این خانه، بیرون از ساباط و هشتی یاد شده قرار دارد. اطلاعات موجود از این خانه محدود به چند تصویر و چند نوشته خطی در پرونده های میراثی است.

او با بیان اینکه «خانه عطایی و ربی» جزئی از 4 خانه ای است که امروز خانه خان خوراسگان را تشکیل داده، بیان کرد: این خانه براساس سند 795 مترمربع و براساس نقشه 808 مترمربع مساحت دارد. خانه عطایی و ربی که تا کنون هیچ عکسی از آن منتشر نشده است، به طور مشترک در اختیار مالکان خصوصی، شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان قرار دارد.

این باستان شناس اضافه کرد: شهرداری خوراسگان 2 دانگ از این خانه را در دهه 80 از خاندان عطایی خریداری کرد، یک دانگ توسط اداره کل میراث فرهنگی استان خریداری شد و 3 دانگ نیز در اختیار مالک خصوصی یعنی خاندان ربی قرار دارد.

برهانی با بیان اینکه خاندان خان خوارسگان 5 نفر بودند که سلسله وار قدرت داشته اند، تصریح کرد: خان آخر که «میرزا فضل الله» است از سوی ظل السلطان به خان ملقب شد و به عنوان مهریه عروس او در سند ازدواجش قسمتی از خانه آرایی ذکر شده که به دیوانخانه معروف است؛ ضمن اینکه وقتی از اندرونی صحبت می شود منظور همان «خانه عطایی و ربی» است.

برهانی گفت: یکی از نکات جالب در «خانه عطایی و ربی» که دو جبهه اصلی و حیاط مرکزی دارد، مدل کوچکتری از خانه بزرگتر است، این است که دو اتاق آن سرتاسر دارای نقاشی هایی است که بعدها برای روشنایی بیشتر روی نقاشی ها با گچ سفید پوشانده شده و از این رو این تزئینات سالم باقی مانده اند و این حیث مشابه خانه آرایی است.

او افزود: در واقع خانه آرایی دو قسمت خیلی مهم به نام «ارسی گل» و «ارسی نقش» دارد و قسمت های ریخته ی نقاشی هایش مشابه آن دو اتاق خانه عطایی و ربی است. همچنین عناصری مانند مطبخ، حوائج خانه و زیرزمین از قسمت های مهم این خانه است.

برهانی با اشاره به آسیب های «خانه عطایی و ربی» توضیح داد: خانه عطایی و ربی از همان دهه 80 که یک دانگ آن توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان و 2 دانگ نیز توسط شهرداری خریداری شد، تاکنون بلاتکلیف باقی مانده است. این خانه اما کاملاً رها شده و اکنون در وضعیت نامناسبی قرار گرفته و از همه طرف مورد دستبرد قرار گرفته ولی همچنان زیبایی خود را حفظ کرده است.

این باستان شناس پیرامون اینکه اندرونی خانه خان خوراسگان در معرض تخریب کامل قرار گرفته است، تأکید کرد: شرایط امروز خانه عطایی و ربی در حالی است که اگر این خانه و 8 خانه دیگر و البته خانه های بسیارِ دیگری که در بافت تاریخی خوراسگان قرار دارند، مورد توجه قرار گیرند مجموعه بافتی شکل گرفته و حفظ خواهد شد که کمتر مانند آن در اصفهان باقی مانده است.