نگاهی به موزه چای لاهیجان و تاریخچه آن

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به موزه چای لاهیجان و تاریخچه آن برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

اگرچه روزگاری شهرستان لاهیجان بزرگترین تولید کننده چای در استان گیلان بود، اما با تخریب وسیع باغ های چای و ویلاسازی به جای باغ های چای، اکنون لاهیجان کمترین سهم در تولید چای را در میان شهرستان های گیلان دارد.

کسی چه میداند، پدر چای کاری ایران چه خون دلی خورد تا در باغی که در لاهیجان خریده بود، چای را در ایران کشت و کشت برگهای سبز این نوشیدنی محبوب ایرانی ها را در استانهای شمالی ترویج کند.

مردم محلی و چای کاران فعلی از رنج های کاشف السلطنه در این راه خبر ندارند. از خون دلی که برای آموزش کشت چای در هند دید، از سفرهایی که برای آوردن تخم چای و بوته های چای از هند به لاهیجان کشید و جانش را بر سر این راه گذاشت.

اگر از محلی ها درباره کاشف السلطنه بپرسید، افسانه ای تعریف می کنند که انگار کاشف السطنه عصایی جادویی داشت و با یک ورد، کوههای لاهیجان را پر از بوته های چای کرد.

در شهر لاهیجان، میدانی به نام «کاشف السلطنه» نامگذاری شده است. بلواری که به سمت این میدان می رود، درست جایی قرار گرفته که پدر چای ایران در آن آرام گرفته است. جایی که روزگاری باغ چای اش بود و وصیت کرد او را لای همان بوته های چای دفن کنند. بلواری که به کوههای بلندی می رسد که تماما با بوته های چای پوشیده شده است.

به سمت باغی می روم که «آقا محمدخان قاجار قرانلو» ملقب به کاشف السلطنه، یک شاهزاده قجری، متولد تربت حیدریه اولین باغ چای را در آن احداث کرد. باغی که حالا ثبت ملی شده است.

مقابل باغ فلاحت یا همان نخستین باغی که کاشف السلطنه در آن نخستین بوته های چای را کشت کرد، تابلویی نصب شده که مشخصات باغ در آن نوشته شده است: «باغ کشاورزی لاهیجان با مساحت، 54 هکتار، یادگار کاشف السلطنه پدر چای ایران و نخستین شهردار تهران است که اولین دفتر سازمان چای نیز در زمان کاشف السلطنه هنوز در داخل این باغ سرافراز مانده است. وجود کلکسیون 800 گونه گیاه و درختان و قدمت 90 ساله باغ کشاورزی تلنگر واژه میراث ماندگار این باغ کهن برای شهروندان این شهر است که باید به عنوان یک سرمایه ملی صیانت شود. بی تردید احیای باغ کشاورزی بیش از بیش بر ارزش و هویت آن خواهد افزود.» و سرآخر از مردم خواسته تا برای حمایت از 6500 کشاورز چای کار چای ایرانی بنوشند.

هر چند جای این نوشته در این تابلو خالی است که بسیاری از محصلان شهر لاهیجان در همین باغ فلاحت، روش های نوین کشت و عمل آوری چای را آموختند و بعدها خود باغ های چای را ایجاد و نخستین کارخانه های فرآوری چای را احداث کردند.

نزدیک باغ، وسط میدان، کاشف السلطنه چای کار با عصای جادویی اش ایستاده است. عصایی افسانه ای که اگر نبود، حالا خبری هم از باغ های همیشه سبز چای نبود.

اگر از قدیمی های لاهیجان بپرسید، قصه عصای جادویی را اینگونه روایت می کنند؛ «قدیم ها، کسی در ایران بلد نبود چای کشت کند. انگلیسی ها اجازه نمی دادند تا محصول پرفروش مستعمره شان، جای دیگری کشت شود. چای در انحصار خودشان بود. تا اینکه یک نفر به اسم کاشف السلطنه به هند می رود و تخم چای را داخل عصایش پنهان می کند. تخم ها را به لاهیجان می آورد و در باغش کشت می کند.»

در موزه چای یا بهتر بگوییم جایی که پدر چای ایران در آن آرمیده است، خون دلهای کاشف السلطنه برای آموزش کشت چای در هند و آوردن بوته ها و گلدان های چای از هند به ایران را میتوان شنید و دید. لا به لای سماورهای قدیمی، میان نخستین ابزارهای چای خشک کنی و لای اسناد و عکسهای باقیمانده.

اما اینکه چگونه با مشقت فراوان و مخالفت اربابان محلی بالاخره توانست کشت چای را ابتدا در لاهیجان و سپس در تمام گیلان و بخشهایی از مازندران رواج دهد غرورآفرین است.

در میان عکسها، تعدادی هندی و چینی هم مشاهده می شوند. کاشف السلطنه برای ترویج کشت چای و برای آموزش به کشاورزان گیلان، چای کارانی را از چین و هند به لاهیجان می آورد.

محمود کیانوش با 98 سال سن یکی از چای کاران قدیم لاهیجان است که خود نزد همین چای کاران چینی در باغ فلاحت آموزش دیده بود و سالها در کارخانه چای قوام السلطنه حسابدار بود.

کاشف السلطنه یک بار به دستور شاه قاجار به هند می رود تا چای کاری را فراگیرد ولی پس از آنکه نخستین بوته های چای را به ایران آورد، بارها و بارها به هند سفر کرد تا دست آوردش را بطور کامل در گیلان فراگیر کند و سر آخر هم در یکی از همین سفرهایش به هند در یک سانحه تصادف جانش را در کوتل ملوی شیراز از دست می دهد.

کاشف السلطنه که به خاطر کشت چای جانش را از دست داد، وصیت کرده بوده، در باغ چای خودش دفن شود تا از همان بلندای کوه، نظاره گر باغ های چایی باشد که حاصل رنج هایش است. باغ هایی که متاسفانه این روزها نابود می شوند و به جایش ویلاها یکی یکی سر بر می آورند.

مزار پدر چای ایران سالها لای بوته های چای متروک مانده بود تا اینکه «انجمن آثار ملی» مقرر می کند دو درصد درآمد حاصل از تولید چای برای ساخت مقبره ای در خور شأن برای پدر چای ایران اختصاص یابد.

سال 1335 استاد «هوشنگ سیحون» بنای آرامگاه را طراحی می کند و بنا به همِت «انجمن آثار ملی» به شکل کنونی با اسکلتی از بتن و نمای سنگ تیشه ای توسط مهندس «غفور گنجه ای» ساخته می شود.

بعد از انقلاب 1357، آرامگاه در اختیار «کمیته انقلاب» قرار می گیرد و مدتی تبدیل به باشگاه ورزشی می شود. 10 سال طول می کشد تا این بنا به عنوان یک اثر ملی ثبت شود و در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گیرد. این اداره هم پس از مدتی با ایجاد تغییراتی در بنا، فضای آرامگاه را به «موزه چای» تبدیل کرد و این موزه 8 شهریور سال 1375 رسماً افتتاح شد.

حالا سنگ قبر کاشف السلطنه لا به لای سماورها و طبق های قدیمی مالش چای و اولین دستگاه های چای خشک کنی هنوز نگران سرنوشت چای ایرانی است. چایی که با زحمت فراوان تولید می شود و طعم ایرانی بودنش مشخص است.

براساس مقاله نگاهی به موزه چای لاهیجان و تاریخچه آن باید بدانید که کاشف السلطنه نتیجه «عباس میرزا» در نخستین روز از فروردین 1244 خورشیدی زاده شد و در 31 فروردین 1308 خورشیدی در اثر تصادف جان سپرد.

روی بر قبر بزرگمرد خراسانی، مرمر سیاهی گذاشتند و با خط نستعلیق حکاکی کردند: «هوالباقی؛ جایگاه و مزار شاهزاده حاجی محمد میرزا کاشف السلطنه چای کار است که پس از اتمام تحصیلات در اروپا در 1314 هجری در سن 35 سالگی به سمت ژنرال قنسولی هندوستان رفت و در ضمن توقف در آن سرزمین فن زراعت چای را آموخته و این محصول گرانبها را با هزاران مشقت به رسم ارمغان به وطن عزیز خود آورد، اول کسی بود که چای کاری را در ایران وظیفه همت خود دانسته و تمام عمر علاوه بر خدمات عمده که بر دولت و ملت نموده با نهایت سعی در این راه کوشیده و مجدداً برای توسعه کشت چای در سن 65 سالگی مأمور به هند و چین و ژاپن شده و در مراجعت از راه بوشهر در روز شنبه 31 فروردین 1308 شمسی دو ساعت بعدازظهر در کتل ملو با اتومبیل واژگون و شهید راه وطن شد.»