نتایج بررسی اولیه دستخط منسوب به امام رضا در مسجد جامع ساوه اعلام شد

ایسنا/ براساس گزارش های منتشر گشته، نتایج بررسی اولیه دستخط منسوب به امام رضا در مسجد جامع ساوه اعلام شد.

چندی پیش خبری از کشف یک دست نوشته منسوب به امام رضا (ع) منتشر شد که واکنش های زیادی به دنبال داشت. ماجرا از این قرار بود که یک کتیبه شناس، خط شناس و نسخه شناس به طور اتفاقی هنگامی که از مسجد جامع ساوه دیدن میکرد، با یادگار نوشته ای مواجه شد که پس از تحقیقات علمی روی آن مدعی شد که این یادگار نوشته دستخط علی بن موسی الرضا (ع) است و گفته شد که این خط روی یک آجر خشت 31 در 31 نوشته شده است. همچنین مطرح شد که در این تنها دستخط منسوب به امام رضا (ع) عبارتی نوشته شده که ظاهرا گویای حضور ایشان در این مسجد بوده و در این دستکند، با ذکر نام پنج تن برای همه طلب مغفرت شده است.

با اعلام این کشف، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از ضرورت انتقال این کتیبه به موزه ملی برای مطالعات دقیق تر توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی خبر داد.

هر چند هنوز گزارش رسمی مبنی بر تأیید شدن یا نشدن این دست نوشته منسوب به اما رضا (ع) از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مننتشر نشد اما زهیر طیب، رئیس انجمن علمی تحقیق و تصحیح نسخه های خطی ایران نسبت این دست نوشته به امام رضا (ع) را رد کرد و گفت: بر اساس بازخوردهایی که این خبر داشت، آستان قدس رضوی به عنوان بخش متولی آثار و ابنیه مربوط به حضرت ثامن الحجج واکنشی نسبت به این خبر نداشتند یا محافل اسلامی که در دنیا در این حوزه کار می کنند، از کنار این خبر عبور کردند. کارشناس هایی هم مانند من که در داخل کشور بودند، باید به ناگزیر آن را بررسی می کردند. به هر حال چه با دلایل درون متنی و چه دلایل برون متنی انتساب این متن به حضرت ثامن الحجج مردود است.

این پژوهشگر نسخه های خطی با انتقاد از اینکه این خبر نباید به این سرعت رسانه ای میشد، درباره دلایل رد انتساب این دستکند به امام رضا (ع) اظهار کرد: این فرض را که یک شخصیت دینی با ساختمان یک مسجد قدیمی بدعتی کرده باشد و کتیبه ای منقش کند، مردود میدانم؛ چرا که در آن زمان ایشان ولیعهد بودند و از مزایای حکومتی بهره مند بودند، از این رو به هنرمندان و حکاکان به راحتی دسترسی داشتند و اگر قرار بود کتیبه ای با نام خود در جایی درج کنند مانند کتیبه های سلطانی دیگر، شکل و شمایلی متفاوت داشت و فرض اینکه امام رضا (ع) نیم تا یک روز را صرف کندن نوشته ای روی دیوار مسجد جامع ساوه کنند، منطقی نیست.

طیب اضافه کرد: از هیچ کدام از شخصیت های درجه یک دینی و معصومین نه سفارشی درباره حک کتیبه داریم و نه خبری در این باره. همچنین در احکام فقهی آسیب رساندن به بنای مساجد و یا اموال دیگران به هر نحوی از جمله کنده کاری حرام است. بنابراین خیلی عجیب است که با این فرضیه ها این دست نوشته را به امام رضا (ع) نسبت دهیم. علاوه بر این مفروضات، کتیبه های کوفی هم عصر زمانی که ادعا شده این کتیبه نوشته شده است، هم در ایران و هم در دنیا وجود دارد و خطوط منسوب به خط امام رضا (ع) به وضوح از آن کیفیت هنری این کتیبه ها عاری است.

او افزود: با توجه به دوره زندگی امام رضا (ع) این دیوار نوشته به سده دوم یا آغاز سده سوم هجری مربوط نیست، چون در آن سده ها نقطه گذاری به شیوه امروزی نبوده است. نمونه های متعدد آن در مساجد عتیق نایین، اردستان، خراسان و مساجد بسیار کهن دیگر ایران و نسخه های خطی مصاحف کهن قابل مشاهده است. علاوه بر این، بر خلاف رسم الخط کلاسیک عربی که واو عطف را به "معطوف به" می چسباند، واوهای عطف در این کتیبه غالبا به شیوه نگارش فارسی و جدا از "معطوف به" نوشته شده است.

بنابراین در کهن ترین فرض ممکن، این نگارش را میتوان به نویسنده ای ایرانی در سده چهارم هجری قمری یا حتی سده پس از آن قابل انتساب است و به نظر من این یادداشت از یک فردی عادی بوده و اصلا به معصومین مربوط نیست؛ چرا که حتی یک نمونه مشابه درباره هیچ امام یا امامزاده ای در ایران یا دنیا نداریم.

رئیس انجمن علمی تحقیق و تصحیح نسخه های خطی ایران همچنین گفت: امام رضا (ع) از محل ورودشان به شهر نیشابور بدون اینکه قلم و چکش و دیوار مسجدی باشد، حدیث سلسلة الذهب را فرمودند و هزار و سیصد و اندی سال است که این حدیث مشهور است، چطور ممکن است چنین شخصیت معصومی بخواهد حضور خودش را به این نحو با کندن چنین کتیبه ای ثبت کند؟

او ادامه داد: یکی دیگر از دلایلی که برای رد این دست نوشته وجود دارد این است که هر دست نوشته و اثری منسوب به امام رضا (ع) است، با عنوان الرضا موجود است و در این کتیبه مشاهده می شود که نام ایشان علی بن موسی نوشته شده است.

طیب همچنین در پاسخ به این پرسش که جدا کردن یک کتیبه تاریخی برای پژوهش و بررسی از محل اصلی خود مرسوم است، بیان کرد: کتیبه ها بر حسب میزان اهمیتی که دارند، مورد بررسی و ارزیابی های مختلف قرار می گیرند. برخی از این ارزیابی ها باید زیر دستگاه های خاص و در محیطهای آزمایشی مخصوص انجام شود، بنابراین نمونه برداری در مقیاس کوچک از کتیبه ها در دنیا مرسوم است و انجام می شود. مثلاً در موزه آستان قدس رضوی محراب بعضی از مساجد نگهداری می شود یا در موزه آرمیتاژ محراب مسجد جامع ورامین یا در موزه های ترکیه بخشهایی از محرابهای مساجد این کشور نگهداری می شود. درباره این کتیبه هم شاید این مورد صدق میکرده یا میخواستند از آن حفاظت کنند و قطعا تمام نکاتی را که باید برای حفظ و مراقبت از این کتیبه انجام بدهند، لحاظ می کنند.