نمادها و نقشهای انسی با ذهنیت انتزاعی مادران ترکمن بافته شده اند

ایرنا/ براساس اخبار منتشر شده، نمادها و نقشهای انسی با ذهنیت انتزاعی مادران ترکمن بافته شده اند.

هنرهای سنتی و دست بافته های ترکمن، تاریخچه ای طولانی دارند و نماد فرهنگ، سیر تمدنی، تفکر مردمانی، فراز و نشیب های این قوم را بر آثار مختلف متجلی می سازند.

دست آفریده های منحصر بفرد کاربردی، تزئینی و اعتقادی که در گذر زمان به دست فراموشی و زوال سپرده شد اما حصل خانجانی بانوی هنرمند ترکمن 60 ساله گلستانی با ذوق هنری خود برای جلوگیری از این روند و احیای این هنرها منزل خود را به «موزه تخصصی هنرهای سنتی و دست بافته های داری ترکمن» تبدیل کرد.

از کنار «بلندترین برج آجری جهان» عبور کرده و وارد خیابان «آرش غربی» شدیم و با گذر از چند کوچه از دو بانوی جوان ترکمن که از آن حوالی عبور می کردند سراغ «موزه تخصصی هنرهای سنتی و دست بافته های داری ترکمن» را می گیریم که ما را به سمت «کوی ملأ نفس» خانه خانم خانجانی هدایت می کنند.

با ورود به کوچه یازدهم تابلوی موزه از دور خودنمایی می کند زنگ پلاک 56 را می زنم تا به خانم خانجانی ورودمان را اطلاع دهیم، گوشه ای ایستادم و حرف هایم را در ذهن مرور کردم، بانویی با چارقد زیبای ترکمنی با طرح های سنتی صورتی به استقبالم می آید، جلو رفتم و سلام کردم که با گشاده رویی جواب سلامم را با لهجه ترکمنی داد و مرا به موزه دعوت کرد.

این طراح فرش و احیا کننده فرش های قدیمی ترکمن گفت: از کودکی با فرش بزرگ شدم چون مادرم از بافندگان ماهر منطقه گمیشان بودند و در کنار او این فعالیت را به خوبی یاد گرفتیم.

حصل خانجانی افزود: بعد از ازدواج در کنار بزرگ کردن بچه ها به کار قالیبافی ادامه دادم و با ورود به دانشگاه و شرکت در نمایشگاه های بین المللی فرش با انواع فرش ها آشنا شدم.

مدیرعامل شرکت تعاونی فرش و صنایع دستی ایپک گنبد کاووس اظهار داشت: در سالهای تدریسم در دانشکده کوثر گنبد کاووس در کتابخانه این مکان با کتابهای متعدد خارجی پیرامون بافتهای منسوخ ترکمن آشنا شدم که تلنگری برای احیای آنها و انتقال این میراث گذشتگان به آیندگان شد و براساس آن یک مجموعه را در خانه کوچک خودم ایجاد و دو سوم زندگی ام را به موزه تبدیل کردم.

این بانوی دریافت کننده گواهینامه هنری درجه یک (معادل مدرک دکتری) در رشته قالی بافی بیان کرد: به تعداد قوم ترکمن دست بافته های متنوع وجود داشته که در هیچ نقطه ای در دنیا این مورد در اقوام مختلف نیست و هدف من از شناسایی، گردآوری و بازبافی فرش و دست بافته های قدیمی در این موزه انتقال زحمت های مادران و پدران ترکمن در راستای حفظ و احیای هنر اصیل ترکمن و ارمغان آن برای نسل های آینده است.

این بانوی هنرمند ترکمن گفت: دست بافته های ترکمن مملو از حرف ها، قصه ها و دردهاست که بازدیدکنندگان با دیدن انسی ها، توبره ها، جوال ها، نوار چادرها و زیورآلات با نقوش مختلف، طوایف و تاریخ گذشتگان آشنا می شوند.

وی اظهار داشت: طوایف ترکمن هر کدام جدا از هم زندگی می کردند و چون بیشتر در حال کوچ بوده امکان تقلید از موتیف ها و نمادهای یکدیگر را نداشتند؛ فقط طرح ها و نقشه های هنری آنها زمانی انتقال پیدا می کرد. مثلا وقتی دختری به خانه بخت در طایفه دیگری می رفت بافته های مادر که در ذهنش جای داشت را می بافت.

وی که با احیا و بازبافی طرح انسی متعلق به طایفه ارساری مربوط به قرن هجدهم رتبه نخست بیست و پنجمین نمایشگاه فرش دستبافت ایران را کسب کرده گفت: چند مورد از معروف ترین و پرکاربردترین قالی های ارزشمند ترکمن مربوط به «انسی» بود که مادران با ذهنیت انتزاعی و نیاز به نمادها و نقش های مختلف درختی و محرابی آنها را برای آلاچیق خان و بزرگ قبیله از ابریشم، پشم، الیاف و مواد رنگزا طبیعی می بافتند؛ انسی یعنی با احترام و تعظیم به مکانی همانند آلاچیق وارد شدن و همین قالی انسی باعث می شده با کنار زدنش در ورودی چادرهای ترکمن حالت خمیده وارد خانه خان قبیله شوند.

این طراح فرش و احیا کننده فرش های قدیمی ترکمن گفت: یکی از فرش های موزه مربوط به قرن دوازدهم میلادی به نام فرش سلجوق است که با دیدن عکس آن اقدام به بازبافی و احیای آن با پشم های دست ریس و خودرنگ کردم.

خانجانی افزود: یکی از نمونه قالیچه های ارزشمند با نقوش منسوخ شده موزه مربوط به قالی با طرح آتشکده بوده که مادران ترکمن با ذهنیت انتزاعی با نقش و طرح آتشدان ها و دیوارک ها برای حفاظت آتش دور آتشکده می بافتند که در چند سال اخیر دوباره احیا و بازیافی شده است.

وی اظهار داشت: یکی دیگر از دست بافته های ارزشمند مادران ترکمن «آسمالیق ها» بوده که زمانی که مادر کاروان شتر عروس را به طرف خانه بخت می فرستد در دو طرف شتر این آویختنی ها با نقوش متنوع و نمادین جهت تزئین و زیبایی استفاده می کردند و یکی از طرح های آسمالیق ها که در این موزه آوردم تنها نمونه اش در موزه هنرهای تزئینی پاریس موجود است.

وی بیان کرد: در دل موزه تخصصی دست بافته های داری ترکمن نوار چادرهایی برای بازدید مخاطبان قرار دادیم که در گذشته برای استحکام و زیبایی آلاچیق های نمدی و چوبی ترکمن استفاده می شد. تکنیک های بسیار سختی که مادران ترکمن با ذهنیت خودشان 80 درصد به صورت گلیم و تعدادی هم به صورت برجسته بافی طرح می زده است.

این احیاکننده دست بافته های قدیمی ترکمن گفت: «اوق باش» یکی دیگر از دست بافته های ترکمن بود که به عنوان تیردان برای جلوگیری از آسیب سر چوب های بلند با سر نازک استفاده میشد که سر آن را بسته و روی قاطر و شتر می گذاشتند.

خانجانی افزود: یکی از صنایع دستی بسیار ارزشمند اقوام ترکمن زیورآلات آنها بوده که پدران ترکمن با ظرافت و تکنیک های زیبا در صدها سال پیش برای فرزندان، نوعروسان، مادران و همسران انواع و اقسام زیورآلات را می ساختند که یکی از نمونه های بسیار قدیمی این هنر در این موزه برای آشنایی نسل جوان به نمایش گذاشته شده است.

وی اظهار داشت: فرهنگ نماز در اقوام ترکمن بسیار مهم بوده و بزرگان و سالخوردگان خانواده با کلاه مشکی و جوانان با کلاه سفید این فرهنگ را بجا می آوردند که در این موزه برای تعریف این فرهنگ از کلاه مشکی مردان ترکمن در کنار سجاده بافت که در قسمت پیشانی جانمازی از پشم شتر استفاده شد، چرا که شتر برای ترکمن بسیار مقدس است.

وی بیان کرد: احترامی که ترکمن به اهل بیت پیامبر (ص) دارند ارادت در دست بافته هایشان ملموس است. من هم جلوه های رضوی در دل صنایع دستی ترکمن را با تابلویی از ابریشم همراه با طرح ها و نمادهای زیورآلات، نقش قالی، نقش گلیم با ذکر حدیث و ضریح امام رضا (ع) و در تابلو دیگری هم با طرح شب و تبلور پرواز هشت پرنده تا ضریح ایشان نشان دادم.