آیین های جالب سمنانی ها در ایام نوروز

ایسنا/ این خبر پیرامون آیین های جالب سمنانی ها در ایام نوروز برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

هانی رستگاران، مسئول ثبت آثار و حرایم میراث ملی استان سمنان پیرامون آیین های جالب سمنانی ها در ایام نوروز گفت: «نوروزخوانی» از جمله رسم های مرسوم در شهرستان دامغان استان سمنان است. در دامغان «نوروزخوانی» از گذشته تاکنون رواج داشته و نوروزخوانان از اواسط اسفند برای نوید سال نو به دیگر نقاط این شهرستان می رفتند تا آمدن بهار را مژده بدهند. نوروزخوان در حالی که چوبی به دست داشته به همراه فردی که «پس خوان» یا «کیسه دار» نامیده می شود، به در خانه اهالی رفته، با چوب خود به در خانه زده و داخل می شود.

این افراد با خواندن اشعاری در وصف بهار و حضرت علی (ع) و همچنین صاحبخانه، مژده سال نو و بهار را می دهند. صاحبخانه نیز هدایایی چون شکر، برنج، شیرینی، پول و…را به آنها تقدیم می کند و «کیسه دار» هدایا را درون کسیه خود می ریزد. «نوروزخوانی» در مکان خاصی انجام نمی شود و مرسوم است که «نوروزخوانان» به صورت دوره گردی در محله های مختلف این کار را انجام دهند. قدمت «نوروزخوانی» در شهرستان دامغان به بیش از 300 سال می رسد و بنا به گفته آقای سید حسین حسینی «نوروزخوان» روستای حسن آباد در دامغان، اجداد او از چهار نسل قبل نوروزخوانی می کردند.

مسئول ثبت آثار و حرایم میراث ملی استان سمنان، در ادامه آیین های جالب سمنانی ها در ایام نوروز را به این شرح توضیح داد:

«هفت سین» و تحویل سال نو در جای جای سمنان

سفره «هفت سین» یکی از اقلام مهم نوروز در شهرستان شاهرود است و علاوه بر هفت سین مرسوم ( سیب، سمنو، سماق، سنجد، سیر، سبزه و سکه)، شاهرودی ها نقل، گلاب، آب، ماهی، میوه و شیرینی روی سفره می گذارند. همچنین در شاهرود روی ظرف نقل، یک نارنج می گذارند. سپس روز سیزده به در نارنج را نصف می کنند و آب آن را در چای می چکانند و تمام اعضای خانواده از آن می نوشند.

به هنگام تحویل سال نو، زنان شاهرودی و بسطامی به نیت سفیدی شیر می جوشانند و برخی نیز آش رشته می پزند تا رشته کار همسرانشان پربار باشد و گره ای در کار نداشته باشند. خانواده های سنتی شاهرودی نیز در شب عید رشته پلو درست می کنند و قبل از تحویل سال نو پدر یا پدربزرگ خانواده پول در قرآن میگذارد و پس از تحویل سال نو به تمام اعضای خانواده از آن پول به عنوان «دست لاف» (عیدی) هدیه می دهد.

همچنین رسم است مرد خانواده پیش از تحویل سال نو به مسجد می رود و آب دعا را که حاوی زعفران است به عنوان تبرک به خانه می برد. با مقداری از آب، چای درست کرده و بقیه را به نیت رفع نحسی، غم و نکبت روی سر یکدیگر می پاشند.

عرب های مقیم شاهرود به مدت یک هفته، سفره «هفت سین» را پهن کرده و سپس آن را جمع می کنند، این در حالی است که در بسطام سفره «هفت سین» را پس از تحویل سال جدید جمع می کنند، ولی در قدیم این سفره تا سیزده نوروز در اتاق میهمانی پهن بود و امروز هم آب، گلاب و میوه سفره را در گوشه اتاق میگذارند. در شهرستان «کلاته خیج» سفره هفت سین به مدت سیزده روز در اتاق پذیرایی پهن می ماند و در «بیارجمند» به مدت سه روز سفره هفت سین را پهن نگه میدارند و میوه، قرآن، آب، ماهی و شیرینی را روی طاقچه قرار می دهند. در «ده ملا» نیز فقط روز اول عید، سفره پهن است و در «محمدآباد پل ابریشم» روی سفره، آب، گلاب، چراغ، اسپند و کلوچه نیز میگذارند.

در سمنان به هنگام تحویل سال نو، همه اعضای خانواده در خانه های خود گردهم می آیند و دور سفره «هفت سین» می نشینند و شمع و چراغ روشن می کنند. در دل نیت خیر می کنند و به وسایل روی سفره چشم می دوزند. در گذشته، در شاهرود و بسطام یک نفر زمان تحویل سال تیر شلیک میکرد اما امروزه همه از طریق رادیو و تلویزیون متوجه زمان تحویل سال نو می شوند.

«شگون» نوروز را شادباش می گوید

همچنین، از قدیم چنین رسم بوده که پس از تحویل سال نو، شخصی گشاده رو، خوش قدم و نیک زبان در حالی که آب، قرآن و سبزه در دست داشت وارد اتاق میشده و نوروز را شادباش میگفت. این فرد را که در اصطلاح «شگون» می گفتند، زنان خانه قبل از فرا رسیدن سال جدید از طریق استخاره انتخاب میکردند. این فرد یا از اعضای خانواده بود یا یکی از آشنایان نزدیک. در بسطام درون سینی، آب، سبزه، قرآن، گلاب، شمع و یک کوزه شیر میگذارند و شگون با دست گرفتن سینی به اتاق می آید و آب بر سر و روی افراد خانواده می پاشد. صاحبخانه پول یا کادویی به «شگون» می دهد.

به هنگام تحویل سال نو در شاهرود در بعضی از خانواده های سنتی مرسوم است که یکی از آنان به محل سرچشمه شاهرود رفته و کوزه آبی پر می کند و با کوزه آب وارد خانه می شود و آب را بر سر و روی اهالی خانه می پاشد.

همچنین اهالی دامغان چنین می پندارند که به هنگام تحویل سال در هر کجا باشند تا آخر سال حضور در آن مکان برایشان آسان خواهد شد، از این رو برخی از آنان زمان تحویل سال در کنار خانواده حضور می یابند و برخی دیگر به زیارتگاه ها و امامزادگان معصوم می روند. در «ری آباد» افراد مسن به هنگام تحویل سال به امامزاده محل می روند و با دعا و نیایش در این جایگاه سال جدید را آغاز می کنند.

رسم هدیه دادن و هدیه گرفتن در ایام نوروز میان مردم سمنان بیش از پیش معمول است. پدر و مادرها به فرزندان، نوعروسان و تازه دامادان خود به عنوان عیدی پول یا کادو می دهند. تا چندی پیش عیدی کودکان بیشتر تخم مرغ رنگ شده، نخودچی، اسباب بازی و…بوده است.

بازی های نوروزی و آیین چوب بازی

از دیگر آیین های نوروزی بازی های محلی است که در ایام نوروز توسط کودکان و جوانان اجرا می شود. از مهمترین این بازی ها تخم مرغ جنگی و گردوبازی است. در گذشته در شهر شاهرود بچه ها بازی هایی چون خرجستنک، کُبدی، ماتو ماتو، قوق چو، بتراش بتراش و شیرآجیر باش در تعطیلات نوروز انجام می دادند.

رقص «چوب بازی» نیز از بازی هایی است که در روزهای عید، خصوصا عید نوروز انجام می شود. «چوب بازی» بازی حماسی در بین مردان محلی و عشایری است. این رقص در بیشتر مناطق ایران به شکل های گوناگون اجرا می شود و در آن ساز و نواهای خاصی استفاده می شود. مردها با رزم آوری در این میدان توانایی ها و مهارت خود را به دیگران ثابت می کنند و شور و هیجان زیادی را به تماشاگران منتقل می کنند.

رقص «چوب بازی» بیشتر جنبه شادی و نشاط دارد و در این بازی جوان و پیر که نسبت به این بازی آگاهی دارند می توانند شرکت کنند. این مراسم در زمین هموار و صاف، همراه با ساز و نواهای سنتی «سُرنا» و «دهل» آغاز می شود و سپس چوب بازها به صورت یک لنگه پا و چوب به دست وارد میدان می شوند. رقص آنها به حرکت درآوردن و هماهنگ کردن اندام های بدن همراه موسیقی است و حمله و دفاع در مقابل ضربات چوب همدیگر ادامه پیدا می کند. تماشاگران نیز با داد و فریادها و بیان جمله (یادش بده) روحیه فرد چوب زن را برای حمله بالا می برند.

بخش دیگری که این نمایش را جذاب تر می کند، آن است که افراد به هر نحوی که می توانند با چوب ها رقص انجام می دهند و انعطاف پذیری بالا را در این بازی به نمایش میگذارند. علاوه بر این، «چوب بازی» یک جنگ نمادین است که با رو در رو قرار گرفتن جوانان طایفه ها نسبت به هم برتری می جویند، بی آنکه متحمل خسارت یا تلفاتی شوند. در حقیقت این رسم از روستای حسن آباد سمنان شکل گرفت ولی با توسعه و اشتیاق مردم، روستاهای دلازیان، محمودآباد، رکن آباد، خیرآباد و کلاء نیز به آن آگاهی دارند و در تمام جشن ها واعیاد آن را اجرا می کنند.

آیین چوب بازی حسن آبادی به منظور شور و نشاط در بین مردم و احیای سنتهای قدیمی، زنده نگه داشتن فرهنگ و آیین و رسوم گذشتگان این مرز بوم و منتقل کردن آن به نسل های آینده اجرا می شود تا از دلخوشی های قدیم خود تنها یاد نکند و زنده آنها را لمس کند. به این منظور آیین «رقص چوب» یا «چوب بازی» به شماره 2649 در تاریخ 17 اسفند سال 1400 در فهرست آثار میراث ناملموس به ثبت رسید.

«سیزده به در» و آیین های آن در سمنان

«سیزده به در» روز پایانی جشن های نوروزی است. در این روز سمنانی ها بنابر رسمی کهن از خانه ها بیرون رفته و به دشت، صحرا و دامن طبیعت می روند تا آخرین روز ایام نوروز را در دل طبیعت و در کنار سبزه و آب روان و چشمه ها به شادی و خوشی بگذرانند. در شاهرود خانواده ها معمولاً به باغ های اطراف شهر می روند و بیشتر «شنگی پلو» (غذای محلی) و «آش کشمش، نخود و لپه» می پزند.

در قدیم، زنان نازا در حالی که بچه ای در آغوش داشتند از سوراخ میان چنار سوخته بزرگ شهر به نیت بچه دار شدن رد می شدند و می گفتند «سیزده به در سال دیگر بچه بغل». همچنین به شاخه های پایین درخت به نیت بچه دار شدن خود گهواره پارچه ای می بستند.

عرب های مقیم شاهرود نیز در این روز به باغ های اطراف شهر می روند و غذای «مطبگ» (نوعی غذایی محلی) را می پزند. جوانان نیز بازی می کنند. همچنین اهالی این شهرستان در سمنان سبزه سال را با خود به دشت و صحرا می برند و در آب روان جوی یا رودخانه می اندازند. در «محمدآباد پل ابریشم» دخترها سبزه را به پشت بام خانه می اندازند. در گذشته، در بسطام زن ها رنگ سبز طبیعی را در این روز جوشانده و برای زیبایی به ابروهایشان می کشیدند و بهترین لباسشان را می پوشیدند. برای رفع نحسی روز سیزده سوار الاغی می شدند و از کنار برج و باروی قدیمی شهر رد می شدند به این نیت که ستاره قمر در عقرب نباشد و نحسی از بین برود.

از رفتارهای آیینی دختران و زنان نیز در روز سیزده به در، رسم بخت گشایی است. در این روز، در هر شهر و دیاری دختران دم بخت برای گشودن بخت خود و رفتن به خانه شوهر اعمالی را انجام می دهند که به باورهای سنتی رایج در فرهنگشان مربوط می شود. سبزه گره زدن یکی از رایج ترین این آداب در این روز است. دختران سبزه سفره یا سبزه روییده در بیابان را به نیت بخت گشایی گره می زنند. در «محمدآباد پل ابریشم» و «فرومد» هفت عدد سنگ به پشت سرشان می اندازند و هنگام پرتاب سنگ چنین می گویند: «سیزده را به در کردیم، سوار خر کردیم، از قلعه به در کردیم» یا می خواندند: «13 برو 14 بیا، غم برو شادی بیا، محنت برو، روزی بیا»