باستان شناسان با کاوش در گورستان اولتان قالاسی به نشانه هایی از ساسانیان دست یافتند

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، باستان شناسان با کاوش در گورستان اولتان قالاسی به نشانه هایی از ساسانیان دست یافتند.

قبرهای این گورستان در پی عملیات راهسازی در محور ارتباطی پارس آباد به سربند آشکار شدند. در 17 شهریور کاوش های نجات بخشی و اضطراری باستان شناسان با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی آغاز شد که در نتیجه آن، مهمترین گورستان دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی در منطقه شمال غرب ایران و حوزه قفقاز شناسایی شد.

کاوش ها در قبرهای شناسایی شده تا 18 آبان 1401 ادامه داشت. روح الله محمدی، رئیس گروه باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل در میانه این کاوش ها گفته بود: در این گورستان چند دوره تدفین کشف شده است که از آن جمله میتوان به تدفین های جنینی و طاق باز مربوط به دوره اشکانی، تدفین های اوایل دوره اسلامی که به احتمال قوی مربوط به دوره سلجوقی است و تدفین های تابوتی مربوط به دوره اسلامی اشاره کرد.

به نظر باستان شناسان، نخستین یافته ها از این گورستان از جمله سفال ها، ابزارآلات رزم و ریسندگی، قابل مقایسه با آثار دوره اشکانی مکشوفه از گورخمره های بخش «موران» شهرستان گرمی بود. بنابراین نخستین فرضیه هیأت کاوش این بود که گورستان اولتان قالاسی به دوره اشکانی تعلق دارد اما مطالعات بیشتر نشان داد سنت های فرهنگی حاکم بر دوره اشکانی منطقه تا دوره ساسانی تداوم یافته است.

در نتیجه کاوش اضطراری این گورستان بیش از 60 گور مربوط به دوره اسلامی و ساسانی شناسایی، کاوش و مستندنگاری شده است. مطالعات آثار بدست آمده نشان می دهد گورستان اولتان قالاسی نزدیک به 1300 سال برای تدفین اموات مورد استفاده ساکنان شهر تاریخی اولتان قرار میگرفته است. تدفین های جنینی و طاق باز در دوره ساسانی در این منطقه مرسوم بوده و در دوره اسلامی شاهد انواع قبور از نوع چاله ای، تابوت چوبی و قبور با ساختار خشتی هستیم.

از جمله کشفیات مهم کاوش اضطراری در گورستان اولتان قالاسی ظروف شیشه ای است که فرم و تراش آنها نشان دهنده وجود کارگاه های پیشرفته با استادکاران مجرب شیشه گری در 1700 سال پیش در این منطقه است.

بطور کلی یافته های باستان شناسی در گورستان اولتان قالاسی نشان می دهد در دوره ساسانی دشت مغان جز حوزه نفوذ دولت ساسانی بوده است، اما آیین ها و سنت های فرهنگی دوره اشکانی بر منطقه حاکم بود بطوریکه حتی با ورود اسلام به منطقه آذربایجان و دشت مغان برخی از این سنت ها از جمله سنت تدفین تابوتی رایج بوده است.

در دوره ساسانی منطقه بلاسگان (دشت مغان) جز مناطق مرزی بین خزرها و دولت ساسانی بود؛ گاهی مستقل، گاهی تابع دولت خزرها و گاهی تابع دولت ساسانی بوده است. کشف سکه های دوره ساسانی از قبور کاوش شده مربوط به هرمز دوم (ساسانی 302 ـ 309 میلادی) است. نوعی تدفین جنینی و طاق باز نیز نشان می دهد در دوره ساسانیان ساکنان دشت مغان پیرو آیین زرتشتی نبوده و سنت های تدفینی دوره اشکانی در منطقه رواج داشته است.

اولتان قالاسی در 12 کیلومتری غرب شهر پارس آباد در ساحل رود ارس واقع شده است. این منطقه یکی از مهمترین شهرهای دوره ساسانی و اسلامی آذربایجان بویژه دشت مغان است که در مسیر راه تجاری و ارتباطی «قفقاز یولی» (مسیر قفقاز) یا «ائل یولی» واقع شده و نقش مهمی در ارتباطات فرهنگی قفقاز با مناطق داخلی فلات ایران داشته است. اولتان قالاسی دارای ارگ مرکزی، بخش صنعتگران، خندق، کانال های آبرسانی و گورستان است که جمعا محدوده ای به وسعت بیش از 70 هکتار را در بر میگیرد. این اثر در سال 1378 با شماره 2654 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و از سال 1398 دارای حریم مصوب در شورای حرایم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

به هنگام احداث طرح کشت و صنعت مغان برای نخستین بار محوطه اولتان قالاسی در بررسی باستان شناسی اداره کل باستان شناسی به سرپرستی «ایرج حریرچیان» و «محمود کردوانی» در سال 1351 شناسایی شد. این هیأت باستان شناسی اقدام به گمانه زنی در بخشهایی از شهر تاریخی کرد و آثاری از دوره اشکانی تا ایلخانی را کشف کرد. سپس پرونده ثبت ملی محوطه توسط «غفار قنبرزاده» در سال 1378 تهیه شد. کاوش های باستان شناسی محوطه پس از انقلاب اسلامی توسط «کریم علیزاده» در سه فصل در سالهای (1382، 1383، 1384) انجام شد و فصل چهارم کاوش باستان شناسی محوطه توسط «عبدالرضا مهاجری نژاد» در سال 1383 به منظور تعیین عرصه و حرایم انجام شد. گزارش باستان شناسی کاوش سه فصل از سوی علیزاده توسط پژوهشکده باستان شناسی چاپ و منتشر شد.

براساس بررسی های صورت گرفته در متون تاریخی و همچنین مطالعات باستان شناختی، شهر تاریخی اولتان قالاسی همان شهر تاریخی «ورثان» است که در کتب اسلامی بارها به آن اشاره شده و از آن به عنوان یک مرکز مهم تجاری و شهری باشکوه یاد شده است.