معماری بنای مسجد گوهرشاد از چه شیوه ای پیروی می کند؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای بدست رسیده، این پرسش مطرح می شود که معماری بنای مسجد گوهرشاد از چه شیوه ای پیروی می کند؟

رجبعلی لباف خانیکی، یک پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اظهار کرد: از ویژگی های معماری مسجد گوهرشاد به لحاظ زیبایی شناسی تلفیق آجر و کاشی است که امروز نیز شاهد این عنصر تزئینی در مناره ها، اسپر و بدنه ایوان های این بنا هستیم.

وی اضافه کرد: این پدیده به صورت تلفیق کاشی و سنگ در بنای مسجد گوهرشاد اجرا شده است. همچنین این پدیده ایوان مقصوره و برخی از غرفه ها، ازاره های مدرسه غیاثیه و آرامگاه ابابکر تایبادی را نیز آراسته است.

کاشی معرق بیشترین نوع کاشی بکار رفته در مسجد گوهرشاد است

این پژوهشگر خراسانی خاطرنشان کرد: بیشترین نوع کاشی بکار رفته در مسجد گوهرشاد کاشی معرق است اما در برخی از کتیبه ها و قاب ها که بیشتر مربوط به دوره قاجار است، بیشتر از کاشی هفت رنگ استفاده شده است. همچنین نقش ها و نقش کاشی های به کار رفته در تزئینات مسجد بسیار متنوع است. برای مثال لچکی های ایوان ها، غرفه ها، طاق نماها و حاشیه ها با نقوش اسلیمی و ختایی، درون غرفه ها و دیوارهای جانبی ایوان با گره های هندسی، کتیبه های بنایی و ترکیب کاشی با آجر زینت یافته است.

مطالعه سیر تحول کتیبه نگاری در مسجد گوهرشاد

لباف خانیکی بیان کرد: از آنجا که از تمام دوره ها کتیبه هایی در این مسجد بر جای مانده، میتوان سیر تحول کتیبه نگاری به خصوص خط ثلث را در مسجد گوهرشاد مطالعه کرد. مسجد گوهرشاد یک نوبت در عصر شاه عباس به دلیل فرسودگی و خرابی ناشی از حمله ازبک ها تعمیر و بار دیگر جهت رفع خرابی ها بر اثر زلزله سال 1084 هجری قمری مرمت شد. بر اثر آن زلزله نیمی از مسجد گوهرشاد خراب و گنبد نیز منهدم شده بود که به دستور شاه سلیمان توسط یک بنای اصفهانی به نام شجاع مرمت و بازسازی شد.

وی با اشاره به مرمت های دوره قاجار تصریح کرد: به استناد چند کتیبه در دوره قاجار نیز مرمت هایی در مسجد صورت گرفته که ظاهرا بازسازی مناره های مسجد در سال 1272 هجری قمری از جمله مهمترین این مرمت ها بوده است. در سال 1330 هجری قمری قزاق های روس حرم مطهر به توپ بستند که طی آن به مسجد گوهرشاد نیز آسیب وارد شد.

این باستان شناس خراسانی اضافه کرد: در دوران معاصر نیز بین سالهای 1339 تا 1343 شمسی یک دوره تعمیرات اساسی در مسجد انجام شد که مهم ترین آن بازسازی های بخشی از ایوان مقصوره و گنبد بوده است. همچنین در همین دوره گنبد با ابتکار یک معمار به نام عباس آفریده به طور کامل با بتن تجدید بنا شد و در سال 1351 کار تعمیرات گنبد و مسجد گوهرشاد به پایان رسید. نمای کنونی که در حال حاضر از گنبد مسجد مشاهد می شود بر فراز حاص همان تجدید بناست.

لباف خانیکی ابراز کرد: شیوه معماری مسجد گوهرشاد آذری است. در این سبک فاصله دوپوش گنبد از یکدیگر زیاد است. به عنوان مثال گنبدها در آرامگاه تیمور در سمرقند یا آرامگاه گوهرشاد در هرات و بسیاری از بناهای دیگر که به سبک آذری ساخته شده است. این گنبدها بسیار بلند است اما در مسجد گوهرشاد اتفاق ناخواسته ای رخ داده که معمار مجبور شده سنت شکنی کند و گنبد مسجد را نسبت به ابعاد عظیم مسجد و ایوان مقصوره کوتاه بگیرد.

وی تصریح کرد: این سنت شکنی به این دلیل بوده که اگر قرار بود گنبد را متناسب با ابعاد مسجد خیلی بلند اجرا کنند، از گنبد حرم مطهر بالاتر می رفت؛ آن زمان ارتفاع گنبد حرم مطهر فقط 17 متر بود. با تمام تلاشی که قوام الدین شیرازی انجام داد، باز هم نتوانست گنبدی کوتاه تر از 39 متر برای مسجد گوهرشاد بسازد.

لباف خانیکی یادآور شد: بنابراین مسجد گوهرشاد که در واقع به دلیل تبرک در کنار حرم مطهر ساخته شد بود، ارتفاعی پیدا کرد که گنبد حرم امام رضا (ع) را تحت تاثیر قرار می داد و به همین دلیل معماری گنبد حرم مطهر را از سبک رازی به سبک آذری تغییر دادند.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی ادامه داد: بر همین اساس معماران سعی کردند در این سبک بر فراز ساقه گنبدی حرم یک ساقه بلند به ارتفاع 12 متر ایجاد کنند که با گنبد مسجد گوهرشاد برابری کند؛ اگر چه هنوز هم گنبد حرم امام رضا (ع) حدود 2 متر کوتاهتر از گنبد مسجد گوهرشاد است اما وقتی از دور نگاه می کنیم هر 2 گنبد را به موازات یکدیگر می بینیم.