آداب و رسوم رایج در حوض ماهی و قنات سعدی

میراث آریا/ این خبر درباره آداب و رسوم رایج در حوض ماهی و قنات سعدی برای شما مخاطبان گرامی نگارش شد.

این قنات حتی در مهروموم های کم آبی نیز آب دارد، مردم آب این چشمه را برای تبرک، برکت و زدودن زشتی ها و پلیدی ها به سر و روی خود می زنند، ماهی های این حوض را مقدس دانسته و از آن برای شفابخشی و سلامتی استفاده می کنند.

نقش آب به عنوان منشأ حیات و تأثیرگذار در ایجاد نظم طبیعت و ظهور تمدن غیرقابل انکار است، ارتباط محیط طبیعی و آب وهوای یک سرزمین در شکل گیری فرهنگ و آداب ورسوم آن سرزمین تأثیرگذار است. آب نزد مردم همواره جایگاهی والا و خاص دارد. هرودت تاریخ نگار یونانی می نویسد: «ایرانیان در هیچ رودخانه ای ادرار نمی کنند، آب دهان نمی اندازند و حتی دستهایشان را نمی شویند و دست شستن دیگران را هم نمی پذیرند و به آب احترام می گذارند»

خاستگاه تقدس آب در ایران به فرهنگ پیش از اسلام برمی گردد که نمادهای آن را میتوان در اوستا که به ستایش از ایزد بانوی آب می پردازد مشاهده کرد. با ورود اسلام، قداست آب را در باورهای مردم به آب و آیین های مذهبی می توان یاف، مانند اینکه آب مهریه حضرت زهرا (س) است یا آب نطلبیده مراد است یا ریختن ظرف آب نشانه روشنی و روشنایی است.

اهمیت و قداست آب در حوض ماهی

مکانهای مقدسی که در سرزمین ایران وجود دارند روزگاری در کنار چشمه ها، کوه ها و دشت ها بوده اند در باور مردم اینگونه چشمه ها به امامزادگان یا امامان مربوط می شوند. از جمله این مکانها که در آن نشانه ای از این قداست دیده می شود، آرامگاه سعدی شیرازی است که حوض ماهی موجود در آن مکان تجلی آب و اعتقاد به این عنصر طبیعی و مناسک خاصی دارد. سرچشمه این حوض قنات سعدی است و علتهای شکل گیری قریه سعدی وجود همین قنات است که در قدیم به قنات فهندژ معروف بوده است.

به گفته اهالی این منطقه، سرچشمه قنات از رشته کوه های بمو است. آب این قنات پس از گذشتن از جاده خرامه به سمت آرامگاه سعدی و حوض ماهی در جریان است که وارد محوطه جوی سعدی می شود و پس از باغ دلگشا، باغ طاووسیه را آبیاری می کند. در گذشته که آب قنات فراوان بوده سه آسیاب را به حرکت درمی آور، به عقیده اهالی این منطقه این آب شفابخش و مقدس است و طی 400 سال گذشته 30 سیاح در توصیف حوض ماهی مطلب نوشته اند.

مردم شیراز از قدیم بر این عقیده بوده اند که در سه شنبه شب آخر سال یعنی شب چهارشنبه سوری باید حتماً در آب قنات سعدی آب تنی کنند. آنها از صبح تا غروب برای دفع بیماری و بدست آوردن سلامتی وارد آب می شوند. در چهارشنبه آخر سال دختران جوان و دم بخت، تن خود را در آب قنات سعدی غسل می دهند تا بختشان باز شود. همچنین برای دعا، رفع سحر و جادو با جام چهل کلید دعا خوانده و آب بر رویشان می ریزند. گاهی افراد روی آب دراز می کشند و داخل تونل قنات می شوند. یا خواسته خود را روی کاغذ نوشته، آن را در آب حوض ماهی می اندازند هنگامی که در زیرآب هستند باید تلاش کنند هفت عدد ریگ از ته جوی بردارند و از حوض خارج شوند و به محل صفه حوض بیایند.

ولی حق ندارند با حوله یا لنگ بدنشان را خشک کنند، بلکه باید پاهای خود را با ضربات شدید به چهار صفه که نیم متر بالاتر از سطح آب است بکوبند تا براثر تکاندن، آب بدنشان بریزد. سپس از پله ها بالا بروند تا به بالا برسند. زمانی که به بالا رسیدند شادی می کنند و فوراً باید لباس بپوشند تا مرادشان حاصل شود.

جام چهل کلید، ظرفی است شبیه کاسه که درون آن نام 14 معصوم حک شده و آیاتی از کلام خداوند در آن نقش بسته است.

محمود دانشور جهانگرد ایرانی که در سال 1324 به شیراز آمد از حوض ماهی دیدن کرده است و دیده و شنیده های خود را ثبت کرده است. او آورد: «مردم از 3 ساعت قبل از طلوع آفتاب زیر جامه را به سرکرده و پای راست را بلند کرده و با پای چپ لی لی کنان به سمت حوض می روند. در این ارتباط مردم مقداری از این آب را با خود به منزل می برند و آن را در چهارگوشه خانه می ریزند و دعای سحر باطل می خوانند و می گویند: سحر و جادو باطل می شود. همچنین از آب این چشمه به مزارع پنبه آب می بردند تا کرم ساقه خوار که محصولات را از بین می برد نابود شود.»

تونو نیز در قرن هفدهم بعد از یاد کردن از شیخ اجل می نویسد: «در آنجا یک حوض چهارگوش کم عمق دیده می شود که آب جاری از آن می گذرد و ماهی های فراوان در آن شناورند. گرفتن این ماهی ها ممنوع است.»

تاورینه نیز در این ارتباط می گوید: «آنجا حوضی پر از ماهی وجود دارد ولی کسی را یارای آن نیست که به ماهی ها دست بزند، زیرا این کار توهین به مقدسات حساب می شود و می گویند این ماهی ها به شیخ سعدی متعلق است.»

اجرای این مراسم به نوعی به گذشته برمی گردد و ریشه آن را در تقدس آب می توان جستجو کرد، چرا که آب بن مایه حیات تمام موجودات زنده است، به همین دلیل مردم ایران زمین برای آب به عنوان یکی از 4 عنصر اصلی ارزش فراوانی قائل بوده اند و آن را پاک نگه داشته و منزه می دانستند. این مایه پاک و آسمانی جاودانگی عجیبی به تمدن و فرهنگ بخشیده است.