خواص روغن کرچک را بشناسید

زندگی آنلاین/ کرچک گیاهی است یکساله به ارتفاع تا 2 متر که در آب و هوای مناسب و به خصوص گرم به صورت درختچه ای تا ارتفاع 6 متر یا بیشتر و چندساله وجود دارد. برگ ها بزرگ، منفرد، پنجه ای و شامل 5 تا 11 لوب با بریدگی عمیق است.

گیاه شناسی

کرچک گیاهی است یکساله به ارتفاع تا 2 متر که در آب و هوای مناسب و به خصوص گرم به صورت درختچه ای تا ارتفاع 6 متر یا بیشتر و چندساله وجود دارد. برگ ها بزرگ، منفرد، پنجه ای و شامل 5 تا 11 لوب با بریدگی عمیق است. دم برگ دراز و برگ آن دندانه دار بوده و سطح روی برگ سبز تیره و براق است. گل ها نیز به صورت مجتمع خوشه ای روی انتهای ساقه به صورت متقابل قرار می گیرند. این گل ها به دو صورت نر وماده هستند و به میوه پوشینه که پوشیده از خار است مبدل می شوند.

هر میوه حاوی سه دانه کرچک است. سطح دانه ها رنگ های متفاوت و نقوش زیبا دارد. برحسب واریته های مختلف کرچک، دانه ها ممکن است خاکستری، سیاه، سفید، قهوه ای یا قرمز باشند. همچنین اندازه آنها متفاوت و میزان روغن در آنها متغیر است. میزان روغن دانه کرچک علاوه بر واریته، کاملاً به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی محل کشت ارتباط دارد. با توجه به مصرف بسیار زیاد روغن کرچک، کشت آن در بسیاری از نقاط جهان، از جمله ایران رواج دارد. نواحی مهم کشت آن در ایران شامل خراسان، جنوب کشور و سیستان و بلوچستان است.

تاریخچه

کلمه Ricinus از کلمه لاتین به معنی حشره مشتق شده است. گیاه کرچک از عهد عتیق به عنوان زینتی کشت می شده و دانه های آن در کارهای هنری و زینتی مورد استفاده بوده است. مصری ها دانه کرچک را به عنوان روغن چراغ، مرهم و نیز به عنوان مسهل مصرف می کرده اند. همچنین سالیان درازی است که در تهیه رنگ ها و نرم کننده های صنعتی مورد استفاده است. گرچه در قدیم از این روغن برای مصارف دارویی استفاده می شده، اما دلایل کلینیکی برای آنها ناچیز است.

ترکیبات مهم

روغن کرچک از فشار سرد بر روی دانه های کرچک به دست می آید و حاوی 45 تا 50 درصد روغن می باشد. این روغن مخلوطی از تری گلیسیریدهایی است که 75 تا 90 درصد آن مربوط به ریسینولئیک اسید است.

این روغن توسط لیپاز روده در ناحیه دئودنال (قسمتی از روده) هیدرولیز شده و تولید اسید ریسینولئیک آزاد می کند که دارای خاصیت مسهلی شدید است.

سموم مهلک ریسین و ریسینین در پوسته دانه وجود دارد که ممکن است به علت فشار زیاد، به روغن منتقل شود. ریسین یک گلوکو پروتئین با جرم ملکولی حدود 65000 است.

آلکالوئید ریسینین نیز در برگ گزارش شده است.

گاهی روغن گیری با کمک حرارت انجام می شود که در این صورت سموم احتمالی موجود در روغن شکسته و بی اثر می شوند.

داروشناختی و اثرات مهم

روغن کرچک یکی از قوی ترین مسهل های گیاهی است که اصولاً برای تخلیه کامل روده و عکسبرداری از امعا و احشا بدن مصرف می شود. در این شرایط عکس ها برای مطالعات پزشکی وضوح بیشتری دارند.

ماده سمی ریسین موجود در پوسته دانه ها یک سم پروتوپلاسمی است که خوردن، تنفس کردن و تزریق داخل رگ آن به سرعت باعث مرگ می شود.مسمومیت با ریسین، باعث سوختگی دهان و گلو، درد شدید معده، خون در ادرار، بی کفایتی کلیه و مرگ می گردد. مسمومیت حاصل از آلکالوئید ریسینین نیز با تهوع، استفراغ، خونریزی معده، تشنج و مرگ همراه است.

طریقه و میزان مصرف

میزان مصرف روغن کرچک برحسب وضعیت مصرف کننده بین 5 تا 60 میلی لیتر می تواند متغیر باشد. معمولاً روغن هنگام شب مصرف و تا صبح عمل تخلیه مدفوع انجام می شود. عملکرد مسهلی این روغن در مدت کوتاه و ظرف چندین ساعت است.

سمیت

چون دانه ها حاوی حدود 3 درصد مواد سمی هستند، تعداد 3 تا 20 عدد دانه کرچک می تواند مرگ آور باشد.

گاهی جویدن حتی یک دانه کرچک توسط بچه ها باعث مرگ می گردد.

موارد منع مصرف

در انسداد روده، آپاندیس و التهاب مجاری مدفوع نباید مصرف شود؛ همچنین مصرف آن نباید بیش از 8 تا 10 روز ادامه یابد. کودکان کمتر از 12 سال نیز نباید آن را مصرف کنند.

عوارض جانبی

مصرف مقدار زیاد آن باعث کولیک، اسهال و استفراغ می شود.

مصرف این روغن گاه باعث بروز حساسیت های پوستی می گردد.

مهم ترین اثرات گزارش شده روغن کرچک

ضددرد، ضدباکتری، ضددیابت، ضدسم، ضد ویروس ایدز، ضدترشح شیر، ضدعفونی کننده، ضدتومور، ضدسرفه، ضدویروس، ضد قارچ کاندیدا، ضدقارچ، سقط کننده، سیانوژنیک، معرق، ملین، خلط آور، محافظ کبد، کاهش دهنده پرفشاری خون، محرک سیستم ایمنی بدن، حشره کش، مسهل، لاروکش، شیرافزا، سمی و اسپرم کش.

نکات قابل توجه

با توجه به اینکه مصرف بیش از ده روز روغن کرچک عوارض جانبی ایجاد می کند، نباید از این ماده به عنوان مسهل معمولی و دائم استفاده کرد.

چون مزه روغن کرچک نامطبوع و تهوع آور است، در سال های اخیر با کنسانتره های با طعم پرتقال، توت فرنگی و غیره آن را تا حدی تصحیح کرده اند که هم اکنون این گونه فرآورده ها در بازار موجود هستند.

در صورتی که روغن، حاوی ریسین باشد، سمی بوده و قابل خوردن نیست. این نوع روغن ممکن است در صنعت بتواند مورد استفاده قرار گیرد.

میزان مصرف روغن کرچک را برای هر فرد باید پزشک تعیین کند.

روغن کرچک به غیر از کاربرد در پزشکی، یکی از پرمصرف ترین روغن های صنعتی است.

جدیداً استفاده های دیگری نیز از دانه کرچک می شود؛ مثل تهیه وسایل زینتی (گردن بند، دستبند و بازی بچه ها). همچنین از روغن کرچک در موتورهای دیزلی، صنایع آرایشی و بهداشتی و دفع موش کور و آبی برای چمن و زمین های چمن (در آمریکا) استفاده می گردد.

در دیکتاتوری موسیلینی برای کشتن افراد، به اجبار به آنها مقدار زیادی روغن کرچک می خوراندند تا بر اثر اسهال شدید و دهیدراته شدن بدن بمیرند.