اماکن مذهبی مازندران فرصتهای فراموش شده گردشگری فرهنگی هستند

ایرنا/ براساس خبرهای واصله، اماکن مذهبی مازندران فرصتهای فراموش شده گردشگری فرهنگی هستند.

داستان چیست؟

مساجد و اماکن مذهبی امسال بر خلاف همه سالهای گذشته، شرایط متفاوتی را تجربه می کنند و دیگر خبری از تجمع عزاداران در این اماکن و برپایی آیین های مختلف عزاداری نیست. معمولا بسیاری از این اماکن بویژه در مازندران با آیین های خاص ماه محرم یا برخی مناسبتهای مذهبی دیگر بچشم می آیند و همین موضوع نیز سبب می شود جاذبه های خاص تاریخی، معماری یا پیشینه آنها کمتر به چشم بیاید.

بسیاری از مساجد در عین حال که مکانی مقدس و ارزشمند برای همه مسلمانان محسوب می شوند، جایگاهی فرهنگی و تاریخی نیز دارند که این ویژگی در استان مازندران با وجود تعداد بالای گردشگران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در مازندران مساجد متعددی وجود دارند که علاوه بر ارزش معنوی و جایگاه معتبر مذهبی ، ویژگی های تاریخی و فرهنگی دیگری نیز در آنها دیده می شود. اما برخلاف بسیاری از استانهای دیگر به این موضوع در مازندران کمتر توجه شده است.

مساجد تاریخی مازندران

در مازندران تعداد مساجدی که به نوعی جاذبه ای در گردشگری مذهبی و تاریخی محسوب می شوند، کم نیست. شاخص ترین آنها هم مسجد جامع فرح آباد ساری است که بنایی خاص و منحصربفرد در میان مساجد شمال کشور محسوب می شود. این مسجد بنایی بر جای مانده از معماری های دوره صفویه با نمای داخلی و خارجی آجری است که از نظر زیبایی و ویژگی های معماری و مهندسی چیزی از مساجد مشهور ایران کم ندارد.

این مجموعه کم نظیر و زیبا می تواند برای ساکنان مرکز استان و شهرهای اطراف یک مقصد و جاذبه تاریخی مذهبی باشد.

مسجد جامع ساری هم گزینه دیگری است که می توان در مرکز شهر ساری از آن بازدید کرد؛ مسجدی با بنایی زیبا و حیاط میانی که بدلیل قرار داشتن در کنار بازار، یکی از محل های اصلی فعالیتهای اجتماعی و سیاسی مردم ساری در دهه های مختلف بود. این بنای تاریخی زیبا و مهم، عصر 21 تیر 1397 دچار آتش سوزی شد و بخشهای زیادی از آن در آتش سوخت، اما با مرمت آن به حالت اولیه برگشت و اکنون بنایی زیبا با سبک معماری پیشین است.

مسجد جامع بابل هم در دسته همین مساجد مهم و خاص استان مازندران قرار می گیرد؛ مسجدی قدیمی و تاریخی که سال 160 هجری قمری ساخته شد و در سال 1225 قمری و در دوران فتحعلیشاه قاجار بازسازی شد. اگرچه بخشهایی از این مسجد دچار فرسودگی شده و نیاز به ترمیم دارد، اما هنوز پابرجا و زیباست. معماری این مسجد متفاوت از مسجد فرح آباد و تقریبا شبیه به مسجد جامع ساری است.

در بابل مسجد محدثین هم قرار دارد که هم از نظر معنوی شهرت بالایی دارد و هم از نظر معماری یکی از مساجد زیبای استان محسوب می شود. مسجد محدثین که در محله طوقداربن واقع شده، سال 1136 توسط شخصی به نام ملانصیر ساخته شد. برای تماشای زیبایی های مساجد بابل بازدید از مسجد چهار سوق و مسجد کاظم بیگ و مسجد محله حصیرفروشان هم پیشنهاد می شود. مسجد کاظم بیگ در محله سرحمام قرار دارد و سال 1092 هجری قمری ساخته شد. مسجد چهار سوق هم از آثار دوره صفویه است که سال 1211 هجری قمری تجدید بنا شد.

مسجد جامع آمل هم شرایط مشابهی با این مساجد دارد و می تواند برای علاقمندان به معماری مذهبی فرصتی مناسب محسوب شود. بنای اولیه این مسجد در قرنهای اولیه اسلامی ساخته شد و سپس در دوره قاجار بازسازی و ترمیم شد؛ بنایی با معماری نزدیک به معماری مازندران با فضای ساده زیبا و صحنی چهارگوش و مربع شکل. در چهارطرف حیاط دو طبقه ساختمان وجود دارد که محل حضور مردم است.

مسجد دیگری که تماشای آن می تواند جذابیت داشته باشد، مسجد امام حسین(ع) آلاشت است که در دوره پهلوی دوم ساخته شد. این مسجد با معماری متفاوت و مناره ها و گنبد خاصی که دارد، توسط معمار مشهور مساجد ایران، زنده یاد حسین لرزاده طراحی و اجرا شد.

این مسجد چهار ایوان در چهار طرف دارد و نمای بیرونی آن با سنگهای کوهستان، کاشیکاری ها و آجرنمای زیبا طراحی شده است. در این مسجد معماری ایرانی و اسلامی در کنار هم دیده می شود. مسجد آلاشت بنایی است که می تواند در سفری چند ساعته به این شهر کوچک کوهستانی شما را با ظاهری متفاوت و جذاب از یک مسجد ایرانی آشنا کند. در ایران مسجدی با این طرح و نقشه وجود ندارد و به همین دلیل یکی از مساجد منحصربفرد کشور محسوب می شود.

در رامسر هم مسجد آدینه قرار دارد؛ مسجدی که در دل طبیعت واقع شده و دارای چشم اندازی زیبا است و یکی از پایگاه های مذهبی اصلی منطقه محسوب می شود. این مسجد در نگاه علمای منطقه هم از جایگاه خاصی برخوردار است. مورخان منطقه پیشینه آن را حتی به دوران پیش از اسلام می رسانند؛ یعنی زمانی که معبدی برای ایرانیان پیش از اسلام و زرتشتی ها بود. به همین دلیل گفته می شود که در گویش کهن به آن «دزگا مزگت» می گفتند. در رامسر مسجد میرزا عبدالباقی خان هم یکی از مساجد قدیمی و تاریخی است که در آخوند محله قرار دارد و بنای اولیه آن مربوط به دوره قاجار است.

تکایا و سقانفارها

علاوه بر مساجد، تعدادی از تکایا نیز در مازندران به دلیل ساختار و معماری خاص بومی شان در دسته جاذبه های فرهنگی و مذهبی قرار می گیرند.

تکیه عباسخانی و پیرتکیه در ساری از همین بناهای مذهبی با پیشینه و معماری زیبا هستند که هنوز هم به عنوان محل حضور عزاداران محسوب می شوند. به این تکیه ها می توان تکیه پهنه کلا در روستایی به همین نام در اطراف ساری را هم افزود که به یکی از مقصدهای مهم گردشگری مذهبی مازندران تبدیل شده و زائران زیادی را جذب می کند. تکیه پایین کولا در شهرستان ساری هم یکی از این اماکن مذهبی تاریخی است که هر سال محرم میزبان هزاران تن از عزاداران بود و امسال در محرم روزهای خلوتی را می گذراند. تکیه نوج در بلده و تکیه عبدالحسینی مقری کلا و تکیه بی سر بابل نیز از جمله تکایای تاریخی و زیبای مازندران هستند که کمتر به عنوان یک ظرفیت خاص فرهنگی در مازندران مورد توجه قرار گرفتند.

در کنار تکایا، سقانفارها هم در این دسته قرار می گیرند؛ بناهای مذهبی بومی مازندران که جایگاه ویژه ای در اعتقادات مردم این استان دارند. تعداد زیادی سقانفار در مناطق مختلف مازندران وجود دارد که برخی از آنها هنوز ساختار و طرح و نقش های قدیمی شان حفظ شده است. سقانفارها عمدتاً بناهای به جا مانده از دوران قاجار هستند که بعنوان کانون اصلی عزاداری در روستاها مورد استفاده قرار می گرفتند. سقانفارهای شیاده و کیجاتکیه بابل، سقانفار بیزکی جویبار، سقانفار ریکنده و چندین سقانفار دیگر در نقاط مختلف مازندران وجود دارند که سالهاست در مناسبتها محل تجمع مردم هستند و با وجود شاخصه های معماری و هنری خاصی که دارند، در حوزه گردشگری مذهبی که در بسیاری از استانها مورد توجه قرار دارد توجهی به آنها نمی شود.

اتکای کامل گردشگری به طبیعت

فعالان و پژوهشگران حوزه گردشگری معتقدند در مازندران با وجود ظرفیت های بالای گردشگری مذهبی و مقصد بودن این استان برای بسیاری از مسلمانان کشورهای همسایه مانند عراق، توجهی به بهره برداری از گردشگری مذهبی نشده است. در حالیکه این موضوع در استانهای دیگر به عنوان یک ظرفیت جدی گرفته شده است.

دکتر سید رحیم موسوی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی می گوید: مهم ترین اشکال موجود این است که در مازندران سایر شاخه های گردشگری زیر سایه گردشگری طبیعت پنهان مانده است.

وی می افزاید: سیاست های گردشگری برای این استان چه در دوره پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب بر مبنای طبیعت بود و به همین دلیل محوطه ها و بناهای تاریخی مازندران بطور عام و بناهای تاریخی-مذهبی به طور خاص مورد توجه قرار نگرفتند و دیده نشدند. به همین دلیل هیچ برنامه ای برای بهره برداری از این ظرفیتها وجود ندارد.

بناهای منحصربفرد مذهبی

او به تجربه نخستین حضورش در تکیه بیزکی جویبار اشاره می کند و می گوید: بعنوان یک پژوهشگر و دانش آموخته حوزه میراث و تاریخ تا چند سال پیش برخی بناهای شاخص مذهبی استان خودمان را نمی شناختم. چون برای معرفی آنها اقدامی انجام نشده بود و خودمان باید در نقاط مختلف اقدام به کشف و شناسایی کنیم. اولین بار که تکیه بیزکی را دیدم از زیبایی و جذابیت این بنا شگفت زده شدم. در 20 کیلومتری ساری بین جاده جویبار به کیاکلا و در روستای بیزکی تکیه ای با این زیبایی و صلابت و معماری کاملا مازندرانی وجود دارد و بسیاری از شهروندان شهرهای اطراف هم آن را نمی شناسند.

این پژوهشگر میراث فرهنگی و بناهای تاریخی از تکیه علی آباد نیز به عنوان یکی دیگر از بناهای شاخص مذهبی مازندران یاد می کند و می افزاید: وقتی خود ساکنان این استان و شهرستانهای مازندران این بناها را نمی شناسند یعنی در معرفی و برنامه ریزی ضعیف عمل شده است. حتی بسیاری از کارشناسان و کارکنان میراث فرهنگی هم با تکیه بیزکی آشنا نبودند.

موسوی نگاه انحصاری به گردشگری طبیعت در استانهای شمالی و بویژه مازندران را آفتی برای بناهای تاریخی و شاخه های گردشگری تاریخی و مذهبی می داند و اظهار می کند: برای جبران این وضعیت به یک رنسانس در گردشگری استانهای شمالی و به ویژه مازندران نیاز داریم تا محوطه های تاریخی و به ویژه اماکن خاص مذهبی ما جدی گرفته شود. در مازندران حدود 15 مسجد تاریخی، بیش از 10 تکیه قدیمی و تعداد قابل توجهی سقانفار داریم که می توانند شاخه گردشگری فرهنگی و مذهبی ما را تقویت کنند. در حالیکه توجهی به آنها نمی شود و بسیاری از آنها نیز در حال تخریب هستند.

بهره برداری در سایر استان ها

این پژوهشگر و فعال گردشگری و میراث فرهنگی پیرامون اماکن مذهبی مازندران فرصتهای فراموش شده گردشگری فرهنگی هستند، خاطرنشان می کند: در سفر به استانهای مختلف برای حضور در اماکن تاریخی مذهبی بارها دیدم که گردشگران از قشرهای مختلف برای حضور در یک مکان مذهبی تاریخی بلیط تهیه می کنند.

موسوی پیرامون اماکن مذهبی مازندران فرصتهای فراموش شده گردشگری فرهنگی هستند، اظهار می کند: دلیل اصلی این وضعیت معرفی کردن این بناها به مسافران و گردشگران بود. یعنی محوطه های تاریخی اعم از مذهبی و غیرمذهبی برای آنها اولویت داشت. در همدان، اصفهان، کرمان، یزد، کرمانشاه و بسیاری از نقاط دیگر این وضعیت را شاهد بودم. برای ورود به تکیه های معاون الملک و بیگلربیگی کرمانشاه در صف ایستادیم تا وارد شویم.

وی می افزاید: در مازندران تکایای بسیار زیبایی داریم که این بستر را دارند تا از آنها برای گردشگری مذهبی استفاده کنیم. اما در معرفی محوطه ها و بناهای تاریخی و مذهبی به شدت ضعیف هستیم.

جای خالی طرح جامع گردشگری

موسوی همه ریشه اصلی این وضعیت را نداشتن طرح جامع گردشگری برای مازندران می داند و می گوید: متأسفانه مازندران با این جایگاه در گردشگری کشور هنوز طرح جامع گردشگری ندارد. این یعنی نقشه راه برای برنامه ریزی در گردشگری نداریم. بنابراین برش میراث فرهنگی هم در گردشگری ما وجود ندارد.

مازندران هر سال میزبان دهها میلیون گردشگر است که بخش عمده آنها صرفا برای استفاده از جاذبه های طبیعی به این استان سفر می کنند. اما نکته مهم این است که از این فرصت بدست آمده به واسطه حضور مسافران به بهانه حضور در طبیعت، بهره ای برای نشان دادن ظرفیت های تاریخی و اماکن منحصربفردی مانند تکایا، سقانفارها و مساجد تاریخی استان گرفته نشده و پیرو این وضعیت بسیاری از این بناها به دلیل دیده نشدن شرایط مناسبی در نگهداری ندارند.

بنابر آمارهای رسمی در سال 1398 مجموع آمار بازدید از بناهای تاریخی و موزه های مازندران حدود یک میلیون و 650 هزار بازدید بود که 5.5 درصد از تعداد گردشگران سفر کرده به مازندران در این سال است. البته اگر قرار باشد سهم گردشگران بناهای مذهبی از این بناها را جدا کنیم، این سهم بسیار کمتر خواهد بود.