قره کلیسا (کلیسای تادئوس مقدس)

در صد کیلومتری ماکو یکی از قدیمی ترین کلیساهای جهان مسیحیت وجود دارد که بر اساس نوشته ها و اسناد تاریخی این مذهب، "موسیس خورناتس" یکی از حواریون حضرت مسیح به نام (طاطاووس) در این مکان دفن شده است. این بنای زیبا و تاریخی در مرداد ماه هرسال میزبان ارامنه سراسر جهان برای شرکت در مراسم خاص مذهبی است.
قره کلیسا یا کلیسای تادئوس ، کلیسایی در استان آذربایجان غربی است که به ارامنه تعلق داشته و در بین ارامنه جهان به "تاده مقدس" هم معروف بوده است. قره کلیسا قدیمی ترین کلیسای عالم مسیحیت و یکی از زیباترین و پر نقش و نگارترین کلیساهای ارمنیان در ایران است که قدمت آن به قرن های هفتم تا دوازدهم میلادی باز می گردد. قره کلیسا یا کلیسای تادئوس در 20 کیلومتری شمال شرق شهر چالدران بر روی مزار تادئوس، حواری حضرت مسیح (ع) احداث شده است. قره در زبان آذری به معنای سیاه است و دلیل این نام سیاه بودن قسمتی از کلیسا است.

تاریخچه قره کلیسا

آبکار پادشاه منطقه ارمنستان کنونی در ایران باستان، از حضرت مسیح (ع) دعوت کرد که به ارمنستان سفر کند. حضرت مسیح به فرستاده آبکار پاسخ داد که یکی از حواریون را نزد او خواهد فرستاد. پس از عروج حضرت مسیح، توماس حواری (طاطائوس) را که از حواریون حضرت مسیح بود به ارمنستان نزد آبکار فرستاد. طاطائوس، آبکار و مردم شهر بدسیا را تعمید داد. پس از مرگ آبکار، خواهر زاده اش سانادروک بر تخت نشست و پس از چندی به طاطائوس دستور داد از تبلیغ دین مسیحیت دست بردارد. طاطائوس از فرمان او سرپیچی کرد و سانادروک دستور قتل طاطائوس را صادر کرد.
پس از به شهادت رسیدن تادئوس او را در محل کنونی قره کلیسا به خاک سپردند و بعدها بر روی مزار او کلیسایی بنا کردند بطوریکه مزار طاطائوس (تادئوس) در سمت راست محراب کلیسا قرار گرفت. کلیسای تادئوس مقدس در طول زمان بارها دچار زلزله، غارت، چپاول و انهدام شده است. تنها عاملی که باعث شد این کلیسا پس از پشت سر گذاشتن هزاران مصائب و سختی پس از سده ها پا برجا بماند جنبه مقدس بودن آن است. ظرافت، تناسب، زیبایی و مضمون های به کار رفته در نقش برجسته های این کلیسا در نوع خود در جهان مسیحیت بی نظیر است. حجاران هنرمندی که با توشه ای سرشار از هنر، تجربه و مهارت، نقش برجسته های این اثر هنری نفیس و بسیار زیبا را خلق کرده اند، دارای چنان ذوق و قریحه ای بودند که توانستند چنین نقش برجسته هایی از خود به یادگار بگذارند و آنرا بصورت یکی از گنجینه های هنر حجاری ایران زمین در آورند و زائران کلیسای طاطائوس مقدس را وادار به تحسین کنند.

آثار وقایع تاریخ بر پیکر قره کلیسا

اگر دقت کنیم می توانیم بر دیوارهای قره کلیسا، جای گلوله های جنگ های تاریخی را که در این منطقه رخ داده است را ببینیم. جنگها اولین و شاید آخرین علت در مورد آسیب دیدن این بنا پس از زلزله بوده اند. بر اساس کتیبه ای که کنار محراب به خط ارمنی قدیم نگاشته شده است، کشیشی به نام زاکاریا در سال 1319 میلادی به زلزله مهیبی اشاره می کند که کلیه بنای قره کلیسا را تخریب می کند تا جایی که هیچ اثری از بنای اولیه باقی نمی ماند. اما زاکاریا تصمیم می گیرد در عرض 10 سال کلیسای ویران شده را بازسازی و مرمت کند و چیزی که اکنون از این کلیسا باقیمانده حاصل تلاش های این کشیش بوده است.
جنگ هایی که در دوره های مختلف تاریخی همچون ایلخانی، صفوی و جنگ هایی که مابین ایرانیان و عثمانیان در این منطقه رخ می دهد باعث می شود این بنا هر بار مورد آسیب قرار بگیرد. جالبتر آنکه این بنا در دوره یورش مغولها نیز آسیب جدی دیده، اما هر زمان که ارامنه احساس امنیت کرده، آنرا مرمت و بازسازی می کردند.
آخرین تعمیرات این بنا بازمی گردد به زمانی که مرز ایران و ارمنستان به وسیله رود ارس از یکدیگر جدا و اسقفی ارمنی برای گسترش بنای کلیسا راهی ایران می شود. وی می خواست در واقع با الگوبرداری از کلیسای بزرگ که نزدیک ایروان بوده این بنا را به عنوان یک کلیسا و مکانی برای تعلیم احیا کند. وی آن زمان راهی تبریز می شود و با درخواست از عباس میرزا که آن موقع به عنوان ولیعهد فتحعلی شاه بر تخت نشسته بود قسمت عظیمی از کلیسا را بازسازی می کند و از آن زمان بخش سفید کلیسا به وجود می آید. وی در واقع در آن زمان با تلفیق و الحاق بخش قدیم (کلیسای سیاه) با بخش نو (کلیسای سفید) شاهکاری از معماری را در این نقطه رقم می زند. این موضوع را کتیبه ای که بر سردر کلیسا موجود است تایید می کند که در آن شاعری به زبان فارسی الحاق بخش سفید را به بخش سیاه توضیح می دهد.

مشخصات قره کلیسا

ارتفاع گنبد سیاه کلیسا 18 متر و ارتفاع گنبد سفید 24 متر است. تعداد دیرهای اطراف کلیسا چهل و چهار باب و مساحت کل مجموعه کلیسا با حصار دیرها 6285 متر مربع است.
تزیینات قره کلیسا به دو بخش تقسیم می شود
1- نقش و نگارهای روی بدنه کلیسای قدیمی که احتمالاً ریشه در اساطیر دارد.
2- تزیینات بدنه قسمت جدید کلیسا که شامل تصاویری از قصه های قدیمی، طاق نماها، نیم ستون های برجسته و قوس های تزئینی حجاری شده است.

بخش سیاه قره کلیسا تزیینات کمی دارد و در واقع در بازسازی که از سوی اسقف زاکاریا صورت گرفته است دارای تزئین می شود. وی با تعدادی سنگ سفید نقوش هندسی را روی طوق گنبد کلیسای قدیمی یا سیاه ایجاد می کند اما در مقابل این امر تزیینات بخش سفید در نقطه مقابل تزیینات بخش سیاه قرار می گیرد تا شاهکارهایی در زمینه تزیینات یک بنای تاریخی در قره کلیسا خلق شود.
این تزیینات به واسطه آن که سنگ هایش همگی از سنگ های آهکی و به راحتی قابل تراش و حجم سازی بوده اند، بسیار بدیع است و حتی در جای خود می تواند در جهان منحصر به فرد به شمار رود. گل بوته های فراوان به همراه چهره های حواریون مسیحی و حتی حضرت مسیح و حضرت مریم از جمله تصاویری هستند که در این کلیسا به چشم می خورند.
کلیسای سیاه رنگ در بخش خارجی، دارای طرح های زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاری هایی از بنای اولیه کلیساست اما در بخش کلیسای سفید حجاری های ارزشمند فراوانی به صورت تصاویر انسان، نقوش گل و بوته، اشکال حیوانات و موتیفهای تزیینی زیادی دارد که ملهم از عقاید مذهبی و هنر روزگار خویش است. کتیبه هایی به خط ارمنی در قسمتهای داخل و خارج بنا روی سنگ کنده شده که مربوط به تعمیرات یا به صورت یادگاری مربوط به بازدیدکنندگان گذشته دور است.
موقعیت جغرافیایی قره کلیسا طوری است که اطراف آن را از هر طرف کوه در بر گرفته و در کنار کلیسا رودخانه ای جاری است. دیوارهای کلیسا قطور بوده و با درهای کوچکی پوشانده شده است. در داخل محوطه هم اتاق های متعددی برای اقامت خلیفه، راهبان، روغن گیر، آسیاب، آشپزخانه، نگهداری مواد غذایی، انبار علوفه حیوانات و… به چشم می خورد که باعث میشده تا در مواقع لزوم بتوانند از کلیسا در مقابل متجاوزین حفاظت کنند. قسمت خارجی بنا هم دارای طرح های معماری جالبی از نقش های گل و بوته و تصاویر انسان است و روی سردر آن فرمان شاه عباس اول صفوی به زبان ارمنی دیده می شود.

امکانات رفاهی قره کلیسا

باید عنوان کنیم که در مجموعه قره کلیسا هیچ گونه امکانات رفاهی وجود ندارد. با نزدیکترین پمپ بنزین حداقل 35 کیلومتر فاصله دارید. برای آب آشامیدنی بهداشتی هم بهتر است از آب معدنی استفاده کنید و غذای سبکی همراه خود داشته باشید چون احتمالا به رستوران بهداشتی و مطمئن دسترسی نخواهید داشت. وضعیت سرویس های بهداشتی کلیسا هم در حد معمول است و مشکل خاصی وجود ندارد.

مسیر دسترسی به قره کلیسا

برای رسیدن به قره کلیسا 2 راه وجود دارد:
1- راه اول از طریق تبریز است. فاصله تبریز تا قره کلیسا حدود 270 کیلومتر است و باید از شهرهای مرند، قره ضیاءالدین و شوط بگذرید. از شوط تا قره کلیسا حدود 35 کیلومتر است. قره کلیسا تقریبا در میانه راه شوط به چالدران قرار گرفته است. وقتی از شوط به سمت چالدران حرکت می کنید، سه راهی قره کلیسا در سمت راست شما قرار گرفته است. لازم به توضیح است که بخش عمده این مسیر، یعنی از تبریز تا سه راهی شوط، جاده ترانزیت بین المللی است و از کیفیت بهتری نسبت به مسیر دوم برخوردار است.
2- مسیر دوم از ارومیه شروع می شود. فاصله ارومیه تا قره کلیسا حدود 275 کیلومتر است و لازم است شهرهای سلماس، خوی و چالدران را پشت سر بگذارید. جاده خوی به چالدران با مسافت حدود 100 کیلومتر، کوهستانی و نسبتا فرعی است.

زمان بازدید

در نیمه اول سال از ساعت 9 صبح تا 20
در نمیه دوم سال از ساعت 9 صبح الی 17
برای بازدید نیاز به تهیه بلیت دارید
مدت زمان بازدید 1 ساعت تا 1 روز
بهترین زمان بازدید فصل بهار و تابستان