مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد در طی حدود 1000 سال و سه دوره بنا شده است. پایه های اصلی مسجد در زمان ساسانیان بر روی یک آتشکده گذاشت ولی بعد از اسلام و در دوره ایلخانی و تیموری به صورت مسجد تکمیل شده است. بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سردر رفیع مسجد را متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری دانسته اند. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصر بفرد شهرت دارد. مسجد جامع در یزد قدیم داخل حصار شهر قرار گرفته بود و در سده چهارم به حومه شهر نزدیک شد. 500 متر مربع از 9800 متر مربع زیربنای مسجد را کاشی ها و کتیبه ها تشکیل می دهند. طول مسجد 104 متر و عرض آن 99 متر مربع است. این بنا 7 ورودی دارد که به کوچه های اطراف باز می شوند.

ارتفاع مناره ها 52 متر است و گرچه ساختمان اصلی مسجد را به قبل از دوره تیموری نسبت می دهند ولی ساختمان فعلی بر طبق کتیبه های موجود نشان می دهد که در دوره تیموری بنا گردیده است. کتیبه های مسجد یکی به خط کوفی آجری و دیگری به خط ثلث سفید بر روی کاشی لاجوردی دیده شده و در متن کتیبه سردر نام شاهرخ تیموری و سلطان جهانشاه و تاریخ 861 هجری قمری خوانده می شود. بنای کنونی مسجد با وسعتی حدود 10000 متر مربع مشتمل بر سردر ورودی و جلوخان، صحن وسیع، رواقهای جانبی صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستانهای طرفین آن، شبستان بزرگ ستون دار، کتابخانه، تزیینات غنی و زیبا و کتیبه ها و سنگ نوشته های تاریخی و غیر تاریخی است.

این بنا قدیمی ترین نمونه معماری است که طی قرن نهم هجری قمری در معماری مذهبی ناحیه یزد از آن تقلید شده است. این طرح مرکب از یک مقصوره گنبددار و یک شبستان مستطیل بلند و کشیده بوده و چهار گوش بودن پلان مسجد برگرفته از الگوی معماری کعبه است. دیگر ویژگی مهم بنا، کاربرد وسیع طاق های سراسری در شبستان هاست که با کاشی معرق همراه است. نکته قابل توجه دیگر در ساختمان مسجد جامع یزد، مسئله ایجاد روشنایی غیر مستقیم به وسیله انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوارهاست. همچنین، تزئینات داخل و خارج گنبد، نمای خارجی داخلی ایوان اصلی و محراب زیبای آن که از قسمتهای مهم مسجد به شمار می رود، بی نهایت ارزنده و جالب است.