آتشکده ایسپیه مزگت

آتشکده ایسپیه مزگت مربوط به دوران پیش از اسلام است و در دوره های سلجوقی و صفوی هم از آن استفاده شد. این بنا در 80 کیلومتری باختر شهر رشت و 22 کیلومتری جنوب شهر تالش جای دارد. این اثر در تاریخ 16 مهر 1379 با شماره 2796 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و امروزه تنها ورودی اصلی بنا، نیمی از شبستان و چند دیوار مجاور آن سالم مانده است. واژه ایسپیه مزگت به معنای مسجد سپید به زبان تالشی (اسپید) بوده و واژه مسجد نیز در زبان عربی برگرفته از همین واژه کهن ایرانی است.

علیرغم این ادعا که این بنا در دوره ساسانی یک آتشکده بوده اما در کاوش های انجام شده هیچ نوع بقایای معماری یا سفال دوره ساسانی در اسپی مزگت یافت نشده است. سنگ نوشته های بنا آن را وابسته به سده چهارم و آغاز سده پنجم هجری معرفی می کنند و سفال های یافت شده همگی وابسته به سده هشتم هجری (دوره ایلخانی) هستند. با توجه به کاوش های باستان شناسی انجام شده در سال های 1379، 1381 و 1385 توسط کارشناسان میراث گیلان از جمله یوسف فلاحیان، این مکان در دو دوره مورد استفاده بود.

دوره اول یعنی قرون پنجم و ششم (همزمان با دوره سلجوقی) بنا ساخته شده است. بنا و محوطه اطراف آن حدود شش هکتار مساحت داشته و در این دوره کاربری مسجد و عبادتگاه داشت و یک گورستان هم در مجاورت آن دیده میشد. در دوره دوم یعنی دوره صفوی بنا مجددا احیا گشته و مورد استفاده بوده است.