جنگل حرا (منطقه حفاظت شده حرا)

منطقه حفاظت شده جنگل های حرا در استان هرمزگان واقع هست. گونه جنگلی حرا (مانگرو) از ویژگی های اکوسیستم سواحل جنوبی ایران که به طور پراکنده، از تنگه هرمز به سمت شرق و اقیانوس هند، در سواحل عمان، پدید آمده است. این جنگل ها در سواحل خلیج فارس، در اطراف بندر لافت، شمال جزیره قشم، بندر خمیر و در کانون های متراکم دیده می شوند. ابوعلی سینا دانشمند بزرگ ایرانی، درخت این جنگل ها رو حرا نامیده و این درختان اندازه های 3 تا 6 متری با شاخ و برگ سبز روشن دارند. می توان گفت حرا درختیست آب شورزی که هنگام مد آب دریا تا گلوگاه در آب فرو میرود. با خاصیت تصفیه ای که در پوست این درخت وجود دارد، بخش شیرین آب دریا را جذب و نمک آن را دفع می کند. درخت حرا در حقیقت یک تصفیه خانه آب شیرین کن طبیعی است.
این جنگل در تنگه خوران، بین جزیره قشم و بخشی از استان هرمزگان قرار دارد. جنگل حرا به دلیل مساعد بودن شرایط اکولوژی، زیستگاهی امن برای پرندگان مهاجر از مناطق گرمسیری است که از جمله این پرندگان حواصیل بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی، کفچه نوک تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه، کاکائی و... هستند.

منطقه حفاظت شده جنگلهای حرا مانگرو

جنگل حرا در اطراف جزیره قشم، در نواری به عرض 50 تا 500 متر کشیده شده و محدوده ای برابر با 150 کیلومتر و مساحتی معادل 8236 هکتار را در بر گرفته است. اگر آب های نواحی باتلاقی و مساحت نقاط خالی منظور نشود، مساحت واقعی این جنگل در حدود 6012 هکتار است. وسیع ترین قسمت جنگل های حرا در آب های بندر لافت و بندر پل در شمال غربی جزیره قشم و در فاصلهٔ 140 کیلومتری غرب بندرعباس قرار دارد. این جنگل های ماندابی بر روی خاک های لجنی ناشی از رسوب خاک های حاصل از فرسایش سواحل رشد یافته و دائما در معرض جزر و مد آب قرار دارند؛ به طوری که در زمان جزر، درختان و بستر لجنی آن ها از آب بیرون آمده و به صورت جزایری پراکنده نمایان می شوند و در مواقع مد، تمامی جنگل حرا به زیر آب رفته و ناپدید می شوند. اصولا درخت حرا در نقاطی می روید که در مواقع مد دریا به زیر آب بروند. در نقاط مرتفع تر بستر دریا از این گونه درخت مشاهده نمی شود.
درختان حرا آب شور دریا را شیرین کرده و از آن تغذیه می کنند. این درختان یک دوره رویشی منظم دارند و معمولا در اواخر تیرماه و اواسط مردادماه به گل می نشینند و میوه می دهند. گل آن ها زرد روشن است و میوه آن ها شیرین و گواراست. میوه این درختان بادامی شکل است و پس از مدتی بر روی پایه مادری شکفته شده و دانه آن جوانه می زند و سپس به داخل آب می افتد. جریان شدید امواج، بذر گیاه را به نواحی کم تحرک تر دریا می برد. بذر حرا پس از تثبیت بر روی لایه های خاک دریا، رشد و نمو می کند. در فاصله بین قشم و بندر خمیر، جریان امواج بسیار اندک است و بدین جهت، اکثر بذرها در همین نواحی رشد می کنند. حرا فواید زیادی دارد از جمله شیره درون آوندهای آن بر بیماری خشکی که بیماری پوستی شایع در منطقه هرمزگان است، تاثیری قابل توجه دارد. همچنین گیاه حرا، گاه به عنوان علوفه برای خوراک چهارپایان استفاده می شود و همچنین چندین فایده دارویی و صنعتی دارد. همانطور که ذکر شد می توان به استفاده از آن در درمان جذام و همچنین برخی بیماری های پوستی اشاره نمود.
درخت حرا که ارتفاع آن گاهی به 4 متر می رسد و قطر تنهٔ آن تا 30 سانتی متر است، برگ های بیضوی شکل و کشیده با قاعده انتهایی بسیار باریک دارد. برگ حرا علاوه بر خاصیت خوش خوراکی برای دام، ارزش غذایی معادل یونجه و جو دارد. ریشه آن ها زانویی، هوایی و اسفنجی و معمولا سطحی است. البته ریشه های این درخت بالاتر از سطح زمین قرار می گیرند و در عمل تنفس شرکت می کنند. ریشه های درخت حرا به علت تراکم زیاد نمک در آب دریا و اشباع خاک از آب دریا، معمولا زیاد گسترده نمی شوند.
دامداران سنتی جزیره قشم از برگ این درخت برای تغذیه دام و چهارپایان خود استفاده می کنند. وسعت این جنگل نسبت به گذشته یک روند کاهش را نشان می دهد. برای حفظ تعادل اکوسیستم و به منظور جلوگیری از انهدام این جنگل های نادر جهان در سال 1351 منطقه مزبور حفاظت شده اعلام شده است.
در مناطق تحت پوشش حرا که در اصطلاح خور نامیده می شود، عمق آب از 3 متر تجاوز نمی کند و جنس خاک نیز بسیار شور است و بافت سنگین و قلیایی دارد. املاح موجود در خاک نیز عمدتا از کلرید سدیم و کلرورهای سدیم و منیزیم تشکیل شده اند. با توجه به کیفیت و جنس خاک تصور می رود که درختان مزبور فقط در چنین شرایطی می توانند رشد و نمو کنند.
مساعد بودن شرایط اکولوژیکی، این جنگل ها را به زیستگاه بسیار مناسب پرندگان مهاجر در فصول سرد تبدیل کرده است. در سایر فصول نیز که پرندگان بومی محل مناسبی برای زیست نمی یابند، به این جنگل ها پناه می آورند. غیر از پرندگان آبزی و آبچر و مهاجر، خزندگان و ماهی ها و حتی برخی از بندپایان و دوکفه ای ها نیز در میان این جنگل ها مشاهده شده اند. لاک پشت های سبز و پوزه عقابی و مارهای دریایی سمی، از جمله جانداران ویژه اکوسیستم جنگل های حرا (مانگرو) هستند. حواصیل بزرگ هندی، حواصیل سبز و خاکستری، فلامینگو، پلیکان، انواع سلیم، عقاب ماهیگیر، کفچه نوک، کاکایی و انواع دیگری از پرندگان در اکوسیستم های حرای ایران زندگی می کنند. نقش مهم دیگر این جنگل ها، مناسب بودن بستر آن ها برای تخم ریزی ماهیان خلیج فارس است.
جنگلهای مانگرو اکوسیتمهای کاملا ویژه ای هستند که اجتماعات گیاهی و جانوری آنها در ارتباط با شرایط خاصی می تواند شکل گیرد. جنگلهای حرا در جنوب ایران در نوار ساحلی خایج فارس و دریای عمان آخرین پراکنش جنگلهای مانگرو در جنوب شرقی آسیا به شمار میروند. این جنگلها از یک یا گاهی دوگونه مانگرو تشکیل شده و فراوان ترین گونه آن حرا است که در منطقه حفاظت شده حرا به تنهایی حضور دارد. جذر و مد آب دریا در سواحل که بطور موزون و مستمر هر روز انجام می شود در شکل گیری تنوع حیات این اکوسیستم نقش اساسی دارد. منطقه حفاظت شده حرا که در تنگ خوران بین جزیره قشم ، سواحل حوزه بندر خمیر و در مصب و دلتای رودخانه مهران قرار گرفته از سال 1351 انتخاب و تحت حفاظت قرار گرفته است.
بندر خمیر در شمال غرب منطقه حفاظت شده مهمترین شهر اطراف منطقه محسوب می شود. بنادر پل لافت کهنه و لافت نو نیز آبادی های مهم حاشیه این منطقه محسوب می شوند که پل در نوار ساحلی شمالی و بنادر لافت در شرق منطقه واقع شده اند. جاده اصلی بندرعباس به بندر خمیر از شمال منطقه عبور می کند و تمامی قسمتهای منطقه بویژه از طریق دو بندر لافت و پل توسط قایق قابل دسترسی است. این جنگلها با محیط زیست پویا، ساز و کارهای پیچیده، پرندگان نادر، آبزیان غیر متعارف، کارکردهای مختلف، ارزش ها و زیبایی های سحرانگیز، خود پدیده های شگفت انگیزی هستند که برای طیف گسترده ای از مردم از جذابیت های خاصی برخوردارند. قابلیتهای پژوهشی و آموزشی این نظام اکولوژیک استثنایی و منحصر به فرد همانقدر برای دانشجویان جذابیت دارد که دیدن غروب سحرانگیز جنگلهای نیمه شناور آن برای مردم عادی. این جنگلها کانون دیدنی های غیر متعارف و حیرت آور است.
دیدن ماهی خزنده، پرندگان نادر همچون اگرت بزرگ، گیلان شاه و حواصیل هندی در کنار عقاب ماهیگیر، نوک قاشقی، پلیکانها و فلامینگوها همیشه امکان پذیر نیست اما جنگلهای همیشه بهار دریایی حرا همه این دیدنیها را یکجا به بازدید کنندگان خود سخاوتمندانه عرضه می کنند. امکان سفر دریایی و تفریحی در بین درختان حرا و دیدن بیش از 100 گونه از پرندگان بومی و مهاجر، زیبایی خاصی به سیاحت مسافران می دهد.
مناطق حفاظت شده در کل نوار ساحلی جنوب کشور و بویژه در عرصه مانگروها این میراث های طبیعی بی همتا را برای نسل حاضر و آتی حفظ کنیم.