نسخ خطی کردی در گذر زمان

ایسنا/ این خبر پیرامون نسخ خطی کردی در گذر زمان برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

نسخ خطی کردی نیز از اهمیت ویژه ای در فرهنگ و ادبیات کردی برخوردار است که به گفته کارشناسان این حوزه این نسخ علاوه بر اینکه دستخوش گذر زمان قرار گرفته، در استان کردستان نگهداری نمی شوند.

اداره کل کتابخانه های عمومی کردستان با مشارکت پژوهشکده کردستان شناسی دانشگاه کردستان و سازمان های مردم نهاد کردستان، نشست تخصصی «جایگاه نسخ خطی کردی در مطالعات زبان شناسی و حقوق فرهنگی» با حضور جمع کثیری از نخبگان، حقوق دانان، زبان شناسان، پژوهشگران، باستان شناسان، صاحب نظران و فعالان تخصصی در این حوزه را برگزار کرد.

دکتر مظهر ادوایی، پژوهشگر تاریخ و نسخ خطی هورامی با اشاره به اینکه نسخ خطی به عنوان دست نوشته چند تا چند صد صفحه در قالبی مشخص را در بر می گیرد، اظهار کرد: بستر این محتوا در مورد تاریخ نگاری، تاریخ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است.

وی از شناسایی و بررسی 302 نسخه خطی هورامی خبر داد و افزود: این محتوا برای پژوهشگران رشته های مردم شناسی، باستان شناسی و زبان شناسی دنیایی از اطلاعات و داده های مختلف دارد. به گفته این پژوهشگر، نسخه های خطی کردی در کتابخانه های مختلف ایران از جمله کتابخانه های دانشگاه تهران، ملی، ملک، مجلس و کشورهای مانند انگلیس، آلمان، دانمارک، ترکیه و عراق نگهداری می شود.

ادوایی معتقد است که نسخ خطی گرچه مکتوب است، اما میراث مخدوش نامیده می شود؛ این آثار در درجه اول ویژگی های ساختاری مشخصی دارد و کسی که نسخه خطی کار کرده است، خوب میداند در این نسخه های خطی به دلیل ناآگاهی از تاریخچه خط، دچار خطاهای فاحشی می شود.

وی پیرامون نسخ خطی کردی در گذر زمان ادامه داد: در میان آثار خطی که بنده آن را از یکی از کتابخانه های عمومی مشهد به فهرست آثار فارسی در آورده ام، نسخه خطی 7 لشکر به زبان هورامی بود که به زبان فارسی فهرست نویسی شده است. بسیاری از نسخه های خطی کردی، هورامی در کتابخانه های ایران به عنوان نسخه ترکی، لری یا لکی فهرست نویسی شده است و این اشکال مختلف در دوره قاجار، پهلوی و حتی قبل از آن از کشور خارج شده اند.

ادوایی عنوان کرد: در کردستان افراد شاخصی مانند "مینورسکی" نسخه های خطی را از ایران خارج کرده و به کتابخانه کشورهای دیگر انتقال داده و هنگامی که پژوهشگر نیازمند این آثار باشد، کسی جوابگوی درخواست آنها نیست.

وی خاطرنشان کرد: در میان این نسخ خطی، منظومه های عاشقانه، نسخه های تاریخی، اشعار و نسخه های داستانی طبقه بندی شده فراوانی وجود دارد که این نسخه های خطی در کتابخانه های همدان نگهداری می شود.

دکتر یادگار کریمی، رئیس پژوهشکده کردستان شناسی دانشگاه کردستان در ادامه این نشست تخصصی اظهار کرد: تهیه اطلس زبان کردی در سال 1395 به پاس نگهداری و حفاظت از لهجه های متنوع زبان کردی تهیه شد. چون هر چه دامنه لهجه ها بیشتر باشد، ضامن نامیرایی در زبان و فرهنگ آن ملت می شود.

وی پیرامون نسخ خطی کردی در گذر زمان افزود: در زبان کردی، با متغیر زبانی و واژه ای روبرو هستیم و گاهی برای یک مسئله چندین وازه با گویش های مختلف وجود دارد؛ مثلاً برای بیماری«گل مژه» با چندین گویش متنوع مانند «زیچکه، قنیچکه سلام، قنیچکه، با پشکیو، سلته سلام، زیچکه سلام و...روبرو هستیم.

کریمی با بیان اینکه در استان کردستان در یک بازه جغرافیایی بسیار کوچک با حجم وسیع واژه ای روبرو می شویم، عنوان کرد: اگر یک زبان شناس از آمریکا به کاوش در مورد زبان کردی بپردازد، فکر می کند که در قاره ای دیگر و متفاوت از هم زندگی می کنیم! نمی داند که در یک بازه 20 کیلومتری چه گونه های متنوعی از زبان شناسی در این ناحیه وجود دارد.

وی تصریح کرد: در زبان کردی، هورامی، هر اندام یا دسته واژه، یک فرهنگ خاص خود را داراست. مثلاً برای آخرین فرزند خانواده چندین معنای متفاوت «پاشه بره، دوا چور، آخر چور و...وجود دارد. برای هر فعل و مصدر چندین دسته واژه و گویش وجود دارد، این تنوع در گویش زبانی سبب به وجود آمدن واژه های بسیار و ثروتمند بودن دایره لغات و دامنه واژگانی شده است.

وی معتقد است: قرار دادن یک زبان برای زبان رسمی نوشتن و خواندن سند مرگ گویش های دیگر می شود. باید همه لهجه و گویش ها را پاس بداریم، چون از ارزنده ترین فرهنگ زبانی و سرمایه لغات به حساب می آیند. مثلاً برای فعل بیاور «بیتیره، بیهینه، بیرایی و بارش» به کار برده می شود. تراکم واژگانی در این ناحیه با متغیرهای دیگری روبرو است که ما هنوز نشناخته ایم که این از ارزنده ترین غنای زبان و گویش است.

دکتر عدنان برزنجی، پژوهشگر تاریخ، زبان و ادبیات کردی در ادامه این نشست اظهار کرد: همانطور که بسیاری از آثار باستانی و فولکلور خود را از گزند روزگار نرهانده ایم، نتوانستیم آثار نسخ خطی را نیز به سرمقصد منزل برسانیم؛ به یقین این به فرهنگ مردم داری کردها بر می گردد.

وی افزود: خانواده های آیینی که به دلیل عدم حضور پزشک در این منطقه برای درمان فرزندان بیمار خود از وجود کتب خطی به عنوان شفا دهنده استفاده می کردند، بر این باور بودند که این نسخه خطی توانایی شفا دهندگی به بیماران را دارد، از این رو علما و کسانی که این نسخ خطی را در منزل داشته اند، از دادن آنها به دیگر افرادی که بیمارانی در منزل داشته اند، خودداری نکرده و این دلیل محکمه پسندی در کنده شدن برگهایی از آثار خطی، کثیف شدن آن به دلیل ریختن مایعات بر آنها است.

برزنجی بیان کرد: در جغرافیای کردواری، زمانی فردی را شایسته و برتر اعلام می کردند که دارای 4 پارامتر برتر چالاکی، خوش سیما، خوش خط و خوش صدا باشد. در این میان پارامتر خوش خطی از مهمترین پارامترهای خلاقیت فرد بوده است و این سند بر اهمیت سواد و خط مقوله ای مهم است و اگر کمی دقیق به موضوع نگاه کنیم در میان صاحب نظران علم، خط به عنوان یک موضوع هنری اشاره شده است.

و این نشان از برتری هنر خط در گذشته های دور در میان ملت ایران و اهمیت خاص خط بوده است که بسیاری از آثار خطی به جا مانده از گذشته با خط نستعلیق می باشد. شاعران ما، عرب، فارس و دیگر ممالک برای ابراز احساسات و هدایای تقدیمی خود از خط نستعلیق استفاده کرده اند. در همه آثار به جا مانده زیبایی خط را نمیتوان کتمان کرد.