باستان شناسان از کشفیات خود در ابر موزه فضای باز انسان و زمین تفرش گفتند

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، باستان شناسان از کشفیات خود در ابر موزه فضای باز انسان و زمین تفرش گفتند.

بعداز قرار گرفتن دو غار تاریخی علی خورنده و گاوخور در فهرست آثار ملی در تاریخ 1402/07/23 مجوز گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم غار علی خورنده و گاوخور به سرپرستی علی هژبری از کارشناسان پژوهشکده باستان شناسی صادر شد. بعد از بازدید هژبری از این منطقه، تیمی متشکل از باستان شناس، مردم شناس، زمین شناس، گیاه شناس، حشره شناس، جانور شناس، غار شناس و مستند شناس تشکیل شد.

هژبری در شناسایی اولیه متوجه اهمیت بسیار بالای این منطقه شد. لذا با گمانه زنی در بیرون از محوطه به کار خود ادامه داد. نتیجه بررسی و شناسایی این محوطه منجر به کشفات مهمی از جمله پیدا شدن یک کتیبه یونانی، گورستان اشکانی و محوطه استقراری شد. این کشفیات با مستقر شدن تیم غارنوردی به سرپرستی حبیبه نوروزی به منظور تهیه پلان غارها ادامه یافت که منجر به کشف دو طبقه دیگر در داخل غار علی خورنده شد که مجموع غارهای کشف شده به هفت عدد رسید.

با توجه به سفالهای کشف شده از دوره مس و سنگ تا دوره اشکانی و سلجوقی و کشف سکه دوره ایلخانی اطلاعات مهمی بدست آمد. نتیجه بسیار مهمی که منجر به کشف هفت نیایشگاه مهری شد. با توجه به اهمیت این کشف تاریخی از فریدون بیگلری (معاون موزه ملی ایران) دعوت به عمل آمد تا از منطقه بازدید نماید. بررسی های میدانی بیگلری از اطراف این منطقه و مناطق دیگر ابزارهای سنگی ازدوره پارینه سنگی میانه کشف و اطلاعت بسیار زیادی بدست آمد.

با توجه به اهمیت این کشفیات مجددا بیگلری به همراه سونیا شیدرنگ از اساتید باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی به منطقه اعزام شدند و توانستند یک محوطه پارینه سنگی میانه را کشف کنند.

در فاز نخست پروژه باستان شناسی تعیین عرصه و پیشنهاد حریم غارهای گاوخور در استان مرکزی، کمال طاهری (کارشناس زمین شناسی و متخصص کارست) در بازدید این غارها تصریح کرد: تفرش می تواند قطب گردشگری زمین شناسی استان مرکزی و از جاذبه های کم نظیر برای توسعه دانش علوم زمینی در ایران باشد.

این زمین شناس با اشاره به دالان کارستی غار گاوخور که در آن گسل و توسعه انحلال شکل گرفته، از آن به نام کانیون یا دره زیر زمینی تفرش یاد کرد.

نماینده انجمن زمین شناسی ایران وجود جاذبه های باستان شناسی و مردم شناسی تفرش را سرزمینی ایده آل برای انواع بررسی های زمین باستان شناسی و میراث زمین دانست که با ایجاد زیرساختهای گردشگری و صیانت از میراث طبیعی غار و کارست و به ویژه تعیین حریم حفاظتی غارهای منطقه برای جلوگیری از هرگونه دستکاری غیر اصولی انسانی و توسعه ناپایدار میتوان یک مسیر زمین شناسی گردشگری باستان شناسی و مردم شناسی دلچسب را طراحی و اجرا کرد. آنچه که طاهری از آن به عنوان ابر موزه فضای باز انسان و زمین تفرش یاد کرد.

در ادامه این پروژه، مستندنگاری همراه با سنجش از دور غارهای باستانی علی خورنده و گاوخور توسط محمدرضا رکنی انجام شد. او عنوان داشت: غارهای باستانی علی خورنده و گاوخور دارای دالانهای بسیار بزرگ و پهناوری هستند که تا اعماق کوه امتداد یافته اند.

مستندنگاری به روش فتوگرامتری از هر دو غار انجام شد که نتایج ارزشمندی همراه داشت اجرای این برنامه با عکسبرداری دقیق از فضاهای غارها همراه بود که با ثبت بیش از هزار تصویر مدل سه بعدی آنها تهیه شد.

گلفام شریفی (عضو هیات علمی پژوهشکده مردم شناسی) که در این پروژه حضور داشت و به تحقیقات میدانی در خصوص دانش بومی مردم منطقه پرداخت، گفت: این تحقیقات این امکان را بوجود آورد تا اطلاعاتی دقیق و جامع تراز موضوع و سایت باستانی مورد مطالعه بدست آید. در این مشارکت بینارشته ای عضو هیات علمی پژوهشکده مردم شناسی همراه با پژهشگران پژوهشکده باستان شناسی به محل غارهای علی خورنده و گاوخور اعزام و به تحقیقات میدانی پرداخت.

شریفی با روش مشاهده و مصاحبه های میدانی، دانش بومی مردم منطقه در مورد این دوغار و آیین های مربوط به مکان های نزدیک به غارها نظیر مغاره تخت حسن عسگری و طاق شاق حسین و نظام مربوط به آنها را در این مرحله از پژوهش گردآوری کرد.

در گام بعدی و در ادامه این پروژه این غارها به همت غارنوردان باشگاه غارنوردی اوج اراک نقشه برداری شد. این هیئت به سرپرستی حبیبه نوروزی با همکاری سعید فتحعلی و قاسم عیسی آبادی در نیمه اول مهر 1402 با حضور در این غارها اقدام به نقشه برداری نمود. در جریان این پروژه غارنوردان با عبور از معابر تنگ و باریک و صعود و فرود از قسمتهای مختلف غار به برداشت اطلاعات پرداختند که این مهم با حمایت و پشتیبانی تیم فنی، حمصی و طاعتی صورت گرفت.

در این راستا حسین موسی رضا به تهیه عکس از فضای غار و تخریبهای صورت گرفته توسط افراد نا آگاه پرداخت. نقشه برداری در این پروژه از آن جهت حائز اهمیت است که با تلفیق آن با غار شناسی و مشخص کردن اسپلوتم های خاص هر غار و تعیین محل زندگی جانوران غارزی، اهمیت حفاظت از این غارها به خوبی نمایان می شود و در کنار شواهد باستان شناختی، در راستای درک بهتر این غار به پژوهشگران کمک می کند.

باستان شناسان معتقد هستند؛ این کشفیات به اندازه ای اهمیت دارد که این منطقه در آینده در لیست موقت یونسکو قرار خواهد گرفت.

از دیگر اتفاقات بسیار مهم این پروژه همکاری خودجوش مردم منطقه، هیئت کوهنوردی، فعالین میراث فرهنگی و مسئولین شهرستان از فرماندار گرفته تا معاونان، دهیار و...است. امید است تا مسئولین شهرستان تفرش از این فرصت طلایی در پیشبرد اهداف گردشگری و رونق بخشیدن به اقتصاد شهرستان تفرش گام مؤثری را بردارند.

گزارش: سعید حیدری (باستان شناس و کنشگر میراث فرهنگی)