ثبت ملی 74 عنصر ناملموس استان اردبیل شاهدی بر غنای میراث معنوی استان هست

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، ثبت ملی 74 عنصر ناملموس استان اردبیل شاهدی بر غنای میراث معنوی استان هست.

پیشینه غنی استان اردبیل از حیث تاریخی و ظرفیتهای منحصر بفرد از منظر جغرافیایی عامل اصلی شکل گیری، رشد و تنوع عناصر ناملموس در این بخش از ایران شده است. امروزه در تعریف میراث فرهنگی صرفاً به وجوه ملموس از جمله آثار و بناهای تاریخی و همین طور مجموعه ای از اشیا بسنده نمی شود بلکه مهمتر از آن شامل وجوه ناملموس مانند دارایی ها و ذخایر فرهنگی مردم جهان نیز مد نظر قرار دارد. به بیانی دقیق تر میراث مادی و ملموس از دل میراث ناملموس پدیدار می شود.

سنن شفاهی، هنرها و آداب بومی و محلی، فعالیتهای جمعی، جشن ها، علوم و سبکهای زندگی و مهارتهای انطباق با طبیعت و تمام مهارتهای مربوط به تولید صنایع دستی از ذخایر فرهنگی محسوب می شوند. این وجه از میراث فرهنگی که به آن میراث ناملموس گفته می شود سینه به سینه از نسلهای گذشته به یادگار مانده و طبیعتا به نسلهای بعدی نیز منتقل می شود.

طبق مفاد بند دوم کنوانسیون 2003 یونسکو، میراث فرهنگی ناملموس، این گونه تعریف می شود: رویه ها (عرف ها)، نمادها، دانش ها، مهارت ها، ابزارها، اشیا، آثار هنری و مکان های مرتبط با آنها که جوامع و افراد، آنها را بخشی از میراث ناملموس خود می شناسند و همواره از نسلی به نسلی دیگر منتقل می شود و پیوسته به وسیله انسانها و جوامع و گروه ها در پاسخ به محیط اطرافشان و در تقابل با طبیعت و تاریخشان خلق می شود منوط به اینکه سازگار با مفاد حقوق بشر بین المللی و شرایط احترام متقابل میان جوامع، گروه ها و اشخاص باشد.

میراث فرهنگی ناملموس اگرچه آسیب پذیری هایی دارد اما عامل مهمی برای پاسداری از گوناگونی فرهنگی، احترام متقابل و گفت و گوی بین فرهنگهای مختلف است و فرصتی برای عرضه و ارائه فرهنگ و سبک زندگی اصیل کشورهای مختلف دنیا و مقاومت فرهنگی در برابر یکسان سازی فرهنگی کشورها از سوی کشورهای قدرتمند است. این میراث چند ویژگی اساسی دارد: سنتی، معاصر و زنده است؛ فراگیر است؛ بازنمودی است و اجتماع محور است.

میراث فرهنگی ایران میراثی است جاودان، میراثی که سنگ خارای زمانه است. در پیچ و خم های تاریخی فراز و نشیب فراوان داشته است. ایران کهنسال که چند هزار سال در یکی از حساس ترین مناطق بالیده و رشد کرده است، محل تلاقی و برخوردگاه شرق و غرب و شمال و جنوب بوده است، بدیهی است که با کوله بار سنگینی از میراث فرهنگی و اعتقادی، شیوه تفکر و شیوه خاص بودن خود را بنیان می نهد که دست کم گرفتن این میراث فرهنگی و معنوی نامعقول و ناممکن است.

در این بین پیشینه غنی استان اردبیل از حیث تاریخی و ظرفیتهای منحصر بفرد از منظر جغرافیایی عامل اصلی شکل گیری، رشد و تنوع عناصر ناملموس در این بخش از ایران شده است. وجود طوایف کوچ نشین، زبانها و گویش های مختلف، آئین ها و مراسمات مختلف از جمله قابلیت های معنوی و غیر مادی اردبیل محسوب می شود.

شیوه و طراحی معماری بی نظیر خانه های قابل جابجایی آلاچیق، پوشش و پوشاک، بازی ها، ذائقه های غذایی، آئین های اعتقادی و مهارتهای تطبیق انسان با محیط بخشی از توانمندی ها و توانایی های غیرمادی عشایر شاهسون را نمایان می سازد.

آوازها و نغمه ها، داستان ها و قصه های محافل روستایی و عشایری استان اردبیل بخش مهمی از تاریخ شفاهی، اسطوره، حماسه و شجاعت های این منطقه است که با الهام از طبیعت و اندیشه های خلاقانه ساکنان آن شکل گرفته است.

تاریخ در بستر جغرافیا حادث می شود و در داده های باستان شناسی ذخیره و در خاک دفن می شود اما با زبان فرهنگ از انسانی به انسان دیگر و از منطقه ای به منطقه دیگر نقل مکان می کند و اهمیت میراث ناملموس همین زنده بودن آن است. طبق تعاریف کنواسیون میراث فرهنگی ناملموس، قلمرو میراث ناملموس شامل پنج بخش اصلی است که میراث ناملموس استان اردبیل در این قالب به شرح ذیل قابل توصیف است.

سنت شفاهی به عنوان موثرترین ابزار آموزش، توجیه و ابراز تمایزها در هویت یابی حکایتی از نسل های گذشته در قالب واژه ها است که سینه به سینه در جریان است تا توزیع معرفت گذشته میان نسل ها را به سامان رسانده و نهادینه سازد. مردمان دیار اردبیل نیز از طریق کلام و به طور شفاهی درقالب آوازها، خطابه ها و متل ها میراث خود را به آیندگان منتقل می کردند که از جمله آنها میتوان به داستان سارای (ادبیات شفاهی) اشاره کرد که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است.

هنر نمایشی بخشی از فرهنگ و تاریخ هر سرزمین و بن مایه ارتباط است. مراسم شبیه خوانی که ریشه در شعائر دینی این خطه از کشور قرار دارد و به عنوان یکی از مواریث فرهنگی ناملموس در عرصه جهانی نیز مورد اقبال و توجه پژوهشگران هنرهای نمایشی دینی قرار گرفته است.

برگزاری آئین ها، جشن ها و مراسم های مختلف ملی، مذهبی و قومی از مهمترین عوامل هویت بخش هر جامعه است که می تواند علاوه بر انسجام و غرور ملی در پویایی فرهنگی و شکوفایی اقتصادی آن جامعه نیز میسر واقع گردد. در این راستا استان اردبیل نسبت به شناسایی و ثبت ملی آن اقدام نموده و معرفی آنها از جمله آئین های مذهبی و آئین های مربوط به نوروز را در اولویت کاری خود قرار داده است.

چگونگی حفظ، احیا، معرفی و توسعه میراث ارزشمند طبیعی از مولفه های اصلی میراث ملت هاست. منظر طبیعی فرهنگی سبلان ثبت شده در فهرست آثار ملی که پرونده ثبت جهانی آن نیز در حال تکمیل است و حتی بخشی از بومگردی های استان از جمله روستای تاریخی کزج در جنوب استان از اقدامات موثر در این راستا است.

صنایع دستی و هنرهای بومی، بازتاب نگرش معنوی و فکری اقوام مختلف، یک کالای مادی است که امروزه جزئی از یک کالای فرهنگی محسوب می شود و می تواند معرف فرهنگ سرزمین ما نیز باشد. از این رو با ثبت آثار هنرهای صنایع دستی استان از جمله قلم زنی و همچنین با برگزاری نمایشگاه های صنایع دستی در سطوح مختلف ملی و بین المللی میتوان در حفظ، احیا و انتقال این هنر به نسل آینده و پویایی فرهنگی و اقتصادی جوامع محلی در استان عملکرد موثری ارائه کرد.

نویسنده: یاسر رعنایی