چرا خوشنویسی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شد؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای بدست رسیده، این پرسش مطرح می شود که چرا خوشنویسی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شد؟

مصطفی پورعلی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی درباره پرونده خوشنویسی ایران که با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» در شانزدهمین نشست کمیته بین الدول حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس و در بخش برنامه های خوب پاسداری ثبت شد و در توضیح تفاوت ثبت این پرونده با پرونده های خوشنویسی ترکیه و کشورهای عربی که در فهرست میراث ناملموس ثبت شده، گفت: کنوانسیون 2003 یونسکو که کشورها به موجب آن عناصر فرهنگی ناملموس خود را ثبت جهانی می کنند سه فهرست دارد؛ نخست فهرست "میراث معرف ناملموس" که عناصر فرهنگی در این فهرست هم راستا با شاخص های آن کنوانسیون معرفی و ثبت می شوند. بیشتر ثبت های جهانی در فهرست معرف اتفاق می افتد، از ایران نیز تا کنون 14 عنصر فرهنگی ناملموس ثبت شده است.

او پیرامون اینکه چرا خوشنویسی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شد؟ افزود: دسته دوم "میراث ناملموس درخطر" است که ثبت آثار در این فهرست به نسبت میراث مُعرف آسان تر است. معمولا آثاری که شرایط پاسداری و حفاظت خوبی ندارند یا درحال نابودی و در خطر انقراض هستند، در این فهرست ثبت می شوند که از ایران دو میراث «دانش ساخت لنج و دریانوردی با لنج در خلیج فارس» و «نقالی؛ قصه گویی نمایشی» در این فهرست قرار گرفته اند و متاسفانه امکان تغییر هم وجود ندارد که البته یونسکو با همفکری کشورهای عضو دنبال راه حل منطقی و مناسب برای آثاری است که وضعیت آنها بهبود پیدا کرده و باید از فهرست میراث ناملموس در خطر خارج شوند.

پورعلی ادامه داد: فهرست سوم این کنوانسیون که ثبت آثار در آن دشوارتر از دو فهرست دیگر بوده، "برنامه های خوب پاسداری یونسکو" است. آثاری که به این فهرست وارد شده اند در عین معرفی، پاسداری خوبی هم باید داشته باشند که کاملا برخلاف فهرست میراث ناملموس در خطر است، یعنی کشورها آنقدر آن اثر را خوب پاسداری کرده اند که می تواند در عین ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو ترویج دهنده باشد. این فهرست اهمیت بالایی دارد و برای کشورها و یونسکو مهم است.

مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی گفت: در اجلاس امسال حدود 48 پرونده برای ثبت در فهرست معرف میراث ناملموس مطرح شد که ثبت در این دسته دشواری چندانی ندارد و معمولا کشورها علاقه زیادی برای ثبت آثارشان در فهرست معرف میراث ناملموس یونسکو دارند. درحالی که برای برنامه های خوب پاسداری فقط پنج کشور از جمله ایران پرونده ارائه کرده اند که ثبت پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوش نویسی در ایران» در این فهرست، دستاورد بزرگ و مهمی برای جمهوری اسلامی ایران بویژه برای مردم کشور محسوب می شود. شش پرونده نیز امسال از سوی کشورها برای ثبت در فهرست میراث ناملموس در خطر مطرح شده است.

او اضافه کرد: برنامه ملیِ پاسداری از یک عنصر فرهنگی ناملموس به منزله دو ثبت همزمان یک پرونده است، یعنی هم عنصر فرهنگی ناملموس ثبت جهانی شده و هم به تایید یونسکو رسانده اید که به خوبی می توانید از این عنصر پاسداری کنید. اتفاقا تهیه چنین پرونده ای به مراتب سخت تر از میراث معرفی و در خطر است که دستاورد بسیار مهمی برای ایران بشمار می آید.

پورعلی در عین حال بیان کرد: نکته مثبت و مهم دیگر ورود به این فهرست، آن است که برنامه پاسداری کشورها جنبه ترویجی دارد و برنامه آنها چاپ می شود و در اختیار کشورهایی که آثار و میراث مشابه دارند، قرار می گیرد.

او همچنین گفت: ایران پرونده «زیارت رضوی» را نیز برای طرح در فهرست برنامه های خوب پاسداری میراث ناملموس در اجلاس سال 2023 میلادی به یونسکو فرستاده است. علاوه بر این، شش پرونده دیگر از جمله «جشن یلدا» مشترک با افغانستان، «نوغان داری و ابریشم ریسی» مشترک با ترکیه، افغانستان، آذربایجان، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان، «ترکمن دوزی» مشترک با ترکمنستان، «جشن مهرگان» مشترک با تاجیکستان و «مهارت ساختن و نواختن عود» مشترک با سوریه در نوبت بررسی اجلاس آینده قرار دارند که این پرونده ها در بخش میراث ناملموس معرف مطرح شده اند.

پورعلی در توضیح اینکه چرا کشورهای عربی، ترکیه و ایران هر یک خوشنویسی را در پرونده هایی مجزا به نام خود ثبت کرده اند، اظهار کرد: ما هم می توانستیم مثل ترکیه و کشورهای عربی، خوشنویسی را در فهرست معرف میراث ناملموس ثبت کنیم. خیلی راحت بود، اما می خواستیم گام بلندتری برداریم و برنامه پاسداری، در عین معرفی خوشنویسی را ارائه کردیم. حتی تمایل داریم نوروز را که قبلا در فهرست معرفی به صورت مشترک با چند کشور ثبت شده است، در برنامه خوب پاسداری ثبت کنیم.

مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی در پاسخ به این ابهام و برداشت که یونسکو فقط "برنامه پاسداری ایران از خوش نویسی" را پذیرفته، درحالیکه این نوع خوشنویسی خاستگاه ایرانی دارد، ولی به نام کشورهای عربی و ترکیه ثبت شده است؟ تصریح کرد: کشورهای عربی، خط یا خوشنویسی عربی را ثبت کرده اند، رسم الخط ما فارسی است و منطقی نبود با کشورهای عربی پرونده مشترک داشته باشیم. از طرفی، اولویت هر کشور استفاده از سهمیه ملی خود است، مگر اینکه محدودیت و یا مساله ای پیش آید. ترکیه یک پرونده ملی ارائه کرد و ما هم می خواستیم از سهمیه ملی خود استفاده کنیم. البته ما به اقدام ترکیه معترض شده بودیم، چرا که قبلا عنوان پرونده آنها «خوشنویسی اسلامی» بود، ولی پس از پیگیری و اعتراض ایران، عنوان این پرونده تغییر کرد و به «خوشنویسی سنتی در هنر اسلامی در ترکیه» تبدیل شد. در واقع ترکیه خوش نویسی سنتی کشور خود را ثبت کرده است. ترکیه همکاری دوستانه ای در جریان اصلاح عنوان پرونده داشت و اعتراض ایران هم فنی بود.

او یادآور شد: بارها گفته شده کنوانسیون 2003 هیچ منعی برای ثبت عناصر فرهنگی کشورهای مختلف ندارد. طبیعی است که خوشنویسی در کشورها و فرهنگ های مختلف وجود داشته باشد، همانطور که چین هم خوشنویسی خود را ثبت جهانی کرده است.

پورعلی درباره اینکه با توجه به پذیرش پرونده خوشنویسی ایران در "فهرست برنامه های خوب پاسداری" کمیته میراث ناملموس یونسکو، آیا این برنامه در شمار میراث ناملموس ایران در یونسکو قرار گرفته و هفدمین میراث ناملموس جهانی ایران بحساب می آید؟ گفت: خوشنویسی ایران، هفدهمین عنصر میراث فرهنگی ایران است که در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو ثبت شد. درحال حاضر 14 میراث ناملموس در فهرست مُعرف، دو اثر در فهرست میاث ناملموس در خطر و یک اثر در برنامه خوب پاسداری یونسکو به نام ایران ثبت شده است.