معرفی تعدادی از شگفت انگیزترین سازه های مهندسی ایران

معماری هنری پیچیده است که از دیرباز مورد توجه انسان بود. انسان اولیه بدلیل نوع زندگی آن دوره ناچار بود تا پناهگاهی را برای خود انتخاب کند تا از خطرها دور بماند. او هوشمندانه دست به انتخاب زد و با انتخاب غارها، توانست خود را در پناهگاهی امن محفوظ نماید. سالها گذشت و کم کم دانش خانه سازی را آموخت و توانست سکونتگاهش را آنطور که مایل است، بنا کند. به مرور زمان قادر به تغییرات بیشتر شد و شاهکارهایی تماشایی را برای خود خلق کرد. ایران سرزمینی کهن با هزاران سال قدمت بوده که امروزه به سبب داشتن شاهکارهای تماشایی معماری زبانزد جهانیان شده است. با ما در مقاله شگفت انگیزترین سازه های مهندسی ایران همراه شوید تا شما را با تعدادی از مشهورترین سازه های مهندسی ایران آشنا کنیم. قطعا، آشنایی با زیباترین سازه های مهندسی ایران برایتان جالب خواهد بود.

بادگیر چپقی کرمان

بادگیر چپقی بر فراز خانه دکتر رضوی قرار دارد و در زمان پهلوی و توسط معمار سیرجانی به نام مهدی شجاعی ساخته شد. در زیر این بادگیر، اتاقی برای نگهداری داروهایی قرار داشته که باید از گرما و گرد و غبار به دور می ماندند. معمار پس از یک سفر دریایی و توجه به خنک بودن استراحتگاه کشتی، از شکل دودکش آن برای طراحی یک بادگیر خاص الگوبرداری کرد و توانست این مورد از زیباترین سازه های مهندسی ایران را طراحی و بنا کند.

سد کریت طبس

سد کریت، سدی 650 ساله و از جنس سنگ و آجر و ساروج بوده که 100 متر ارتفاع دارد. این سد با عرض کم به عنوان یکی از باریک ترین نمونه های موجود در جهان محسوب می شود. قوس این مورد از مشهورترین سازه های مهندسی ایران دلیل استحکام آن بوده و به سبب ارتفاعش تا 100 سال پیش به عنوان بلندترین سد قوسی دنیا از آن نام برده میشد. جهت دستیابی به این سد، لازم است که به شهر طبس بروید و وارد جاده دیهوک و بیرجند شوید. پس از حدود 45 کیلومتر و پشت سر گذاشتن روستاهای کریت، یک جاده فرعی در سمت چپ شما را به روستای چیروک راهنمایی می کند که در نزدیکی سد قرار گرفت.

سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر مجموعه ای از پل ها، بندها، آسیاب ها، آبشارها، کانال ها و تونل های عظیم هدایت آب هستند که با هم در پیوند بوده و مرتبط با یکدیگر کار می کنند. این سازه در دوران هخامنشیان تا ساسانیان ساخته شده تا ساکنان منطقه بتوانند از آب استفاده بیشتری ببرند. در این مورد از شگفت انگیزترین سازه های مهندسی ایران، سدی به نام گرگر هست که مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را بالا می آورد تا سه تونل حفر شده آبگیری شوند. آب پس از گذر از تونل ها به کانال های متعددی وارد می شود و پس از گرداندن چرخ آسیاب ها، به شکل آبشارهایی به محوطه ای حوضچه مانند می ریزد.

پل گاومیشان

پل گاومیشان در مرز استان لرستان و ایلام قرار دارد و یکی از آثار ملی ایران بشمار می رود. گاومیشان پلی دو طبقه بوده که امکان عبور احشام و انسانها را بصورت جداگانه فراهم می کرد. طول این پل حدود 175 متر و عرض آن نزدیک به 8 متر و 20 سانتیمتر است و 6 طاق دارد. از دهانه پل گاومیشان با بیش از 50 متر عرض به عنوان بزرگترین دهانه پل کشور یاد شده است. متاسفانه، یکی از دهانه های این پل بعد از عقب نشینی سپاه ایران در جریان حمله اعراب به ایران تخریب شد تا جلوی نفوذ دشمن گرفته شود. با گذشت زمان، سیلاب های فصلی هم آسیب هایی را به این مورد از زیباترین سازه های مهندسی ایران زدند و در آن نشانه هایی از مرمت از دوره های صفوی و قاجار بچشم می خورند.

کانال ترنه

کانال ترنه در کوخرد قرار دارد؛ منطقه ای که از جنوب آن رود شوری به نام مهران گذر می کند و در انتها به خلیج فارس می ریزد. اما، در شمال این منطقه اوضاع آب کمی متفاوت تر بوده و چشمه های موجود در کوه ها آب گوارایی دارند. نکته مهم این است که زمینهای کشاورزی اغلب در جنوب منطقه قرار داشته و نیازمند آب شیرین هستند، در حالیکه رود شور مهران مانع مهمی برای انتقال آب شیرین از شمال به جنوب بشمار می رود. اینجاست که توان معماران ایرانی و هوش آنان جلوه می کند.

در زمان ساسانیان، برای حل این مشکل کانالی از سنگ، ساروج و گل و لای احداث می گردد که آب شیرین را بدون آنکه ذره ای آب شور در آن نفوذ کند، از میان رودخانه مهران عبور می دهد. نام ترنه را برای این کانال بر می گزینند و در سالهای بعد هم نمونه هایی از آن را می سازند. ترنه ها تا 50 سال پیش همچنان پابرجا بودند، اما با گذر زمان آسیب هایی جدی دیدند و امروزه، ترنه کوخرد سالم ترین بشمار می رود.

قنات مون

یکی از قنات های مشهور ایران، قنات مون بوده که تحت عنوان تنها قنات دو طبقه ایران و جهان شهرت دارد. شالوده این مورد از شگفت انگیزترین سازه های مهندسی ایران مربوط به دوران اشکانیان است، ولی پیشینه سازه کنونی آن به 800 سال پیش بر می گردد. این قنات آب را در دو طبقه انتقال می دهد بدون آنکه آب یکی از طبقات به دیگری نفوذ کند. قنات دو طبقه مون در شهر کویری اردستان واقع شده و با میزان آبدهی 60 لیتر در ثانیه آب مورد نیاز اهالی محله مون را تامین می کند. این قنات حدود 4 کیلومتر طول دارد و عمق چاه اصلی آن 31 متر هست.

غار سنگ تراشان

یکی از مشهورترین سازه های مهندسی ایران، غار سنگ تراشان بوده که حدود 5 هکتار وسعت دارد و با نامهای دیگری همچون سنگ اشکن، سنگ شکن و سنگ شکنان شهرت دارد. غار دارای 12 دهانه و 100 ستون بوده و قدمت حفاری های انجام شده در آن به 350 سال قبل بر می گردد. این غار با وسایلی همچون پتک، اهرم، تیشه، سوهان و اره دوسر ساخته شده و خبری از ابزار جدید امروزی نبوده است. چند سنگ شکن در این مورد از زیباترین سازه های مهندسی ایران به برداشت سنگ مشغول بودند و پس از برداشت هر قسمت، در هر چند متر قسمتی از سنگها را نمی تراشیدند تا یک ستون نگهدارنده ایجاد و مانع ریزش گردد.

پل قلعه حاتم

پل قلعه حاتم در شمال غربی شهر بروجرد قرار دارد که شاید در قیاس با سایر پل های تاریخی نداشته باشد. این پل تنها عاملی برای برقراری ارتباط بین دو کناره رودخانه و عبور و مرور مردم نبوده و کار انتقال آب از یک کناره به کناره دیگر رودخانه را به وسیله یک کانال نیمه عمیق نیز انجام می داد. این پل در حدود 200 سال پیش و در زمان قاجار ساخته شد تا آب شیرین چشمه ای به نام ماشا را از روی رودخانه گرمابه عبور دهد و آب مورد نیاز مردم این منطقه را فراهم کند. آجر، سنگ و ملات آهکی از مصالح مورد استفاده در ساخت پل هستند. پل قلعه حاتم 261 متر طول و 2.5 متر عرض و 14 طاق دارد و عرض دهنه طاق ها در محل عبور جریان آب بیشتر و در طرفین کمتر می شود.

منارجنبان

منارجنبان بنایی خارق العاده بوده و بر روی مزار عمو عبدالله که از صالحان معروف قرن هشتم هجری است، ساخته شد. بر فراز این مورد از مشهورترین سازه های مهندسی ایران دو مناره زیبا قرار گرفته که ارتفاع هرکدام از سطح زمین 17.5 متر و پهنایشان هم 9 متر هست. قدمت این بنا را سال 716 هجری قمری می دانند. علت تکان خوردن بنای منارجنبان، پدیده ای با عنوان تشدید یا زئوناس است. به بیان ساده تر، میتوان گفت که مولکول های هر جسمی در حال حرکت هستند؛ برخی فعال تر و برخی کم جنب و جوش. کافی است تکانی به آن بدهیم و نیرویی وارد کنیم تا به جنب و جوش بیفتد. با تکان دادن یک مناره، مناره دیگر که کاملا شبیه به آن یکی مناره هست هم می جنبد و نیروی وارد شده بر یک مناره در تمامی ساختمان پخش شده و همه بنا را به لرزه وا می دارد.

شهر زیرزمینی نوش آباد

شهر زیرزمینی نوش آباد که به شهر زیر زمینی اویی هم معروفیت دارد، در حقیقت عظیم ترین نمونه معماری دست کند جهان و نمونه ای منحصر بفرد از یک ساختار نظامی و دفاعی بوده که توسط مقنی های ماهر و با حفر تونل هایی در دل زمین ساخته شد. ورودی های این شهر 120 متر ارتفاع دارند و تنها یک نفر قادر است از آن عبور کند. این شهر دارای ساختار متراکم و تودرتو با راهروهای فراوان در عمق زمین است که پس از عبور از ورودی هایی با 120 متر ارتفاع به قسمتهای اصلی با ارتفاع 180 سانتیمتر می رسد. نکته مهم درباره این شهر، این است که در سه طبقه در عمق 4 تا 18 متری زمین قرار گرفت، اما شما بدلیل ساختار هوشمندانه می توانید درون آن به راحتی نفس بکشید.