عجایب سیستان و بلوچستان | کوه گِل افشان چابهار

در مطالب گذشته نیز به جاذبه های طبیعی و غیر قابل شمارش استان سیستان و بلوچستان اشاره کردیم و گفتیم که این استان به دلیل وجود مکان ها و آثار تاریخی و طبیعی متعددی که در دل خود جای داده است، یکی از مقاصد مهم گردشگری برای تمام کسانی است که به دنبال جاذبه های طبیعی هستند. یکی دیگر از جاذبه های غیر قابل انکار و جذاب این استان، کوه گِل افشان شهر چابهار آن است که به عنوان بزرگ ترین منبع کوه گِل افشان ایران و حتی منطقه نیز قلمداد می شود! این کوه در قسمت شمالی مسیر کهیر به طرف روستای تنگ و یا در جهت مخالف یعنی در قسمت جنوبی جاده کهیر به طرف زردآباد در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. در خصوص کوه گل افشان در چابهار مطالب زیادی را در ادامه عنوان خواهیم کرد اما شاید بد نباشد در خصوص این جاذبه طبیعی بدانید که پدیده کوه گل افشان چابهار یک پدیده کوتاه مدت است و در حدود 1 تا 2 دقیقه بیشتر طول نمی کشد و پس از اتمام آن در حدود 15 دقیقه باید صبر کرد تا دوباره شاهد به وجود آمدن آن باشید. اگر کمی خوش شانس باشید می توانید با یک برنامه ریزی دقیق از فاصله ای نزدیک شاهد این گِل پرانی از دل کوه چابهار باشید؛ توجه داشته باشید پدیدار شدن این فرآیند همراه با صدایی همچون تیر اندازی از دل زمین است که در کنار لرزش پوشش خاکی منطقه، می تواند کمی دلهره آور باشد! پس در ادامه با همگردی همراه باشید برای سفر به کوه های گل افشان چابهار...

معرفی پدیده کوه گل افشان در چابهار

گِل افشان و کوه گل افشان چابهار یک پدیده عجیب و جاری در دل زمین است. پرداختن از جنبه های علمی و کارشناسی در خصوص این پدیده زمینی قطعا در چارچوب این مطلب نمی گنجد و با اصرار بیش از حد ما نیز ممکن است از صبر و حوصله شما مخاطبان عزیز خارج شود! ولی در حد بسیار ناچیزی شاید بهتر باشد بدانید گِل افشان ها انواع و اقسام مختلفی در دنیا دارند که اغلب آن ها یا گِل افشان های سرد هستند و یا گِل افشان های گرم که بعدها به عنوان موادی نشات گرفته از فوران آتش فشانی بیرون ریخته می شوند! در خصوص یافتن معادلات درون زمینی که منجر به پراکنی آب و گِل از دل زمین می شود، تلاش ها و کوشش های زیادی از سوی محققان و دانشمندان شده است و دلایل مختلف و البته قابل احترامی نیز به دست آمده است از مهمترین آن ها می توان به: رسوب گذاری فوق العاده سریع لایه های رسی موجود در زیر زمین و عدم فرصت پیدا کردن آب های موجود در آن ها برای خروج و تحت فشار باقی ماندن این مایعات از سوی نیروهای تکتونیکی باشد که در اولین فرصت دست یافته به شکل فشاری از دل زمین بیرون می زنند. برخی دیگر از محققان واکنش های درونی زمینی و پس لرزه های کوچک اما دائمی در دل زمین را عامل اصلی این پراکنی آب و خاکی می دانند و برخی دیگر نیز فشارهای ناشی از میادین نفتی و گازی را که در اعماق زمین قرار گرفته اند را اصلی ترین دلیل این گِل افشانی ها می پندارند. به هر حال همانطور که متوجه آن شده اید، تقریبا تمامی دانشمندان و محققان بر عامل فشار که نقشی اساسی در بیرون زدن این مواد دارد، اتفاق نظر دارند.
البته در بین نباید از باورهای قلبی و اعتقادی مردم نیز چشم پوشی کنیم؛ بسیاری معتقدند دلیل پرتاب این مواد کامل شدن ماه و اتفاقاتی که در شب در آسمان ها رخ می دهد و به شکل جدی بر اینکه فعالیت گودال های گِل افشانی با کامل شدن هلال ماه به اوج خود می رسد، پافشاری می کنند. ناگفته نماند با اینکه ادعای این عزیزان از مباحثی که دانشمندان و محققان مطرح کرده اند بسیار دور است اما نمی توان به راحتی نیز از کنار دلایل آنان عبور کرد. باور دیگری که در میان مردم دهان به دهان و نسل به نسل چرخیده است، این است که آنان از نیاکان خود شنیده اند که دلیل اصلی این گِل پرتابی ها، بارش و بارندگی های زیادی است که در منطقه به چشم می آیند و این حجم گِل خارج شده از دل زمین به دلیل آغشته شدن با همین میزان بارش هایی است که از طریق رودخانه ها و سیلاب ها به سفرهای آب های زیرزمینی منتقل می شوند که البته برای این باور غلط زمین شناسان و محققان ادله کافی و مغتنمی را ارائه کرده اند که بد نیست با هم آن را مرور نماییم؛ طبق گفته آنان در مرحله نخست وجود گودال های این چنینی در هر منطقه دلیلی بر وجود فعالیت های تکتونیکی می باشد و پس از آن وجود اصل و اساس این مواد آبی و خاکی مربوط می شود به سنگ ها و دیگر هیدروکربور ها که در خود ذخایر نفتی جای داده اند! فشار گازهای تولید شده از باز شدن لایه ها و بیرون جستن این ذخایر نفتی سبب نرم شدن سنگ های رسی، مارنی کف و تحتانی پوسته زمین شده است و آنان را به شکل گِل درآورده است و در اولین فرصت ممکنه نیز با ایجاد چاله و گودال هایی بیزرگ و کوچک آنان را همراه با سروصداهایی به بیرون پرتاب می کند.
لازم به ذکر است بدانید که تعداد کوه ها و چاله هایی که گِل پرانی می کنند در کل این کره خاکی از 800 مورد طبق آخرین آمار به دست آمده، نمی تواند بیشتر باشد. تقریبا نیمی از این پدیده های جذاب بصری در حواشی دو دریای معروف خاورمیانه یعنی خزر و عمان واقع شده اند که دلیل این قرارگیری نیز به سبب وجود منابع متعدد و فراوان نفتی و گازی در بستر این دو دریا می باشد. جالب است بدانید با اینکه ایران از نظر تعداد جاذبه های گِل افشانی در جهان در رتبه خوبی قرار گرفته است اما کشور دوست و همسایه مان، جمهوری آذربایجان از مهمترین میزبانان این منابع به حساب می آید و آنقدر درست و مناسب به این مقوله پرداخته است که از چنین مکان های خاکی ای بهترین جاذبه های گردشگری را به وجود آورده است.

آشنایی با کوه گل افشان در چابهار

قبل از معرفی کوه گل افشان چابهار بهتر است با موقعیت جغرافیایی این کوه کمی آشنا شویم؛ کوه گل افشان چابهار در موقعیت جغرافیایی E595559 شرقی و N252800 شمالی در نقشه استانی سیستان و بلوچستان قرار گرفته است. مساحت دامنه این کوه بالغ بر 100 متر و ارتفاع آن نیز در حدود 100 متر می باشد. کوه گِل افشان در فاصله 100 کیلومتری شهر چابهار در اقلیمی کاملا خشک و بیابانی واقع شده است. مناطق پیرامون این کوه را بیابانی پهناور و گسترده که به قول زمین شناسان از تاریخچه دگرگونی جالبی برخوردار می باشد، احاطه کرده است و در کنار آن (تقریبا در حدود 200 متری از آن) گودالی به عمق 2 متر و شاید هم بیشتر به چشم می خورد که برای رسیدن به کوه و دیدن پدیده گِل افشانی به ناچار باید از آن عبور کرد!
اگر شرایط جوی مساعد باشد و آب و هوای خوبی در منطقه حاکم باشد، بالا رفتن از کوه های گل افشان چابهار نه تنها سخت نیست بلکه به یک فعالیت فیزیکی جذاب نیز تبدیل می شود؛ با رسیدن به نقاط بالایی این کوه به گودالی هایی خواهید رسید که قطر دهانه آن ها کمتر از 1 متر و عمقی نزدیک به 1.5 متر را دارا می باشند. پوشش رویین این گودال ها از گِل های سفت شده هستند و در فاصله زمانی 15 دقیقه ای هر بار به مدت یک تا یک و نیم دقیقه، پدیده گِل افشانی از داخل این گودال های نه چندان عمیق رخ می دهد. البته این گِل پرانی خیلی هم بی سروصدا صورت نمی گیرد صدایی همچون ترکیدن حباب و یا شلیک گلوله همراه با کمی لرزش زمین همراه است.
طبق گفته زمین شناسان کوه گِل افشان چابهار نیز به احتمال بسیار زیاد بر اثر همین گل افکنی منتها در مقیاس بسیرا وسیع تر در گذشته به وجود آمده است و اکنون با گذشت این همه سال به تکرار رفتار ذاتی خود در طبیعت مشغول می باشد. ناگفته نماند که در کنار این کوه سیستانی، دو کوه با ارتفاع نسبتا کمتری از آن وجود دارند که با توجه به شواهد موجود در قسمت قله و کناری آنان می توان اینگونه تصور کرد که این کوه ها نیز روزی فعالیتی نظیر گِل افشانی داشته اند و اکنون غیر فعال شده اند.
طبق گفته زمین شناسان و متخصصین امور گردشگری تا الآن هیچ گونه اقدام و تحقیقات گسترده ای در خصوص گِل افشان های واقع شده در نواحی شمالی و جنوبی ایران صورت نگرفته است و همین عدم توجه سبب گشته تا ایران نتواند همچون سایر کشورهای جهانی از این جاذبه های طبیعی نهایت استفاده را ببرد! پدیده گِل افشانی شاید تا یکی دو دهه گذشته خیلی پدیده قابل سرمایه گذاری نبوده است اما اکنون کشورهای بسیار کوچکتری از ایران با جاذبه های بسیار کمتری نسبت به کشورمان در این زمینه ها، توانسته اند با اعمال تمرکز و دید گردشگری به آن ها، بهترین و بیشترین سود ممکنه را در ابعاد گردشگری کشورشان برای خود به ارمغان بیاورند؛ از این رو در چند سال گذشته تلاش های فراوانی از سوی متخصصان و کارشناسان زمین شناسی در خصوص ایجاد و راه اندازی طرح تحقیقاتی بزرگی در زمینه های این چنینی دیده شده است که امید است خیلی زود این طرح سودآور اقتصادی و گردشگری همراه با تاسیس و افتتاح بزرگ ترین انستیتوی زمین شناسی دریایی ایران همراه شود. به گفته داریوش هوشمند (کارشناس زمین شناسی استان سیستان و بلوچستان) کوه های گل افشان چابهار همراه با سایر گِل افشان های فعال و موجود در منطقه قادر هستند با کمی سرمایه گذاری و ایجاد مکان های مناسب توریستی و تفریحی در کنار خود، به یکی از جاذبه های طبیعی و پر مخاطب ایرانی بدل شوند و سودآوری کم نظیری در عرصه های اقتصادی و گردشگری کشور از خود نشان دهند.
در پایان این بخش باید بگوییم در شهر چابهار 7 گِل افشان وجود دارد که بزرگ ترین آن ها همین موردی است که در مورد آن صحبت کرده ایم؛ خوشبختانه بر خلاف جریان منفی و عدم توجهی مسئولان کشوری به جاذبه های طبیعی موجود در نواحی جنوبی کشور از جمله استان سیستان و بلوچستان، فرماندار شهر چابهار با دیدی کاملا توریستی و گردشگری سعی کرده است تا با اقداماتی مناسب از جمله آسفالت کردن راه منتهی به کوه گِل افشان، ایجاد توقفگاه هایی با امکانات اولیه تفریحی همچون تعبیه سرویس های بهداشتی، ایجاد مارکت های غذایی و قرار دادن مخازن آب آشامیدنی به حد کفایت، توجه تمامی مسافران و گردشگران داخلی و خارجی این شهر را به سوی این جاذبه طبیعی و پدیده زمینی جلب نماید.

نام های دیگر کوه گل افشان در چابهار

در نواحی جنوبی ایران گِل افشان های زیادی وجود داشته اند و دارند؛ تعدادی از آن ها در حال حاضر غیر فعال و برخی دیگر نظیر همین کوه واقع شده در شهر چابهار، فعال می باشند. این کوه ها از سوی مردمان محلی هر کدام از نواحی جنوبی کشور عزیزمان ایران به گونه ای تلفظ می شوند؛ مثلا ساکنین مناطقه چابهار، زردآباد و کهیر آن را گِل پاشان و ناپک به معنی ناف دریا (به سبب ارتباط دانستن آن با جزر و مد دریا و اینکه گمان می کنند میزان فعالیت این گودال های پرتاب گر گِلی در شرایطی که مَد دریا حادث می شود، به حداکثر می رسد و این اتافق بیشتر در فصل تابستان رح می دهد.) و یا ناف زمین می نامند و اهالی بومی شرق هرمزگان به آن آب باد و مردمان مناطق گواتر، جلگه دشتیاری و شرقی بلوچستان، گِل افشان ها را بوتن خطاب می کنند. زمان فعالیت و پویایی گِل افشان ها در طول سال یکسان و مشخص نیست و مدام در حال تغییر و تحول می باشند. کوه های گل افشان چابهار این جاذبه های دیدنی و دوست داشتنی شاید در فصول گرم و خشک سال خیلی دلچسب نباشند اما در فصل دیگر سال که شرایط آب و هوایی سرد و بارانی در منطقه حاکم می شود، می توانند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری در استان تبدیل شوند.

کاربرد کوه گل افشان در چابهار

 از گل های خارج شده در زمینه های مختلفی از جمله: کوزه گری، سفالگری، توریستی و گردشگری، بهره برداری گازی و البته گِل درمانی استفاده می کنند. شاید باورش کمی سخت باشد امام بسیاری از مردم نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای دنیا نیز از این گِل های تمیز بیرون زده شده از دل زمین برای مواردی از قبیل: بهبودی بیماری های پوستی، کمر درد، دردهای مفاصلی، تنگی عضلانی، عروق منقبض شده و دیگر مسائل این چنینی استفاده می نمایند.

کلام آخر درباره کوه های گل افشان چابهار

کوه های گل افشان چابهار از جمله جاذبه های طبیعی استان سیستان و بلوچستان به حساب می آید. این منبع کوه گل افشان چابهار یا ایرانی از لحاظ جنبه پارامترهای مقایسه ای بسیار سر تر از سایر منابع گِل افشانی در جهان به ویژه در بخش های آمریکای مرکزی می باشد. اما افسوس با اینکه تلاش های زیادی از سوی مسئولان شهری برای ایجاد یک مکان توریستی و گردشگری حول این جاذبه طبیعی انجام گرفته است به دلیل عدم توجه متخصصان و طبیعت دوستانی که توانایی اضافه کردن امکانات رفاهی و تفریحی را به این نقطه جذاب گردشگری دارند، این منطقه همچون بسیاری دیگر از جاذبه های جذاب و چشم نواز استان از نظر گردشگران داخلی و خارجی دور مانده است! در هر حال به تمام طبیعت دوستان و گردشگران علاقه مندان به پدیده کوه گل افشان چابهار پیشنهاد می دهیم تا برای یک بار هم که شده به بخش بلوچستان رفته و پدیده کوه های گل افشان چابهار را از نزدیک ملاحظه نمایند. جالب است بدانید بخش اعظمی از گازهای موجود در این مواد را گاز متان با درصد حضور 85 تا 59 تشکیل می دهد و 10 درصد آن را گاز کربن دی اکسید و بقیه درصد باقی مانده را نیز گازهای مونوکسید و نیتروژن تشکیل می دهند.