گل فشان چابهار؛ یکی از عجایب سیستان و بلوچستان

گل فشان چابهار به عنوان بزرگترین منبع کوه گل فشان ایران و حتی منطقه قلمداد می شود. این کوه در قسمت شمالی مسیر کهیر به طرف روستای تنگ یا در جهت مخالف یعنی در قسمت جنوبی جاده کهیر به طرف زردآباد در استان سیستان و بلوچستان واقع شد. با ما در این مقاله خواندنی همراه گشته تا بدانید که گل فشان چابهار کجاست و از خواص گل فشان چابهار آگاهی یابید. در ضمن، اگر دوست دارید که هر چه بیشتر با دیدنی های چابهار آشنا گردید، می توانید سری هم به راهنمای سفر به چابهار زده و حسابی کسب اطلاعات نمایید.

معرفی پدیده کوه گل فشان

گل فشان یک پدیده عجیب و جاری در دل زمین است. پرداختن از جنبه های علمی و کارشناسی در خصوص این پدیده زمینی قطعا در چارچوب این مطلب نمی گنجد و با اصرار بیش از حد ما نیز ممکن است از صبر و حوصله شما مخاطبان عزیز خارج شود ولی در حد بسیار ناچیزی شاید بهتر باشد بدانید گل فشان ها انواع و اقسام مختلفی در دنیا دارند که اغلب آنها یا گل فشان های سرد هستند یا گل فشان های گرم که بعدها به عنوان موادی نشات گرفته از فوران آتشفشانی بیرون ریخته می شوند.

در خصوص یافتن معادلات درون زمینی که منجر به پراکنی آب و گل از دل زمین می شود، تلاش ها و کوشش های زیادی از سوی محققان و دانشمندان شده و دلایل مختلف و البته قابل احترامی نیز بدست آمده است که از مهمترین آنها میتوان به رسوب گذاری فوق العاده سریع لایه های رسی موجود در زیر زمین و عدم فرصت پیدا کردن آب های موجود در آنها برای خروج و تحت فشار باقی ماندن این مایعات از سوی نیروهای تکتونیکی اشاره داشت که در اولین فرصت دست یافته به شکل فشاری از دل زمین بیرون می زنند.

برخی دیگر از محققان واکنش های درونی زمین و پس لرزه های کوچک اما دائمی در دل زمین را عامل اصلی این پراکنی آب و خاک می دانند و برخی دیگر نیز فشارهای ناشی از میادین نفتی و گازی را که در اعماق زمین قرار گرفته اند، اصلی ترین دلیل این گل فشانی ها می پندارند. به هر حال همانطور که متوجه آن شده اید، تقریبا تمامی دانشمندان و محققان بر عامل فشار که نقشی اساسی را در بیرون زدن این مواد داشته، اتفاق نظر دارند.

البته در این بین نباید از باورهای قلبی و اعتقادی مردم نیز چشم پوشی کنیم. بسیاری معتقدند که دلیل پرتاب این مواد کامل شدن ماه و اتفاقاتی هست که در شب در آسمان ها رخ می دهد و به شکل جدی بر اینکه فعالیت گودال های گل فشانی با کامل شدن هلال ماه به اوج خود می رسد، پافشاری می کنند. ناگفته نماند با اینکه ادعای این عزیزان از مباحثی که دانشمندان و محققان مطرح کرده اند، بسیار دور است اما نمیتوان به راحتی از کنار دلایل آنان عبور کرد.

باور دیگری که در میان مردم دهان به دهان و نسل به نسل چرخیده، این است که آنان از نیاکان خود شنیده اند که دلیل اصلی این گل پرتابی ها، بارش و بارندگی های زیادی است که در منطقه به چشم می آیند و این حجم گل خارج شده از دل زمین به دلیل آغشته شدن با همین میزان بارش هایی است که از طریق رودخانه ها و سیلاب ها به سفره های آب های زیرزمینی منتقل می شوند که البته برای این باور غلط زمین شناسان و محققان ادله کافی و مغتنمی را ارائه کرده اند که بد نیست با هم آن را مرور نماییم.

طبق گفته آنان، در مرحله نخست وجود گودال های این چنینی در هر منطقه دلیلی بر وجود فعالیت های تکتونیکی بوده و پس از آن وجود اصل و اساس این مواد آبی و خاکی مربوط می شود به سنگ ها و دیگر هیدروکربورها که در خود ذخایر نفتی را جای داده اند. فشار گازهای تولید شده از باز شدن لایه ها و بیرون جستن این ذخایر نفتی سبب نرم شدن سنگ های رسی، مارنی کف و تحتانی پوسته زمین شده است و آنان را به شکل گل درآورد و در اولین فرصت ممکن نیز با ایجاد چاله و گودال هایی بزرگ و کوچک آنان را همراه با سروصداهایی به بیرون پرتاب می کند.

لازم به ذکر است بدانید که تعداد کوه ها و چاله هایی که گل پرانی می کنند، در کل این کره خاکی از 800 مورد طبق آخرین آمار بدست آمده نمی تواند بیشتر باشد. تقریبا نیمی از این پدیده های جذاب بصری در حواشی دو دریای معروف خاورمیانه یعنی خزر و عمان واقع شده و دلیل این قرارگیری نیز به سبب وجود منابع متعدد و فراوان نفتی و گازی در بستر این دو دریا هست. جالب است بدانید با اینکه ایران از نظر تعداد جاذبه های گل فشانی در جهان در رتبه خوبی قرار گرفته اما کشور دوست و همسایه مان جمهوری آذربایجان از مهمترین میزبانان این منابع به حساب می آید و آنقدر درست و مناسب به این مقوله پرداخته که از چنین مکان های خاکی بهترین جاذبه های گردشگری را بوجود آورده است.

آشنایی با کوه گل فشان در چابهار

قبل از معرفی کوه گل فشان چابهار بهتر است با موقعیت جغرافیایی این کوه کمی آشنا شویم. کوه گل فشان چابهار در موقعیت جغرافیایی E595559 شرقی و N252800 شمالی در نقشه استانی سیستان و بلوچستان قرار گرفت. مساحت دامنه این کوه بالغ بر 100 متر و ارتفاع آن نیز در حدود 100 متر هست. کوه گل فشان در فاصله 100 کیلومتری چابهار در اقلیمی کاملا خشک و بیابانی واقع شده است. مناطق پیرامون این کوه را بیابانی پهناور و گسترده که به قول زمین شناسان از تاریخچه دگرگونی جالبی برخوردار بوده، احاطه کرده و در کنار آن گودالی به عمق 2 متر و شاید هم بیشتر به چشم می خورد که برای رسیدن به کوه و دیدن پدیده گل فشانی به ناچار باید از آن عبور کرد.

اگر شرایط جوی مساعد و آب و هوای خوبی در منطقه حاکم باشد، بالا رفتن از کوههای گل فشان چابهار نه تنها سخت نیست بلکه به یک فعالیت فیزیکی جذاب تبدیل می شود. با رفتن به نقاط بالایی این کوه به گودالی هایی خواهید رسید که قطر دهانه آنها کمتر از 1 متر بوده و عمقی نزدیک به 1.5 متر را دارا هستند. پوشش رویین این گودال ها از گل های سفت شده بوده و در فاصله زمانی 15 دقیقه ای هر بار به مدت یک تا یک و نیم دقیقه پدیده گل فشانی از داخل این گودال های نه چندان عمیق رخ می دهد. البته این گل پرانی خیلی هم بی سروصدا صورت نمی گیرد و با صدایی همچون ترکیدن حباب یا شلیک گلوله همراه با کمی لرزش زمین همراه است.

طبق گفته زمین شناسان، کوه گل فشان چابهار به احتمال بسیار زیاد بر اثر همین گل افکنی منتها در مقیاس بسیار وسیع تر در گذشته بوجود آمده و اکنون با گذشت این همه سال به تکرار رفتار ذاتی خود در طبیعت مشغول هست. ناگفته نماند که در کنار این کوه سیستانی، دو کوه با ارتفاع نسبتا کمتر از آن وجود دارند که با توجه به شواهد موجود در قسمت قله و کناری آنان میتوان اینگونه تصور کرد که این کوه ها روزی فعالیتی نظیر گل فشانی داشته اند و اکنون غیرفعال شده اند.

طبق گفته زمین شناسان و متخصصین امور گردشگری تا الان هیچ گونه اقدام و تحقیقات گسترده ای در خصوص گل فشان های واقع شده در نواحی شمالی و جنوبی ایران صورت نگرفته و همین عدم توجه سبب گشته تا ایران نتواند همچون سایر کشورهای جهان از این جاذبه های طبیعی نهایت استفاده را ببرد. پدیده گل فشانی شاید تا یکی دو دهه گذشته خیلی پدیده قابل سرمایه گذاری نبود اما اکنون کشورهای بسیار کوچکتری از ایران با جاذبه های بسیار کمتر نسبت به کشورمان در این زمینه ها توانسته اند با اعمال تمرکز و دید گردشگری به آنها بهترین و بیشترین سود ممکن را برای خود به ارمغان بیاورند.

از این رو، در چند سال گذشته تلاش های فراوانی از سوی متخصصان و کارشناسان زمین شناسی در خصوص ایجاد و راه اندازی طرح تحقیقاتی بزرگی در زمینه های این چنینی دیده شده که امید است خیلی زود این طرح سودآور اقتصادی و گردشگری همراه با تاسیس و افتتاح بزرگترین انستیتوی زمین شناسی دریایی ایران همراه شود. به گفته داریوش هوشمند (کارشناس زمین شناسی استان سیستان و بلوچستان) کوه های گل فشان چابهار همراه با سایر گل فشان های فعال و موجود در منطقه قادر هستند با کمی سرمایه گذاری و ایجاد مکان های مناسب توریستی به یکی از جاذبه های طبیعی و پر مخاطب ایران بدل شوند و سودآوری کم نظیری را در عرصه های اقتصادی و گردشگری کشور از خود نشان دهند.

نام های دیگر کوه گل فشان در چابهار

در نواحی جنوبی ایران گل فشان های زیادی وجود داشته اند و دارند. تعدادی از آنها در حال حاضر غیرفعال و برخی دیگر نظیر همین کوه واقع شده در شهر چابهار فعال هستند. این کوه ها از سوی مردمان محلی هر کدام از نواحی جنوبی کشور به گونه ای تلفظ می شوند؛ مثلا ساکنین مناطقه چابهار، زردآباد و کهیر آن را گل پاشان و ناپک به معنی ناف دریا یا ناف زمین می نامند و اهالی بومی شرق هرمزگان به آن آب باد و مردمان مناطق گواتر، جلگه دشتیاری و شرقی بلوچستان گل فشان ها را بوتن خطاب می کنند.

زمان فعالیت و پویایی گل فشان ها در طول سال یکسان و مشخص نیست و مدام در حال تغییر و تحول هست. کوه های گل فشان چابهار شاید در فصول گرم و خشک سال خیلی دلچسب نباشند اما در فصل دیگر سال که شرایط آب و هوایی سرد و بارانی در منطقه حاکم می شود، می توانند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری تبدیل شوند.

کاربرد کوه گل فشان در چابهار

از گل های خارج شده در زمینه های مختلفی از جمله کوزه گری، سفالگری، توریستی و گردشگری، بهره برداری گازی و البته گل درمانی استفاده می کنند. شاید باورش کمی سخت باشد امام بسیاری از مردم نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای دنیا از این گل های تمیز بیرون زده شده از دل زمین برای مواردی از قبیل بهبودی بیماری های پوستی، کمر درد، دردهای مفاصل، تنگی عضلانی، عروق منقبض شده و دیگر مسائل این چنینی استفاده می نمایند.